bulgakov-dog

Για τη νουβέλα του Mikhail Bulgakov, Καρδιά σκύλου (μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου Λαμπράκου

Η ιστορία της λογοτεχνίας είναι καμιά φορά η ιστορία της λογοκρισίας της. Για παράδειγμα, οι τρεις σημαντικότεροι σατιρικοί πεζογράφοι του σοβιετικού μοντερνισμού, ο Γεβγκένι Ζαμιάτιν, ο Αντρέι Πλατόνοφ και ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, λογοκρίνονταν και διώκονταν όλη τους τη ζωή από το σοβιετικό καθεστώς, κατά βάση για τους ίδιους λόγους. Λόγω της άλλοτε ρητής και άλλοτε υπόρρητης κριτικής τους στο κομμουνιστικό σύστημα, κατηγορήθηκαν για ατομικιστικές τάσεις, καθώς και για απομάκρυνση από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, που στόχο είχε την πιστή, δίχως μορφικές εκζητήσεις, αναπαράσταση των αξιών, των προθέσεων και των προταγμάτων της εργατικής τάξης έναντι εκείνων της μοναρχικής και της αστικής. Από τους τρεις αυτούς συγγραφείς, ο πιο μεταφρασμένος και συνεπώς πιο γνωστός, τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, είναι ο τρίτος.

Η Καρδιά σκύλου γράφτηκε το 1925, διαβάστηκε δημόσια και κυκλοφορούσε παράνομα, αλλά έμεινε αδημοσίευτη στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1987.

Η νουβέλα (ή το μικρό μυθιστόρημα) με τον ερεθιστικό τίτλο Καρδιά σκύλου γράφτηκε το 1925, διαβάστηκε δημόσια και κυκλοφορούσε παράνομα, αλλά έμεινε αδημοσίευτη στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1987. Η ιστορία του Μπουλγκάκοφ εκτυλίσσεται στη Μόσχα, στα αμέσως μετεπαναστατικά χρόνια. Ο καθηγητής Φιλίπ Φιλίπποβιτς Πρεομπραζένσκι, γιατρός στο επάγγελμα (όπως και ο Μπουλγκάκοφ), επιχειρεί μαζί με τον βοηθό του, δόκτορα Ιβάν Αρνόλντοβιτς Μπορμεντάλ, καθώς και με την αρωγή δύο γυναικών, ένα ιδιότυπο πείραμα: θα τοποθετήσουν σε έναν ψωραλέο σκύλο που έχουν περιμαζέψει, τον Σάρικ, όργανα (όρχεις και υπόφυση) ενός ανθρώπου. Έτσι ο Σάρικ, από την οπτική γωνία του οποίου παρακολουθούμε ως ένα σημείο τα τεκταινόμενα, μετατρέπεται διά της ζωοτομίας σε ένα αλλόκοτο ανθρωποειδές.

Στο μεταξύ, και εν μέσω των ιατρικών πειραμάτων του, ο Πρεομπραζένσκι δέχεται επισκέψεις-εισβολές από τους προλετάριους που συγκροτούν τη γενική συνέλευση της πολυκατοικίας και επιδιώκουν να απαλλοτριώσουν ορισμένα δωμάτια του σπιτιού του «στο πλαίσιο της εργατικής πειθαρχίας», ενώ παράλληλα τον πιέζουν να ενισχύσει οικονομικά τα, αδιάφορα για αυτόν, «παιδιά της Γερμανίας». Ο αστός γιατρός έχει απαυδήσει με την επανάσταση και τα συμπαρομαρτούντα της, θεωρώντας πως ο καθένας μοιάζει σαν να έχει κερδίσει το δικαίωμα, ούτως ειπείν «από τη σημαία», να ασχολείται με το τι κάνει ο διπλανός του, να παίζει μουσική ό,τι ώρα τού καπνίζει, να αναδιανέμει την περιουσία των άλλων και να κλέβει ό,τι βρίσκει έξω από τις πόρτες των διαμερισμάτων, όπως μπότες και χαλάκια. «Γιατί απέσυραν τον τάπητα από την κεντρική σκάλα; Μήπως ο Καρλ Μαρξ απαγορεύει να έχουμε τάπητα στη σκάλα;» αναφωνεί σε ένα σημείο, με τον άλλο γιατρό να μην καταφέρνει να τον επαναφέρει εύκολα στην ηρεμία. «Είμαι οπαδός του καταμερισμού της εργασίας. Στο Μπολσόι να τραγουδάνε, εγώ να εγχειρίζω. Μια χαρά είναι έτσι», συνεχίζει τον αντιεξισωτιστικό του μονόλογο.

alt
    O Mikhail Bulgakov
 

Όμως το πρόβλημα που ταλανίζει τον Πρεομπραζένσκι δεν είναι τόσο οι προλετάριοι, όσο το «πλάσμα» (για να θυμηθούμε τον Φράνκενσταϊν της Μέρι Σέλεϊ) το οποίο κατασκεύασε και το οποίο, ακόμα δεν βγήκε στον κόσμο (με τη νέα του μορφή) και άρχισε να τον κάνει άνω-κάτω. Απείθαρχος κι ανεξέλεγκτος, ο Σάρικοφ Πολυγκράφ Πολυγκράφοβιτς (όπως εντέλει τον ονομάζουν) αναστατώνει την πολυκατοικία και στη συνέχεια την κοινωνία, αφού πολλοί θέλουν να γνωρίσουν «τον σκύλο που μιλάει» (και πίνει, όπως ο αλκοολικός τύπος από τον οποίο πήραν τα όργανα – δεν παίρναμε το μυαλό ενός Σπινόζα; αναρωτιέται κάποια στιγμή ο βοηθός), που φωνάζει τον κατασκευαστή του «μπαμπάκα» και «σύντροφο», ενώ δίνει επαναστατικές συμβουλές κατόπιν ανάγνωσης της αλληλογραφίας Ένγκελς-Κάουτσκι... Πώς θα αντιμετωπίσουν οι εμπλεκόμενοι αυτό το καινοφανές είδος ζωανθρώπου; Κι αυτό, το άμοιρο, τι θα απογίνει;

Πολυεπίπεδη ιστορία επιστημονικής φαντασίας

Σε αυτή την πολυεπίπεδη ιστορία επιστημονικής φαντασίας ο Μπουλγκάκοφ σημαδεύει λογοτεχνικά και, μέσα σε μόλις 150 σελίδες, πετυχαίνει την καρδιά των πραγμάτων: την ψυχολογία του (πραγματικά ή φαινομενικά) πρωτοπόρου επιστήμονα που δεν ορρωδεί προ ουδενός, την τεχνολογική εξέλιξη που αποβλέπει στην πρόοδο του ανθρώπου, η οποία χαρακτηρίζεται από επιτυχίες μα και συχνές (άραγε αναπόδραστες;) τερατογενέσεις, καθώς επίσης την κοινωνικοπολιτική αναταραχή και τη ριζοσπαστική αναμόρφωση του βίου που έπονται μιας μεγάλης επανάστασης, ιδίως όταν αυτή σχεδιάζεται θεωρητικά με δεδηλωμένο στόχο τον επίγειο «αταξικό» παράδεισο (ως γνωστόν, αν η θεωρία δεν ταιριάζει με τα γεγονότα, τόσο το χειρότερο για τα γεγονότα). Γνωρίζουμε πως ο Μπουλγκάκοφ δεν γοητεύτηκε ποτέ αρκετά από τη Μπολσεβίκικη Επανάσταση ώστε να απογοητευτεί μετά – οι Μπολσεβίκοι, από την πλευρά τους, έκαναν ανυπόφορη τη ζωή τόσο των ουδέποτε γοητευμένων όσο και των μετέπειτα απογοητευμένων.

Η σπινθηροβόλα σάτιρα του Μπουλγκάκοφ διακρίνεται και από κάποιες μορφικές ιδιαιτερότητες που ανατρέπουν τον ηθογραφικό ρεαλισμό: το αγωνιώδες ημερολόγιο του βοηθού, όπως βέβαια και η έμφαση στην οπτική γωνία του ίδιου του σκύλου.

Η σπινθηροβόλα σάτιρα του Μπουλγκάκοφ διακρίνεται και από κάποιες μορφικές ιδιαιτερότητες που ανατρέπουν τον ηθογραφικό ρεαλισμό: καταπληκτική η ιδέα του συγγραφέα να ενθέσει το αγωνιώδες ημερολόγιο του βοηθού, όπως βέβαια και η έμφαση στην οπτική γωνία του ίδιου του σκύλου (με σπαρταριστά στιγμιότυπα απείρου κάλλους – η αφήγηση βάζει ένα «μικρόφωνο», τρόπον τινά, στον νου του σκυλιού) η οποία στο τέλος επανέρχεται. Τα δε πειράματα, πέρα από την αναφορά του συγγραφέα στο φαουστικό homunculus, θυμίζουν αμέσως τα ανάλογα πειράματα στο νησί του δόκτορος Μορό, στο ομώνυμο αριστούργημα (1896) του Χ. Τζ. Γουέλς. Σε αυτό το πλαίσιο αξίζει ενδεχομένως να μνημονεύσουμε και ένα από τα πρώτα διηγήματα του Φίλιπ Ντικ, το «Roog» (1951), στο οποίο επίσης παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα από την οπτική γωνία ενός σκύλου. 

Η Καρδιά σκύλου είχε εκδοθεί και παλιότερα, αλλά μεταφρασμένη από τα αγγλικά. Είναι ευτύχημα που η παρούσα μετάφραση της έμπειρης Ελένης Μπακοπούλου έχει γίνει από το πρωτότυπο, ενώ κατατοπιστικότατο είναι το επίμετρο του Κώστα Σπαθαράκη, συνδημιουργού του νέου εκδοτικού οίκου «Αντίποδες», μαζί με τον Θοδωρή Δρίτσα. Αν ο οίκος συνεχίσει με τέτοιες αριστουργηματικές μεταφραστικές επιλογές, τότε το κοινό που αγαπά την καλή λογοτεχνία σίγουρα θα ανταποκριθεί.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΚαρδιά σκύλου
Mikhail Bulgakov
Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου
Αντίποδες 2014
Σελ. 168, τιμή εκδότη € 10,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MIKHAIL BULGAKOV

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αλήτες!» της Ελογκόσα Οσούντε (κριτική) – Ένα πολυαφήγημα του προχωρημένου 21ου αιώνα

«Αλήτες!» της Ελογκόσα Οσούντε (κριτική) – Ένα πολυαφήγημα του προχωρημένου 21ου αιώνα

Για το μυθιστόρημα της Ελογκόσα Οσούντε [Eloghosa Osunde] «Αλήτες!» (μτφρ. Γιώργος -Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Διόπτρα). «Η πόλη στην οποία διαδραματίζεται το μυθιστόρημα, το Λάγος της Νιγηρίας, είναι κυριολεκτικά και πρόδηλα ο πρωταγωνιστής του μυθοπλαστικού σύμπαντος».

Γράφε...

«Το ετήσιο συμπόσιο της συντεχνίας των νεκροθαφτών» του Ματιάς Ενάρ (κριτική)

«Το ετήσιο συμπόσιο της συντεχνίας των νεκροθαφτών» του Ματιάς Ενάρ (κριτική)

Για το μυθιστόρημα του Ματιάς Ενάρ [Mathias Énard] «Το ετήσιο συμπόσιο της συντεχνίας των νεκροθαφτών» (μτφρ. Σοφία Διονυσοπούλου, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα: Λεπτομέρεια από το εξώφυλλο της κροατικής έκδοσης του βιβλίου.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Ελεύθερη» της Λέα Ούπι (κριτική) – Ένα πολιτικό ντοκουμέντο για την Αλβανία του Χότζα

«Ελεύθερη» της Λέα Ούπι (κριτική) – Ένα πολιτικό ντοκουμέντο για την Αλβανία του Χότζα

Για το βιβλίο της Λέα Ούπι [Lea Ypi] «Ελεύθερη: Μεγαλώνοντας στο τέλος της Ιστορίας» (μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης, εκδ. Πατάκη). Στην κεντρική εικόνα, η Λέα Ούπι με τη γιαγιά της. 

Γράφει η Λεύκη Σαραντινού

Οι άνθρωποι στι...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023 συμμετέχοντας σε ενδιαφέρουσες και άκρως ποιητικές δράσεις. 

Επιμέλεια: Book Press

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023 στον Κήπο του Αρχαιολογικού Μουσε...

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

Για την παράσταση «Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, που παρουσιάζεται στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Φωτογραφίες: Γιώτα Εφραιμίδου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

«Τα θαύματα του κόσμου» του Μιχάλη Μοδινού (προδημοσίευση)

«Τα θαύματα του κόσμου» του Μιχάλη Μοδινού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Μιχάλη Μοδινού «Τα θαύματα του κόσμου», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

XVI
Η Κοκκινοσκουφίτσα στον Βασιλικό Κήπο ...

«Ο άλλος αδερφός» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Ο άλλος αδερφός» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Ο άλλος αδερφός», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 22 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τύµµα τύµµατι τεῖσαι»
...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ