alt

Για το μυθιστόρημα του Leonardo Padura Αιρετικοί (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη)

Της Αργυρώς Μαντόγλου

Ένας πίνακας του Ρέμπραντ, η προσωπογραφία ενός νεαρού Εβραίου από τον 17ο αιώνα –τον χρυσό αιώνα της Ολλανδικής ζωγραφικής– είναι η αιτία για να συνδεθεί η μοίρα δεκάδων ανθρώπων, έπειτα από μια σειρά αλλόκοτων συμπτώσεων και «συνάψεων κοσμικού χαρακτήρα» καθώς το ταξίδι και οι περιπέτειες του πίνακα συνδέονται όχι μόνο με τον δημιουργό του και τον άνθρωπο που απεικονίζει, αλλά και με όσους τον είχαν ανά διαστήματα στην κατοχή τους· όσους κατά καιρούς τον αναζήτησαν, όσους ήρθαν σε επαφή μαζί του, έστω και εν αγνοία τους, αποτελώντας σύμβολο ελευθερίας και ριζικής ρήξης με την επικρατούσα ιδεολογία ή θρησκεία της εκάστοτε εποχής. Και φυσικά, η δαιδαλώδης ιστορία του έχει τις ρίζες της πίσω στο χρόνο, όταν το μυστηριώδες πρόσωπο του πίνακα, αψηφώντας τις απαγορεύσεις της φυλής του, ο νεαρός Ελίας Αμπρόσιους, γίνεται μαθητής του μεγάλου Δασκάλου και μύστη, Ρέμπραντ φαν Ράιν και ποζάρει για την προσωπογραφία του Ιησού Χριστού, εισακούοντας μονάχα το δικό του «κάλεσμα», αυτό που τον πρόσταζε να αφοσιωθεί στην τέχνη, πάνω από την όποια θρησκεία και προσωπική του επιθυμία. Ο πίνακας, πέρα από τον συμβολισμό της δύναμης της αληθινής τέχνης να διατρέχει τους αιώνες και να επηρεάζει γενιές σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, συμβολίζει και μια εγγενή ιδιότητά της: την ελευθερία αλλά και «την αιρετικότητα που υπάρχει στην εφαρμογή της ελευθερίας». Η μεγάλη τέχνη είναι προϊόν ρήξης και επαναστατικότητας,  ξυπνά συνειδήσεις, αλλάζει ζωές και χωρίς αυτές τις μικρές ή μεγάλες επαναστάσεις δεν θα μπορούσε να γεννηθεί.

Στο μυθιστόρημα του Παδούρα η ιερότητα της τέχνης, υπερβαίνει ακόμα και αυτή της θρησκείας και της όποιας πίστης «η τέχνη είναι δύναμη. Μόνο αυτό ή κυρίως αυτό: δύναμη. Όχι για να εξουσιάζει χώρες και να αλλάζει κοινωνίες, για να προκαλεί επαναστάσεις ή να καταπιέζει άλλους. Είναι δύναμη για να αγγίζει κανείς την ψυχή των ανθρώπων και, επί τη ευκαιρία, να αποθέτει εκεί τους σπόρους της βελτίωσης και της ευτυχίας τους…»

«Η τέχνη είναι δύναμη. Μόνο αυτό ή κυρίως αυτό: δύναμη. Όχι για να εξουσιάζει χώρες και να αλλάζει κοινωνίες, για να προκαλεί επαναστάσεις ή να καταπιέζει άλλους. Είναι δύναμη για να αγγίζει κανείς την ψυχή των ανθρώπων και, επί τη ευκαιρία, να αποθέτει εκεί τους σπόρους της βελτίωσης και της ευτυχίας τους…»

Ένα οικογενειακό κειμήλιο 

Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται σε τρεις χρόνους: στην Αβάνα του 1939, στο Άμστερνταμ του 1643 και στην Αβάνα του 2007. Στο πρώτο μέρος περιγράφεται ένα τραγικό γεγονός, το οποίο στάθηκε η αφορμή για να μπλεχτεί η μοίρα τόσων διαφορετικών μεταξύ τους ανθρώπων: Ο εννιάχρονος Ντανιέλ Καμίνσκι βρίσκεται με τον θείο του στο φασαριόζικο λιμάνι της Αβάνας, έχοντας διαφύγει από τους Ναζί και περιμένουν τους γονείς του με την αδελφή του που ταξιδεύουν με το υπερωκεάνιο S.S. Σεντ Λούις το οποίο έχει σαλπάρει από το Αμβούργο πριν από δεκαπέντε μέρες και στο οποίο έχουν επιβιβαστεί μαζί με άλλους εννιακόσιους τριάντα επτά Εβραίους, έχοντας αποσπάσει την άδεια της εθνικοσοσιαλιστικής κυβέρνησης να μεταναστεύσουν. Ο Γιοζέφ Καμίνσκι (θείος του Ντανιέλ) και ο ανιψιός του είχαν έναν πολύ ισχυρό λόγο για να είναι πιο αισιόδοξοι από τους υπόλοιπους συγγενείς των ταξιδιωτών που περίμεναν στο λιμάνι. Ο θείος είχε εμπιστευτεί στο αγόρι πως οι γονείς του είχαν στα χέρια τους κάτι πολύ πιο πολύτιμο από τα λεφτά – κάτι που ήταν ικανό να ανοίξει διάπλατα τις πύλες του νησιού και είχαν καταφέρει να το διασώσουν από τις κατασχέσεις των Ναζί: έναν μικρό μουσαμά με τον παλιό πίνακα του σπιτιού, υπογεγραμμένο από έναν διάσημο και πολύ ακριβό στην αγορά Ολλανδό ζωγράφο. Πρόκειται για τον πίνακα του Ρέμπραντ ο οποίος σε διάρκεια τριών αιώνων –ο πίνακας απεικόνιζε το πρόσωπο ενός άντρα με τα κλασικά χαρακτηριστικά Εβραίου που ταυτόχρονα έμοιαζε με την εικόνα του Ιησού των χριστιανών αγιογράφων– είχε περάσει από διάφορες φάσεις σε σχέση με την οικογένεια Καμίνσκι –ένα μυστικό, οικογενειακό κειμήλιο αλλά και ο θησαυρός πάνω στον οποίο οι τελευταίοι των Καμίνσκι είχαν στηρίξει όλες τις ελπίδες τους για να σωθούν.

Τη μέρα εκείνη το S.S. Σεν Λούις έκανε στροφή 180 μοιρών και ο Ντανιέλ Καμίνσκι που δεν είχε ακόμα κλείσει τα εννιά του χρόνια έχασε την παιδικότητά του και την ικανότητά του να πιστέψει σε οτιδήποτε, καθώς την ώρα που ετοιμάζεται να παρακολουθήσει την προσόρμιση του πλοίου, ανακοινώνεται η απαγόρευση αποβίβασης των επιβατών: μετά τους Ναζί ήρθε να προστεθεί το μεγαλύτερο κακό που μάστιζε την Κούβα εκείνη την εποχή, η διαφθορά των ιθυνόντων, οι οποίοι για να δεχτούν τους πρόσφυγες στην Κούβα απαίτησαν ένα υπέρογκο ποσόν το οποίο, φυσικά, εκείνοι δεν διέθεταν.

Το S.S. Σεντ Λούις μετά την άρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να δεχτεί τους πρόσφυγες επέστρεψε στην Ευρώπη απ’ όπου είχε σαλπάρει, κι αυτό σήμαινε τη βέβαιη καταδίκη σε θάνατο των επιβατών. Η οικογένεια Καμίνσκι επέστρεψε χωρίς το οικογενειακό κειμήλιο και στάλθηκε σε ένα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου δολοφονήθηκαν και οι τρεις.

alt
    O Leonardo Padura
 

Παιδιά μιας «κρυμμένης γενιάς»

Έπειτα από εβδομήντα σχεδόν χρόνια ο Ελίας Καμίνσκι, γιός του Ντανιέλ, ζωγράφος που ζει στο Μαϊάμι, θα επιστρέψει στην Κούβα, αναζητώντας τον χαμένο πίνακα και για να τον εντοπίσει (σίγουρος πως βρίσκεται στην Αβάνα) θα προσλάβει τον Κόντε, έναν πρώην αστυνομικό και νυν πωλητή σπανίων βιβλίων (τον οποίο έχουμε συναντήσει και σε προηγούμενα βιβλία του Παδούρα, στις Μάσκες και στο Παρελθόν χαμένο στην Ομίχλη), προκειμένου να τον βοηθήσει στην έρευνά του.

Ο Κόντε έχει περάσει πια τα πενήντα, παιδί μιας «κρυμμένης γενιάς, εκείνων των πιο γερασμένων και ηττημένων πλασμάτων που δεν είχαν πια τη δύναμη να βγουν από το λαγούμι τους και πάλευαν με κάθε τρόπο να επιβιώσουν στην πραγματικότητα της χώρας» που είχε εξελιχθεί σε μια άναρχη και κανιβαλική επικράτεια. Θα βοηθήσει τον Ελίας Καμίνσκι να ανατρέξει στην ιστορία του πίνακα που ταυτίζεται και με την ιστορία των γονιών του που είχαν αναχωρήσει από την Κούβα το 1958, μια χρονιά πριν από την ομαδική αναχώρηση των  Εβραίων της Αβάνας: Ο Ντανιέλ Καμίνσκι, μέσα από ένα ανελέητο παιχνίδι της μοίρας είχε βρεθεί μπροστά στην προσωπογραφία του νεαρού Εβραίου, τον πίνακα που διακρίνονταν στη μοναδική οικογενειακή φωτογραφία από το σπίτι τους στην Κρακοβία και θα τολμήσει να τιμωρήσει αυτούς που τον είχαν κλέψει από τους γονείς του πάνω στο ολέθριο υπερωκεάνιο.

Ανυπότακτος Ρέμπραντ

Στα επόμενα κεφάλαια μαθαίνουμε όλη τη διαδικασία παραγωγής του πίνακα, μεταφερόμαστε στο Άμστερνταμ το 1643, και στον νεαρό Ελίας Αμπρόσιους, ο οποίος μαθητεύει δίπλα στον μεγάλο Δάσκαλο, με απόλυτη μυστικότητα, καθώς η ζωγραφική είναι απαγορευμένη για τους Εβραίους και θεωρείται τέχνη αιρετική. Ο Παδούρα περιγράφει με σχολαστικές λεπτομέρειες την εποχή, τις συνθήκες και την ατμόσφαιρα που γέννησαν τον πόθο του νεαρού Εβραίου για τη ζωγραφική, την πίστη στη δική του θεότητα, τις ενοχές που διχάζουν την ψυχή του αλλά και την απόφασή του να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο. Αργότερα όταν θα τον ανακαλύψουν και θα τον αφορίσουν θα πει πως αν απαρνιόταν την επιθυμία του «θα απαρνιόταν κάθε μέρα αυτό που πίστευε, αυτό που θεωρούσε σωστό… αν δεχόταν να γονατίσει, σήμαινε πως θα παρέμεινε για πάντα γονατισμένος, προκειμένου να συνεχίσει να ζει ανάμεσά τους…». Ο Ελίας Αμπρόσιους θα παλέψει για τη δική του πίστη, ένας αιρετικός που δεν θα ξεχάσει ποτέ τα λόγια του Δασκάλου του, του ανυπότακτου Ρέμπραντ: «Η πίστη σε έναν Θεό, σε έναν άρχοντα, σε μια χώρα, η υπακοή σε διαταγές μπορούν να μετατραπούν σε φυλακή για εκείνο το ουσιαστικό στοιχείο που μας κάνει να ξεχωρίζουμε: τη βούλησή μας και την ευφυΐα που διαθέτουμε ως ανθρώπινα όντα».

«Η πίστη σε έναν Θεό, σε έναν άρχοντα, σε μια χώρα, η υπακοή σε διαταγές μπορούν να μετατραπούν σε φυλακή για εκείνο το ουσιαστικό στοιχείο που μας κάνει να ξεχωρίζουμε: τη βούλησή μας και την ευφυΐα που διαθέτουμε ως ανθρώπινα όντα».

Στη συνέχεια ο Κόντε, για άλλη μια φορά, θα εντοπίσει την επίδραση του πίνακα «μέσα από παράλληλες γραμμές που στο τέλος διασταυρώνονται» και σε μια άλλη «αιρετική» της σύγχρονης εποχής, την Τζούντιθ, μια δεκαεφτάχρονη κοπέλα, μια ίμο, (νέα παιδιά που δεν θέλουν να έχουν σχέση με τον κόσμο και περιφέρονται επιδεικνύοντας την κατάθλιψή τους) η οποία θα βρεθεί δολοφονημένη.

Μέσα από την αφήγηση της ιστορίας όλων αυτών των διαφορετικών ανθρώπων και πεπρωμένων, σε τόσο διαφορετικές ιστορικές στιγμές, περιγράφεται και ο βαθύτερος υπαρξιακός λόγος που τους οδήγησε στο να ασπασθούν τη δική τους «αίρεση», να πάψουν να πιστεύουν στο θεό της φυλής τους, να διαφοροποιηθούν από το «μαντρί» και να αναζητήσουν την ελευθερία τους, ενίοτε αμφισβητώντας και τον ίδιο τους τον εαυτό, ακυρώνοντας τις πρότερες επιλογές τους, για έναν καινούργιο στόχο ή μια νέα υπόθεση που τους συναρπάζει.  

Στην εισαγωγή του μυθιστορήματος ο Παδούρα μας λέει πως φρόντισε ορισμένα από τα ιστορικά γεγονότα να υποταχτούν «στις απαιτήσεις της δραματουργικής εξέλιξης, προς όφελος της μυθοπλασίας». Αλλά, νομίζω πως δεν το κατάφερε, παρότι στα πρώτα κεφάλαια δημιουργεί προσδοκίες, μέσα από τα στοιχεία σασπένς που εισάγει, το φιλόδοξο θέμα και τους συναρπαστικούς χαρακτήρες, στη συνέχεια το μυθιστόρημα βαραίνει αφόρητα από το πλήθος των πληροφοριών, τις περιγραφές, τους άσχετους διαλόγους, τα αποσπάσματα από φιλοσοφικές μελέτες, ακόμα και την παράθεση μιας πολυσέλιδης μαρτυρίας που αφορά στη σφαγή των Εβραίων της Πολωνίας το 1948. Η δε αναπαράσταση του Ρέμπραντ και της εποχής του καταλήγουν να θυμίζουν σελίδες από διάφορες βιογραφίες του ζωγράφου. Η γλώσσα, όσο προχωράμε την ανάγνωση γίνεται πρόχειρη και επίπεδη –όλα αυτά ίσως θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν ο συγγραφέας προνοούσε να περιορίσει την έκταση του μυθιστορήματος και να εστιαστεί στη δύναμη του συναρπαστικού θέματός του και στους πολυεπίπεδους κεντρικούς χαρακτήρες. 

* Η ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ είναι συγγραφέας και μεταφράστρια.

altΑιρετικοί
Leonardo Padura
Μτφρ. Κώστας Αθανασίου
Καστανιώτης 2015
Σελ. 800, τιμή εκδότη € 22,36

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ LEONARDO PADURA

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

Για την τριλογία «Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ [Hermann Broch] (μτφρ. Σοφία Αυγερινού, εκδ. Έρμα). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Χέρμαν Μπροχ.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Εάν δεχτούμε ότι είμαστε περιφερόμενες σκιές ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Δόθηκαν τα βραβεία της Εταιρίας λογοτεχνών Θεσσαλονίκης για το 2022

Δόθηκαν τα βραβεία της Εταιρίας λογοτεχνών Θεσσαλονίκης για το 2022

Χθες, Τρίτη, 21 Μαρτίου 2023, Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης, η Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης απένειμε τα πρώτα λογοτεχνικά της βραβεία. Βραβεύτηκαν οι Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Μεγάλο Βραβείο, Ευαγγελία Τάτση, βραβείο ποίησης, και Μαριάνθη Τεντζεράκη, βραβείο πεζογραφίας. Στην κεντρική εικόνα, η στιγμή της βρά...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

Ο παγκοσμίου φήμης επιστήμονας Γκάμπορ Μάτε έρχεται στην Ελλάδα

Ο παγκοσμίου φήμης επιστήμονας Γκάμπορ Μάτε έρχεται στην Ελλάδα

Ο Δρ. Γκάμπορ Μάτε θα έρθει στην Ελλάδα για ένα διήμερο εργαστήριο με θέμα «Ενδοσκόπηση μέσω Συμπόνοιας: Για την επούλωση του τραύματος και του στρες», στις 20 και 21 Ιουνίου 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Ο παγκοσμίου φήμης ο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

«Αγκούσα» της Μαντώς Μάκκα (προδημοσίευση)

«Αγκούσα» της Μαντώς Μάκκα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων της Μαντώς Μάκκα «Αγκούσα», που θα κυκλοφορήσει στις 22 Μαρτίου από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Οι φωνές» ...

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ