bulgakov-dog

Για τη νουβέλα του Mikhail Bulgakov, Καρδιά σκύλου (μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου Λαμπράκου

Η ιστορία της λογοτεχνίας είναι καμιά φορά η ιστορία της λογοκρισίας της. Για παράδειγμα, οι τρεις σημαντικότεροι σατιρικοί πεζογράφοι του σοβιετικού μοντερνισμού, ο Γεβγκένι Ζαμιάτιν, ο Αντρέι Πλατόνοφ και ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, λογοκρίνονταν και διώκονταν όλη τους τη ζωή από το σοβιετικό καθεστώς, κατά βάση για τους ίδιους λόγους. Λόγω της άλλοτε ρητής και άλλοτε υπόρρητης κριτικής τους στο κομμουνιστικό σύστημα, κατηγορήθηκαν για ατομικιστικές τάσεις, καθώς και για απομάκρυνση από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, που στόχο είχε την πιστή, δίχως μορφικές εκζητήσεις, αναπαράσταση των αξιών, των προθέσεων και των προταγμάτων της εργατικής τάξης έναντι εκείνων της μοναρχικής και της αστικής. Από τους τρεις αυτούς συγγραφείς, ο πιο μεταφρασμένος και συνεπώς πιο γνωστός, τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, είναι ο τρίτος.

Η Καρδιά σκύλου γράφτηκε το 1925, διαβάστηκε δημόσια και κυκλοφορούσε παράνομα, αλλά έμεινε αδημοσίευτη στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1987.

Η νουβέλα (ή το μικρό μυθιστόρημα) με τον ερεθιστικό τίτλο Καρδιά σκύλου γράφτηκε το 1925, διαβάστηκε δημόσια και κυκλοφορούσε παράνομα, αλλά έμεινε αδημοσίευτη στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1987. Η ιστορία του Μπουλγκάκοφ εκτυλίσσεται στη Μόσχα, στα αμέσως μετεπαναστατικά χρόνια. Ο καθηγητής Φιλίπ Φιλίπποβιτς Πρεομπραζένσκι, γιατρός στο επάγγελμα (όπως και ο Μπουλγκάκοφ), επιχειρεί μαζί με τον βοηθό του, δόκτορα Ιβάν Αρνόλντοβιτς Μπορμεντάλ, καθώς και με την αρωγή δύο γυναικών, ένα ιδιότυπο πείραμα: θα τοποθετήσουν σε έναν ψωραλέο σκύλο που έχουν περιμαζέψει, τον Σάρικ, όργανα (όρχεις και υπόφυση) ενός ανθρώπου. Έτσι ο Σάρικ, από την οπτική γωνία του οποίου παρακολουθούμε ως ένα σημείο τα τεκταινόμενα, μετατρέπεται διά της ζωοτομίας σε ένα αλλόκοτο ανθρωποειδές.

Στο μεταξύ, και εν μέσω των ιατρικών πειραμάτων του, ο Πρεομπραζένσκι δέχεται επισκέψεις-εισβολές από τους προλετάριους που συγκροτούν τη γενική συνέλευση της πολυκατοικίας και επιδιώκουν να απαλλοτριώσουν ορισμένα δωμάτια του σπιτιού του «στο πλαίσιο της εργατικής πειθαρχίας», ενώ παράλληλα τον πιέζουν να ενισχύσει οικονομικά τα, αδιάφορα για αυτόν, «παιδιά της Γερμανίας». Ο αστός γιατρός έχει απαυδήσει με την επανάσταση και τα συμπαρομαρτούντα της, θεωρώντας πως ο καθένας μοιάζει σαν να έχει κερδίσει το δικαίωμα, ούτως ειπείν «από τη σημαία», να ασχολείται με το τι κάνει ο διπλανός του, να παίζει μουσική ό,τι ώρα τού καπνίζει, να αναδιανέμει την περιουσία των άλλων και να κλέβει ό,τι βρίσκει έξω από τις πόρτες των διαμερισμάτων, όπως μπότες και χαλάκια. «Γιατί απέσυραν τον τάπητα από την κεντρική σκάλα; Μήπως ο Καρλ Μαρξ απαγορεύει να έχουμε τάπητα στη σκάλα;» αναφωνεί σε ένα σημείο, με τον άλλο γιατρό να μην καταφέρνει να τον επαναφέρει εύκολα στην ηρεμία. «Είμαι οπαδός του καταμερισμού της εργασίας. Στο Μπολσόι να τραγουδάνε, εγώ να εγχειρίζω. Μια χαρά είναι έτσι», συνεχίζει τον αντιεξισωτιστικό του μονόλογο.

alt
    O Mikhail Bulgakov
 

Όμως το πρόβλημα που ταλανίζει τον Πρεομπραζένσκι δεν είναι τόσο οι προλετάριοι, όσο το «πλάσμα» (για να θυμηθούμε τον Φράνκενσταϊν της Μέρι Σέλεϊ) το οποίο κατασκεύασε και το οποίο, ακόμα δεν βγήκε στον κόσμο (με τη νέα του μορφή) και άρχισε να τον κάνει άνω-κάτω. Απείθαρχος κι ανεξέλεγκτος, ο Σάρικοφ Πολυγκράφ Πολυγκράφοβιτς (όπως εντέλει τον ονομάζουν) αναστατώνει την πολυκατοικία και στη συνέχεια την κοινωνία, αφού πολλοί θέλουν να γνωρίσουν «τον σκύλο που μιλάει» (και πίνει, όπως ο αλκοολικός τύπος από τον οποίο πήραν τα όργανα – δεν παίρναμε το μυαλό ενός Σπινόζα; αναρωτιέται κάποια στιγμή ο βοηθός), που φωνάζει τον κατασκευαστή του «μπαμπάκα» και «σύντροφο», ενώ δίνει επαναστατικές συμβουλές κατόπιν ανάγνωσης της αλληλογραφίας Ένγκελς-Κάουτσκι... Πώς θα αντιμετωπίσουν οι εμπλεκόμενοι αυτό το καινοφανές είδος ζωανθρώπου; Κι αυτό, το άμοιρο, τι θα απογίνει;

Πολυεπίπεδη ιστορία επιστημονικής φαντασίας

Σε αυτή την πολυεπίπεδη ιστορία επιστημονικής φαντασίας ο Μπουλγκάκοφ σημαδεύει λογοτεχνικά και, μέσα σε μόλις 150 σελίδες, πετυχαίνει την καρδιά των πραγμάτων: την ψυχολογία του (πραγματικά ή φαινομενικά) πρωτοπόρου επιστήμονα που δεν ορρωδεί προ ουδενός, την τεχνολογική εξέλιξη που αποβλέπει στην πρόοδο του ανθρώπου, η οποία χαρακτηρίζεται από επιτυχίες μα και συχνές (άραγε αναπόδραστες;) τερατογενέσεις, καθώς επίσης την κοινωνικοπολιτική αναταραχή και τη ριζοσπαστική αναμόρφωση του βίου που έπονται μιας μεγάλης επανάστασης, ιδίως όταν αυτή σχεδιάζεται θεωρητικά με δεδηλωμένο στόχο τον επίγειο «αταξικό» παράδεισο (ως γνωστόν, αν η θεωρία δεν ταιριάζει με τα γεγονότα, τόσο το χειρότερο για τα γεγονότα). Γνωρίζουμε πως ο Μπουλγκάκοφ δεν γοητεύτηκε ποτέ αρκετά από τη Μπολσεβίκικη Επανάσταση ώστε να απογοητευτεί μετά – οι Μπολσεβίκοι, από την πλευρά τους, έκαναν ανυπόφορη τη ζωή τόσο των ουδέποτε γοητευμένων όσο και των μετέπειτα απογοητευμένων.

Η σπινθηροβόλα σάτιρα του Μπουλγκάκοφ διακρίνεται και από κάποιες μορφικές ιδιαιτερότητες που ανατρέπουν τον ηθογραφικό ρεαλισμό: το αγωνιώδες ημερολόγιο του βοηθού, όπως βέβαια και η έμφαση στην οπτική γωνία του ίδιου του σκύλου.

Η σπινθηροβόλα σάτιρα του Μπουλγκάκοφ διακρίνεται και από κάποιες μορφικές ιδιαιτερότητες που ανατρέπουν τον ηθογραφικό ρεαλισμό: καταπληκτική η ιδέα του συγγραφέα να ενθέσει το αγωνιώδες ημερολόγιο του βοηθού, όπως βέβαια και η έμφαση στην οπτική γωνία του ίδιου του σκύλου (με σπαρταριστά στιγμιότυπα απείρου κάλλους – η αφήγηση βάζει ένα «μικρόφωνο», τρόπον τινά, στον νου του σκυλιού) η οποία στο τέλος επανέρχεται. Τα δε πειράματα, πέρα από την αναφορά του συγγραφέα στο φαουστικό homunculus, θυμίζουν αμέσως τα ανάλογα πειράματα στο νησί του δόκτορος Μορό, στο ομώνυμο αριστούργημα (1896) του Χ. Τζ. Γουέλς. Σε αυτό το πλαίσιο αξίζει ενδεχομένως να μνημονεύσουμε και ένα από τα πρώτα διηγήματα του Φίλιπ Ντικ, το «Roog» (1951), στο οποίο επίσης παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα από την οπτική γωνία ενός σκύλου. 

Η Καρδιά σκύλου είχε εκδοθεί και παλιότερα, αλλά μεταφρασμένη από τα αγγλικά. Είναι ευτύχημα που η παρούσα μετάφραση της έμπειρης Ελένης Μπακοπούλου έχει γίνει από το πρωτότυπο, ενώ κατατοπιστικότατο είναι το επίμετρο του Κώστα Σπαθαράκη, συνδημιουργού του νέου εκδοτικού οίκου «Αντίποδες», μαζί με τον Θοδωρή Δρίτσα. Αν ο οίκος συνεχίσει με τέτοιες αριστουργηματικές μεταφραστικές επιλογές, τότε το κοινό που αγαπά την καλή λογοτεχνία σίγουρα θα ανταποκριθεί.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΚαρδιά σκύλου
Mikhail Bulgakov
Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου
Αντίποδες 2014
Σελ. 168, τιμή εκδότη € 10,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MIKHAIL BULGAKOV

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

Για το μυθιστόρημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα [Yasunari Kawabata] «Η χώρα του χιονιού» (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Kεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε σκηνοθεσία του Shirô Toyoda.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

Για το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον [Maggie Nelson] «Σπουδή στο Μπλε» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: από την «Μπλε ταινία» του Κριστόφ Κισλόφσκι. 

Γράφει η Φανή Χατζή

Ήταν Νοέμβριος του 2020 ...

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

Για το μυθιστόρημα του Φόλκερ Κούτσερ [Volker Kutscher] «Λούνα Παρκ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και το μυθιστόρημα του Κρις Λόιντ [Chris Lloyd] «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» (μτφρ. Βασίλης Κοντόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορικά crime fiction με φόντο τον Μεσοπόλεμο και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ