Αστυνομική τζαζ σουίτα

Το πρώτο πράγμα που τους συνδέει είναι η μουσική. Το δεύτερο, η τραγωδία μιας διαλυμένης χώρας: της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Ή μήπως ο πραγματικός λόγος είναι μόνο η δολοφονία της Βέρας, μιας νεαρής Κροάτισσας που την έκαψαν ζωντανή δύο άτομα του υποκόσμου, στο Παρίσι του 21ου αιώνα; Και τι κρύβεται πίσω από τη δολοφονία της; Πριν δώσει οποιαδήποτε απάντηση, ο συγγραφέας προτάσσει ένα καίριο ερώτημα: πώς μπορείς να ορίσεις ένα γεγονός χωρίς να λάβεις υπόψη σου τις αρμονικές του – «τις νότες πίσω από τις νότες… τα ηχητικά κύματα-φαντάσματα που πολλαπλασιάζονται κι επεκτείνονται στο άπειρο, ή σχεδόν. Όπως οι επάλληλοι κύκλοι από νερό. Όπως μια ηχώ που δεν πεθαίνει… Αυτό που μένει όταν δεν έχει μείνει πια τίποτα».

Ένα βιβλίο που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη σαν neo-noir ταινία – επηρεασμένη από την Chinatown

Οι Αρμονικές –les harmoniques είναι ο αυθεντικός τίτλος του βιβλίου– είναι ένα νουάρ, πολιτικό και μουσικό αστυνομικό μυθιστόρημα, γραμμένο με την αυτοσχεδιαστική αλληλουχία μιας τζαζ σουίτας. Ο πολυγραφότατος Marcus Malte –ή Marc Martiniani, όπως είναι το πραγματικό του όνομα– σπούδασε κινηματογράφο και προσπάθησε να ζήσει ως μουσικός, πριν στραφεί στο γράψιμο με μεγάλη επιτυχία. Οι σπουδές και οι εμπειρίες του βρίσκονται αρμονικά δεμένες στο Μπλε νότες σε κόκκινο φόντο, ένα βιβλίο που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη σαν neo-noir ταινία – επηρεασμένη από την Chinatown, κατά δήλωση του συγγραφέα.

Ο Μίστερ, ο βασικός ήρωας του βιβλίου, είναι ένας Γάλλος μαύρος πιανίστας, που παίζει κλασικό bebop κάθε βράδυ, στο κλαμπ Green Dolphin. Εκεί γνωρίζει τη Βέρα, μια νεαρή κροάτισσα πρόσφυγα η οποία παλεύει με μικροδουλειές ενώ σπουδάζει θέατρο. Όταν η Βέρα δολοφονείται, και παρά την άμεση εξιχνίαση της δολοφονίας της, ο Μίστερ –ο οποίος έχει υιοθετήσει το όνομα του σκύλου της Μπίλι Χολιντέι– ξεκινάει μια απελπισμένη έρευνα για να ανακαλύψει τον αληθινό λόγο της δολοφονίας της. Συμπαραστάτης στις περιπέτειες του είναι όπως πάντοτε ο φίλος του ο Μπομπ, ο μεσόκοπος ταξιτζής-φιλόσοφος που στο ταξί του έχει πάντοτε τη σωστή κασέτα για κάθε περίσταση και για κάθε διάθεση: Έρολ Γκάρνερ και Νίνα Σιμόν, Κόουλ Πόρτερ και Μάιλς Ντέιβις, Μπαντ Πάουελ και Λάιονελ Χάμπτον.

Ο Marcus Malte

Το βιβλίο είναι αληθινά τρομακτικό – με την πρωταρχική κι απόλυτη έννοια της λέξης. Όπως τρομακτική μπορεί να είναι μόνο η πραγματική ζωή. Η φρίκη και ο τρόμος δεν προέρχονται από τα ψεύτικα αίματα των σπλάτερ· εδώ δεν έχουμε να κάνουμε μ’ έναν τραβηγμένο από τα μαλλιά κατ’ εξακολούθηση δολοφόνο, ούτε μ’ έναν διαταραγμένο που σκοτώνει βάσει pattern. Το βιβλίο μιλάει με ανατριχιαστικό ρεαλισμό για ένα πολύ μεγαλύτερο και πιο φρικαλέο έγκλημα: τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, τα ειδεχθή εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη διάρκειά του, τα βασανιστήρια και τις ομαδικές εκτελέσεις αμάχων κι εμπολέμων. Αλλά δεν σταματάει εκεί· δείχνει πώς το Κακό –το οποίο, επαναλαμβάνω, δεν έχει καμία σχέση με τους κακόμοιρους ψυχοπαθείς που δημιούργησε στις ΗΠΑ η διάλυση των ψυχιατρικών δομών επί προεδρίας Ρέιγκαν και Μπους– διεισδύει και δηλητηριάζει τις πολιτισμένες κοινωνίες μας μέσω παράνομων και νόμιμων δραστηριοτήτων. Ή κοινώς: cherchez l’argent.

Παρά τη «μαύρη» ατμόσφαιρα του βιβλίου, από τις πρώτες σελίδες του ο συγγραφέας δίνει μικρές ανάσες στον αναγνώστη, κάνοντας σαφές ότι η τέχνη μπορεί να γίνει συμπαραστάτης και σωτήρας μας στις πιο δύσκολες συνθήκες. Στη διάρκεια της πολιορκίας του Βούκοβαρ, η δεκάχρονη τότε Βέρα βρίσκει καταφύγιο στο θέατρο, παίζοντας τους ρόλους όλων των ηρώων του Βασιλιά Ληρ. Και δεν ξέρω αν υπήρξε ποτέ πρόσφυγας, όπως η γιαγιά της Βέρας, η οποία θα διάλεγε ως πιο πολύτιμο απόκτημά της μια βαλίτσα γεμάτη με βιβλία, αλλά το περιστατικό δίνει την ευκαιρία στο συγγραφέα να μιλήσει για την καταστροφή των βιβλιοθηκών στο Βούκοβαρ και σε άλλες πόλεις, όπως επίσης για το συστηματικό κάψιμο των βιβλίων από φανατικούς της εθνοκάθαρσης. Για να τσακίσεις το φρόνημα ενός λαού, πρέπει να καταστρέψεις τον πολιτισμό του.

Η ανάγνωση του μυθιστορήματος είναι αληθινή απόλαυση, η οποία πολλαπλασιάζεται για τους λάτρεις της τζαζ μουσικής.

Σαν αρχετυπικός ήρωας παραμυθιού, ο Μίστερ θα κοιτάξει μέσα στο πηγάδι αλλά αυτό που θα δει είναι απύθμενα τρομακτικό, πολύ πιο ματωμένο και φρικιαστικό από το μαρτυρικό θάνατο μιας απλής κοπέλας. Ζούμε σ’ έναν κόσμο σάπιο, λέει ο συγγραφέας, μολυσμένο από τη δυσωδία του χρήματος. Στο τέλος, πάντως, αφήνει να διαφανεί μια αχνή ελπίδα:

Η ανάγνωση του μυθιστορήματος είναι αληθινή απόλαυση, η οποία πολλαπλασιάζεται για τους λάτρεις της τζαζ μουσικής. Οι διαρκείς αναφορές σε μουσικούς του bebop και του hard bop, σε τραγούδια και σε ιστορικά άλμπουμ, δημιουργούν ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, όπου δίπλα στους ήρωες συνυπάρχουν και υποφέρουν η Μπίλι Χολιντέι και ο Μπαντ Πάουελ, όλοι οι μουσικοί που διετέλεσαν κάποια στιγμή μέλη της San Quentin Jazz Band. Το βιβλίο θα μπορούσε να είναι μια μυθιστορηματική εισαγωγή στη δισκογραφία της Blue Note, ή μια αφορμή για να ακούσει κανείς ξανά μερικές από τις πιο σημαντικές τζαζ ηχογραφήσεις των δεκαετιών του ’50 και του ’60. 

ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Μπλε νότες σε κόκκινο φόντο
Marcus Malte
Μτφρ. Κώστας Κατσουλάρης
Κέδρος 2014
Σελ. 392, τιμή € 16,60