bulgakov-dog

Για τη νουβέλα του Mikhail Bulgakov, Καρδιά σκύλου (μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου Λαμπράκου

Η ιστορία της λογοτεχνίας είναι καμιά φορά η ιστορία της λογοκρισίας της. Για παράδειγμα, οι τρεις σημαντικότεροι σατιρικοί πεζογράφοι του σοβιετικού μοντερνισμού, ο Γεβγκένι Ζαμιάτιν, ο Αντρέι Πλατόνοφ και ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, λογοκρίνονταν και διώκονταν όλη τους τη ζωή από το σοβιετικό καθεστώς, κατά βάση για τους ίδιους λόγους. Λόγω της άλλοτε ρητής και άλλοτε υπόρρητης κριτικής τους στο κομμουνιστικό σύστημα, κατηγορήθηκαν για ατομικιστικές τάσεις, καθώς και για απομάκρυνση από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, που στόχο είχε την πιστή, δίχως μορφικές εκζητήσεις, αναπαράσταση των αξιών, των προθέσεων και των προταγμάτων της εργατικής τάξης έναντι εκείνων της μοναρχικής και της αστικής. Από τους τρεις αυτούς συγγραφείς, ο πιο μεταφρασμένος και συνεπώς πιο γνωστός, τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, είναι ο τρίτος.

Η Καρδιά σκύλου γράφτηκε το 1925, διαβάστηκε δημόσια και κυκλοφορούσε παράνομα, αλλά έμεινε αδημοσίευτη στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1987.

Η νουβέλα (ή το μικρό μυθιστόρημα) με τον ερεθιστικό τίτλο Καρδιά σκύλου γράφτηκε το 1925, διαβάστηκε δημόσια και κυκλοφορούσε παράνομα, αλλά έμεινε αδημοσίευτη στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1987. Η ιστορία του Μπουλγκάκοφ εκτυλίσσεται στη Μόσχα, στα αμέσως μετεπαναστατικά χρόνια. Ο καθηγητής Φιλίπ Φιλίπποβιτς Πρεομπραζένσκι, γιατρός στο επάγγελμα (όπως και ο Μπουλγκάκοφ), επιχειρεί μαζί με τον βοηθό του, δόκτορα Ιβάν Αρνόλντοβιτς Μπορμεντάλ, καθώς και με την αρωγή δύο γυναικών, ένα ιδιότυπο πείραμα: θα τοποθετήσουν σε έναν ψωραλέο σκύλο που έχουν περιμαζέψει, τον Σάρικ, όργανα (όρχεις και υπόφυση) ενός ανθρώπου. Έτσι ο Σάρικ, από την οπτική γωνία του οποίου παρακολουθούμε ως ένα σημείο τα τεκταινόμενα, μετατρέπεται διά της ζωοτομίας σε ένα αλλόκοτο ανθρωποειδές.

Στο μεταξύ, και εν μέσω των ιατρικών πειραμάτων του, ο Πρεομπραζένσκι δέχεται επισκέψεις-εισβολές από τους προλετάριους που συγκροτούν τη γενική συνέλευση της πολυκατοικίας και επιδιώκουν να απαλλοτριώσουν ορισμένα δωμάτια του σπιτιού του «στο πλαίσιο της εργατικής πειθαρχίας», ενώ παράλληλα τον πιέζουν να ενισχύσει οικονομικά τα, αδιάφορα για αυτόν, «παιδιά της Γερμανίας». Ο αστός γιατρός έχει απαυδήσει με την επανάσταση και τα συμπαρομαρτούντα της, θεωρώντας πως ο καθένας μοιάζει σαν να έχει κερδίσει το δικαίωμα, ούτως ειπείν «από τη σημαία», να ασχολείται με το τι κάνει ο διπλανός του, να παίζει μουσική ό,τι ώρα τού καπνίζει, να αναδιανέμει την περιουσία των άλλων και να κλέβει ό,τι βρίσκει έξω από τις πόρτες των διαμερισμάτων, όπως μπότες και χαλάκια. «Γιατί απέσυραν τον τάπητα από την κεντρική σκάλα; Μήπως ο Καρλ Μαρξ απαγορεύει να έχουμε τάπητα στη σκάλα;» αναφωνεί σε ένα σημείο, με τον άλλο γιατρό να μην καταφέρνει να τον επαναφέρει εύκολα στην ηρεμία. «Είμαι οπαδός του καταμερισμού της εργασίας. Στο Μπολσόι να τραγουδάνε, εγώ να εγχειρίζω. Μια χαρά είναι έτσι», συνεχίζει τον αντιεξισωτιστικό του μονόλογο.

alt
    O Mikhail Bulgakov
 

Όμως το πρόβλημα που ταλανίζει τον Πρεομπραζένσκι δεν είναι τόσο οι προλετάριοι, όσο το «πλάσμα» (για να θυμηθούμε τον Φράνκενσταϊν της Μέρι Σέλεϊ) το οποίο κατασκεύασε και το οποίο, ακόμα δεν βγήκε στον κόσμο (με τη νέα του μορφή) και άρχισε να τον κάνει άνω-κάτω. Απείθαρχος κι ανεξέλεγκτος, ο Σάρικοφ Πολυγκράφ Πολυγκράφοβιτς (όπως εντέλει τον ονομάζουν) αναστατώνει την πολυκατοικία και στη συνέχεια την κοινωνία, αφού πολλοί θέλουν να γνωρίσουν «τον σκύλο που μιλάει» (και πίνει, όπως ο αλκοολικός τύπος από τον οποίο πήραν τα όργανα – δεν παίρναμε το μυαλό ενός Σπινόζα; αναρωτιέται κάποια στιγμή ο βοηθός), που φωνάζει τον κατασκευαστή του «μπαμπάκα» και «σύντροφο», ενώ δίνει επαναστατικές συμβουλές κατόπιν ανάγνωσης της αλληλογραφίας Ένγκελς-Κάουτσκι... Πώς θα αντιμετωπίσουν οι εμπλεκόμενοι αυτό το καινοφανές είδος ζωανθρώπου; Κι αυτό, το άμοιρο, τι θα απογίνει;

Πολυεπίπεδη ιστορία επιστημονικής φαντασίας

Σε αυτή την πολυεπίπεδη ιστορία επιστημονικής φαντασίας ο Μπουλγκάκοφ σημαδεύει λογοτεχνικά και, μέσα σε μόλις 150 σελίδες, πετυχαίνει την καρδιά των πραγμάτων: την ψυχολογία του (πραγματικά ή φαινομενικά) πρωτοπόρου επιστήμονα που δεν ορρωδεί προ ουδενός, την τεχνολογική εξέλιξη που αποβλέπει στην πρόοδο του ανθρώπου, η οποία χαρακτηρίζεται από επιτυχίες μα και συχνές (άραγε αναπόδραστες;) τερατογενέσεις, καθώς επίσης την κοινωνικοπολιτική αναταραχή και τη ριζοσπαστική αναμόρφωση του βίου που έπονται μιας μεγάλης επανάστασης, ιδίως όταν αυτή σχεδιάζεται θεωρητικά με δεδηλωμένο στόχο τον επίγειο «αταξικό» παράδεισο (ως γνωστόν, αν η θεωρία δεν ταιριάζει με τα γεγονότα, τόσο το χειρότερο για τα γεγονότα). Γνωρίζουμε πως ο Μπουλγκάκοφ δεν γοητεύτηκε ποτέ αρκετά από τη Μπολσεβίκικη Επανάσταση ώστε να απογοητευτεί μετά – οι Μπολσεβίκοι, από την πλευρά τους, έκαναν ανυπόφορη τη ζωή τόσο των ουδέποτε γοητευμένων όσο και των μετέπειτα απογοητευμένων.

Η σπινθηροβόλα σάτιρα του Μπουλγκάκοφ διακρίνεται και από κάποιες μορφικές ιδιαιτερότητες που ανατρέπουν τον ηθογραφικό ρεαλισμό: το αγωνιώδες ημερολόγιο του βοηθού, όπως βέβαια και η έμφαση στην οπτική γωνία του ίδιου του σκύλου.

Η σπινθηροβόλα σάτιρα του Μπουλγκάκοφ διακρίνεται και από κάποιες μορφικές ιδιαιτερότητες που ανατρέπουν τον ηθογραφικό ρεαλισμό: καταπληκτική η ιδέα του συγγραφέα να ενθέσει το αγωνιώδες ημερολόγιο του βοηθού, όπως βέβαια και η έμφαση στην οπτική γωνία του ίδιου του σκύλου (με σπαρταριστά στιγμιότυπα απείρου κάλλους – η αφήγηση βάζει ένα «μικρόφωνο», τρόπον τινά, στον νου του σκυλιού) η οποία στο τέλος επανέρχεται. Τα δε πειράματα, πέρα από την αναφορά του συγγραφέα στο φαουστικό homunculus, θυμίζουν αμέσως τα ανάλογα πειράματα στο νησί του δόκτορος Μορό, στο ομώνυμο αριστούργημα (1896) του Χ. Τζ. Γουέλς. Σε αυτό το πλαίσιο αξίζει ενδεχομένως να μνημονεύσουμε και ένα από τα πρώτα διηγήματα του Φίλιπ Ντικ, το «Roog» (1951), στο οποίο επίσης παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα από την οπτική γωνία ενός σκύλου. 

Η Καρδιά σκύλου είχε εκδοθεί και παλιότερα, αλλά μεταφρασμένη από τα αγγλικά. Είναι ευτύχημα που η παρούσα μετάφραση της έμπειρης Ελένης Μπακοπούλου έχει γίνει από το πρωτότυπο, ενώ κατατοπιστικότατο είναι το επίμετρο του Κώστα Σπαθαράκη, συνδημιουργού του νέου εκδοτικού οίκου «Αντίποδες», μαζί με τον Θοδωρή Δρίτσα. Αν ο οίκος συνεχίσει με τέτοιες αριστουργηματικές μεταφραστικές επιλογές, τότε το κοινό που αγαπά την καλή λογοτεχνία σίγουρα θα ανταποκριθεί.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΚαρδιά σκύλου
Mikhail Bulgakov
Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου
Αντίποδες 2014
Σελ. 168, τιμή εκδότη € 10,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MIKHAIL BULGAKOV

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

Για το βιβλίο του Άντονυ Ντορ [Anthony Doerr] «Νεφελοκοκκυγία» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα (2021).

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

...
«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της νομπελίστριας Ντόρις Λέσινγκ [Doris Lessing] «Το χρυσό σημειωματάριο» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την Ντόρις Λέσινγκ χω...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
Με τον «Ντετέκτιβ» του Δημήτρη Χατζή συνεχίζονται οι «Παραβάσεις / Αναγνώσεις», το αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Με τον «Ντετέκτιβ» του Δημήτρη Χατζή συνεχίζονται οι «Παραβάσεις / Αναγνώσεις», το αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Τρίτη παρουσίαση για τις «Παραβάσεις / Αναγνώσεις» –το θεατρικό αναλόγιο του ΚΠΙΣΝ στον Φάρο– την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου με τη Μαρία Σκουλά να διαβάζει το διήγημα «Ο Ντέτεκτιβ» του Δημήτρη Χατζή, σε επιμέλεια του συνθέτη Κορνήλιου Σελαμσή.

Επιμέλεια: ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τσαρλς Μπουκόβσκι [Charles Bukowski] «Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» (νέα μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς), που κυκλοφορεί στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ