alt

Για το μυθιστόρημα του Leonardo Padura Αιρετικοί (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη)

Της Αργυρώς Μαντόγλου

Ένας πίνακας του Ρέμπραντ, η προσωπογραφία ενός νεαρού Εβραίου από τον 17ο αιώνα –τον χρυσό αιώνα της Ολλανδικής ζωγραφικής– είναι η αιτία για να συνδεθεί η μοίρα δεκάδων ανθρώπων, έπειτα από μια σειρά αλλόκοτων συμπτώσεων και «συνάψεων κοσμικού χαρακτήρα» καθώς το ταξίδι και οι περιπέτειες του πίνακα συνδέονται όχι μόνο με τον δημιουργό του και τον άνθρωπο που απεικονίζει, αλλά και με όσους τον είχαν ανά διαστήματα στην κατοχή τους· όσους κατά καιρούς τον αναζήτησαν, όσους ήρθαν σε επαφή μαζί του, έστω και εν αγνοία τους, αποτελώντας σύμβολο ελευθερίας και ριζικής ρήξης με την επικρατούσα ιδεολογία ή θρησκεία της εκάστοτε εποχής. Και φυσικά, η δαιδαλώδης ιστορία του έχει τις ρίζες της πίσω στο χρόνο, όταν το μυστηριώδες πρόσωπο του πίνακα, αψηφώντας τις απαγορεύσεις της φυλής του, ο νεαρός Ελίας Αμπρόσιους, γίνεται μαθητής του μεγάλου Δασκάλου και μύστη, Ρέμπραντ φαν Ράιν και ποζάρει για την προσωπογραφία του Ιησού Χριστού, εισακούοντας μονάχα το δικό του «κάλεσμα», αυτό που τον πρόσταζε να αφοσιωθεί στην τέχνη, πάνω από την όποια θρησκεία και προσωπική του επιθυμία. Ο πίνακας, πέρα από τον συμβολισμό της δύναμης της αληθινής τέχνης να διατρέχει τους αιώνες και να επηρεάζει γενιές σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, συμβολίζει και μια εγγενή ιδιότητά της: την ελευθερία αλλά και «την αιρετικότητα που υπάρχει στην εφαρμογή της ελευθερίας». Η μεγάλη τέχνη είναι προϊόν ρήξης και επαναστατικότητας,  ξυπνά συνειδήσεις, αλλάζει ζωές και χωρίς αυτές τις μικρές ή μεγάλες επαναστάσεις δεν θα μπορούσε να γεννηθεί.

Στο μυθιστόρημα του Παδούρα η ιερότητα της τέχνης, υπερβαίνει ακόμα και αυτή της θρησκείας και της όποιας πίστης «η τέχνη είναι δύναμη. Μόνο αυτό ή κυρίως αυτό: δύναμη. Όχι για να εξουσιάζει χώρες και να αλλάζει κοινωνίες, για να προκαλεί επαναστάσεις ή να καταπιέζει άλλους. Είναι δύναμη για να αγγίζει κανείς την ψυχή των ανθρώπων και, επί τη ευκαιρία, να αποθέτει εκεί τους σπόρους της βελτίωσης και της ευτυχίας τους…»

«Η τέχνη είναι δύναμη. Μόνο αυτό ή κυρίως αυτό: δύναμη. Όχι για να εξουσιάζει χώρες και να αλλάζει κοινωνίες, για να προκαλεί επαναστάσεις ή να καταπιέζει άλλους. Είναι δύναμη για να αγγίζει κανείς την ψυχή των ανθρώπων και, επί τη ευκαιρία, να αποθέτει εκεί τους σπόρους της βελτίωσης και της ευτυχίας τους…»

Ένα οικογενειακό κειμήλιο 

Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται σε τρεις χρόνους: στην Αβάνα του 1939, στο Άμστερνταμ του 1643 και στην Αβάνα του 2007. Στο πρώτο μέρος περιγράφεται ένα τραγικό γεγονός, το οποίο στάθηκε η αφορμή για να μπλεχτεί η μοίρα τόσων διαφορετικών μεταξύ τους ανθρώπων: Ο εννιάχρονος Ντανιέλ Καμίνσκι βρίσκεται με τον θείο του στο φασαριόζικο λιμάνι της Αβάνας, έχοντας διαφύγει από τους Ναζί και περιμένουν τους γονείς του με την αδελφή του που ταξιδεύουν με το υπερωκεάνιο S.S. Σεντ Λούις το οποίο έχει σαλπάρει από το Αμβούργο πριν από δεκαπέντε μέρες και στο οποίο έχουν επιβιβαστεί μαζί με άλλους εννιακόσιους τριάντα επτά Εβραίους, έχοντας αποσπάσει την άδεια της εθνικοσοσιαλιστικής κυβέρνησης να μεταναστεύσουν. Ο Γιοζέφ Καμίνσκι (θείος του Ντανιέλ) και ο ανιψιός του είχαν έναν πολύ ισχυρό λόγο για να είναι πιο αισιόδοξοι από τους υπόλοιπους συγγενείς των ταξιδιωτών που περίμεναν στο λιμάνι. Ο θείος είχε εμπιστευτεί στο αγόρι πως οι γονείς του είχαν στα χέρια τους κάτι πολύ πιο πολύτιμο από τα λεφτά – κάτι που ήταν ικανό να ανοίξει διάπλατα τις πύλες του νησιού και είχαν καταφέρει να το διασώσουν από τις κατασχέσεις των Ναζί: έναν μικρό μουσαμά με τον παλιό πίνακα του σπιτιού, υπογεγραμμένο από έναν διάσημο και πολύ ακριβό στην αγορά Ολλανδό ζωγράφο. Πρόκειται για τον πίνακα του Ρέμπραντ ο οποίος σε διάρκεια τριών αιώνων –ο πίνακας απεικόνιζε το πρόσωπο ενός άντρα με τα κλασικά χαρακτηριστικά Εβραίου που ταυτόχρονα έμοιαζε με την εικόνα του Ιησού των χριστιανών αγιογράφων– είχε περάσει από διάφορες φάσεις σε σχέση με την οικογένεια Καμίνσκι –ένα μυστικό, οικογενειακό κειμήλιο αλλά και ο θησαυρός πάνω στον οποίο οι τελευταίοι των Καμίνσκι είχαν στηρίξει όλες τις ελπίδες τους για να σωθούν.

Τη μέρα εκείνη το S.S. Σεν Λούις έκανε στροφή 180 μοιρών και ο Ντανιέλ Καμίνσκι που δεν είχε ακόμα κλείσει τα εννιά του χρόνια έχασε την παιδικότητά του και την ικανότητά του να πιστέψει σε οτιδήποτε, καθώς την ώρα που ετοιμάζεται να παρακολουθήσει την προσόρμιση του πλοίου, ανακοινώνεται η απαγόρευση αποβίβασης των επιβατών: μετά τους Ναζί ήρθε να προστεθεί το μεγαλύτερο κακό που μάστιζε την Κούβα εκείνη την εποχή, η διαφθορά των ιθυνόντων, οι οποίοι για να δεχτούν τους πρόσφυγες στην Κούβα απαίτησαν ένα υπέρογκο ποσόν το οποίο, φυσικά, εκείνοι δεν διέθεταν.

Το S.S. Σεντ Λούις μετά την άρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να δεχτεί τους πρόσφυγες επέστρεψε στην Ευρώπη απ’ όπου είχε σαλπάρει, κι αυτό σήμαινε τη βέβαιη καταδίκη σε θάνατο των επιβατών. Η οικογένεια Καμίνσκι επέστρεψε χωρίς το οικογενειακό κειμήλιο και στάλθηκε σε ένα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου δολοφονήθηκαν και οι τρεις.

alt
    O Leonardo Padura
 

Παιδιά μιας «κρυμμένης γενιάς»

Έπειτα από εβδομήντα σχεδόν χρόνια ο Ελίας Καμίνσκι, γιός του Ντανιέλ, ζωγράφος που ζει στο Μαϊάμι, θα επιστρέψει στην Κούβα, αναζητώντας τον χαμένο πίνακα και για να τον εντοπίσει (σίγουρος πως βρίσκεται στην Αβάνα) θα προσλάβει τον Κόντε, έναν πρώην αστυνομικό και νυν πωλητή σπανίων βιβλίων (τον οποίο έχουμε συναντήσει και σε προηγούμενα βιβλία του Παδούρα, στις Μάσκες και στο Παρελθόν χαμένο στην Ομίχλη), προκειμένου να τον βοηθήσει στην έρευνά του.

Ο Κόντε έχει περάσει πια τα πενήντα, παιδί μιας «κρυμμένης γενιάς, εκείνων των πιο γερασμένων και ηττημένων πλασμάτων που δεν είχαν πια τη δύναμη να βγουν από το λαγούμι τους και πάλευαν με κάθε τρόπο να επιβιώσουν στην πραγματικότητα της χώρας» που είχε εξελιχθεί σε μια άναρχη και κανιβαλική επικράτεια. Θα βοηθήσει τον Ελίας Καμίνσκι να ανατρέξει στην ιστορία του πίνακα που ταυτίζεται και με την ιστορία των γονιών του που είχαν αναχωρήσει από την Κούβα το 1958, μια χρονιά πριν από την ομαδική αναχώρηση των  Εβραίων της Αβάνας: Ο Ντανιέλ Καμίνσκι, μέσα από ένα ανελέητο παιχνίδι της μοίρας είχε βρεθεί μπροστά στην προσωπογραφία του νεαρού Εβραίου, τον πίνακα που διακρίνονταν στη μοναδική οικογενειακή φωτογραφία από το σπίτι τους στην Κρακοβία και θα τολμήσει να τιμωρήσει αυτούς που τον είχαν κλέψει από τους γονείς του πάνω στο ολέθριο υπερωκεάνιο.

Ανυπότακτος Ρέμπραντ

Στα επόμενα κεφάλαια μαθαίνουμε όλη τη διαδικασία παραγωγής του πίνακα, μεταφερόμαστε στο Άμστερνταμ το 1643, και στον νεαρό Ελίας Αμπρόσιους, ο οποίος μαθητεύει δίπλα στον μεγάλο Δάσκαλο, με απόλυτη μυστικότητα, καθώς η ζωγραφική είναι απαγορευμένη για τους Εβραίους και θεωρείται τέχνη αιρετική. Ο Παδούρα περιγράφει με σχολαστικές λεπτομέρειες την εποχή, τις συνθήκες και την ατμόσφαιρα που γέννησαν τον πόθο του νεαρού Εβραίου για τη ζωγραφική, την πίστη στη δική του θεότητα, τις ενοχές που διχάζουν την ψυχή του αλλά και την απόφασή του να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο. Αργότερα όταν θα τον ανακαλύψουν και θα τον αφορίσουν θα πει πως αν απαρνιόταν την επιθυμία του «θα απαρνιόταν κάθε μέρα αυτό που πίστευε, αυτό που θεωρούσε σωστό… αν δεχόταν να γονατίσει, σήμαινε πως θα παρέμεινε για πάντα γονατισμένος, προκειμένου να συνεχίσει να ζει ανάμεσά τους…». Ο Ελίας Αμπρόσιους θα παλέψει για τη δική του πίστη, ένας αιρετικός που δεν θα ξεχάσει ποτέ τα λόγια του Δασκάλου του, του ανυπότακτου Ρέμπραντ: «Η πίστη σε έναν Θεό, σε έναν άρχοντα, σε μια χώρα, η υπακοή σε διαταγές μπορούν να μετατραπούν σε φυλακή για εκείνο το ουσιαστικό στοιχείο που μας κάνει να ξεχωρίζουμε: τη βούλησή μας και την ευφυΐα που διαθέτουμε ως ανθρώπινα όντα».

«Η πίστη σε έναν Θεό, σε έναν άρχοντα, σε μια χώρα, η υπακοή σε διαταγές μπορούν να μετατραπούν σε φυλακή για εκείνο το ουσιαστικό στοιχείο που μας κάνει να ξεχωρίζουμε: τη βούλησή μας και την ευφυΐα που διαθέτουμε ως ανθρώπινα όντα».

Στη συνέχεια ο Κόντε, για άλλη μια φορά, θα εντοπίσει την επίδραση του πίνακα «μέσα από παράλληλες γραμμές που στο τέλος διασταυρώνονται» και σε μια άλλη «αιρετική» της σύγχρονης εποχής, την Τζούντιθ, μια δεκαεφτάχρονη κοπέλα, μια ίμο, (νέα παιδιά που δεν θέλουν να έχουν σχέση με τον κόσμο και περιφέρονται επιδεικνύοντας την κατάθλιψή τους) η οποία θα βρεθεί δολοφονημένη.

Μέσα από την αφήγηση της ιστορίας όλων αυτών των διαφορετικών ανθρώπων και πεπρωμένων, σε τόσο διαφορετικές ιστορικές στιγμές, περιγράφεται και ο βαθύτερος υπαρξιακός λόγος που τους οδήγησε στο να ασπασθούν τη δική τους «αίρεση», να πάψουν να πιστεύουν στο θεό της φυλής τους, να διαφοροποιηθούν από το «μαντρί» και να αναζητήσουν την ελευθερία τους, ενίοτε αμφισβητώντας και τον ίδιο τους τον εαυτό, ακυρώνοντας τις πρότερες επιλογές τους, για έναν καινούργιο στόχο ή μια νέα υπόθεση που τους συναρπάζει.  

Στην εισαγωγή του μυθιστορήματος ο Παδούρα μας λέει πως φρόντισε ορισμένα από τα ιστορικά γεγονότα να υποταχτούν «στις απαιτήσεις της δραματουργικής εξέλιξης, προς όφελος της μυθοπλασίας». Αλλά, νομίζω πως δεν το κατάφερε, παρότι στα πρώτα κεφάλαια δημιουργεί προσδοκίες, μέσα από τα στοιχεία σασπένς που εισάγει, το φιλόδοξο θέμα και τους συναρπαστικούς χαρακτήρες, στη συνέχεια το μυθιστόρημα βαραίνει αφόρητα από το πλήθος των πληροφοριών, τις περιγραφές, τους άσχετους διαλόγους, τα αποσπάσματα από φιλοσοφικές μελέτες, ακόμα και την παράθεση μιας πολυσέλιδης μαρτυρίας που αφορά στη σφαγή των Εβραίων της Πολωνίας το 1948. Η δε αναπαράσταση του Ρέμπραντ και της εποχής του καταλήγουν να θυμίζουν σελίδες από διάφορες βιογραφίες του ζωγράφου. Η γλώσσα, όσο προχωράμε την ανάγνωση γίνεται πρόχειρη και επίπεδη –όλα αυτά ίσως θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν ο συγγραφέας προνοούσε να περιορίσει την έκταση του μυθιστορήματος και να εστιαστεί στη δύναμη του συναρπαστικού θέματός του και στους πολυεπίπεδους κεντρικούς χαρακτήρες. 

* Η ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ είναι συγγραφέας και μεταφράστρια.

altΑιρετικοί
Leonardo Padura
Μτφρ. Κώστας Αθανασίου
Καστανιώτης 2015
Σελ. 800, τιμή εκδότη € 22,36

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ LEONARDO PADURA

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ