gombrowicz

Του Γιώργου Λαμπράκου 

Το τελευταίο βιβλίο που έγραψε και δημοσίευσε το 1965 ο Πολωνός συγγραφέας Βίτολντ Γκομπρόβιτς (1904-1969) με τίτλο Κόσμος, το οποίο βραβεύτηκε το 1967 και κυκλοφορεί πλέον σε χαρισματική μετάφραση και με εξηντασέλιδο κατατοπιστικό επίμετρο του Βασίλη Αμανατίδη, θα το διαβάζαμε οπωσδήποτε, αργά ή γρήγορα, καθώς κάποια άλλα μυθιστορήματά του μας είχαν αγγίξει σε ευαίσθητα σημεία του πνεύματος.

Ωστόσο, καθώς διαβάζαμε τη μεταθανάτια συλλογή δοκιμίων Both flesh and not του David Foster Wallace, πέσαμε πάνω σε ένα σχόλιο που ακύρωσε κάθε αναβολή: ο Wallace υποστηρίζει ότι ο Κόσμος ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων «ΕΡΜΗΝΕΥΣΤΕ ΜΕ». Τι έκανε τον σπουδαίο Αμερικανό πεζογράφο να το χαρακτηρίσει κατ’ αυτόν τον τρόπο;

O πρωτοπρόσωπος αφηγητής Βίτολντ πηγαίνει σε μια πανσιόν μιας πολωνικής κωμόπολης προκειμένου να μελετήσει, αλλά και να αποφύγει την οικογένειά του, έχοντας ως παρέα κάποιον Φουξ. Εκεί, οι δύο άνδρες έρχονται διαρκώς αντιμέτωποι με παράδοξα περιστατικά όπως ένα κρεμασμένο πουλί, με παράδοξα σημεία όπως ένα βέλος στην τραπεζαρία, καθώς και με τους παράδοξους ντόπιους, που φαίνεται να κρύβουν ένα άλλοτε βαρετό, άλλοτε νοσηρό παρελθόν. Η απόπειρα του Βίτολντ να διερευνήσει και να ξεδιαλύνει τα φαινομενικώς ανοηματικά συμβάντα όχι μόνο «στέφεται» με κωμικοτραγική αποτυχία, αλλά αυτά τον εγκλωβίζουν ακόμα περισσότερο, καθιστώντας τον συναυτουργό σε αυτή την ψευδοαστυνομική ιστορία.

Το μόνο πράγμα που μοιάζει να δίνει νόημα στην αναζήτηση του Βίτολντ για νόημα είναι η προσπάθειά του να συνθέσει αφηγηματικά την αποσύνθεση. Εφόσον «η περιβάλλουσα πραγματικότητα ήταν σαν να είχε ήδη μολυνθεί από την πιθανότητα των σημασιών», ο μολυσμένος άνθρωπος-αφηγητής καλείται να τη σημασιοδοτήσει, προφανώς για να σημασιοδοτήσει την ίδια του την ύπαρξη. Εξομολογούμενος τη «ροπή του στις ασημαντότητες» και αυτοχαρακτηριζόμενος ως «κατακερματισμένος», ο Βίτολντ πασχίζει να ενώσει τα κομμάτια ενός κοσμικού παζλ που είτε του λείπουν κομμάτια, είτε έχει μπερδευτεί με άλλα παζλ, είτε περιλαμβάνει κομμάτια δικής του κατασκευής. Είναι ένα υποκείμενο με μια «αηδή “εαυτότητα”», που νιώθει αντικείμενο των αντικειμένων, «μπαλάκι που αναπηδά ανάμεσά τους!», που παρασύρεται από το «ωστικό κύμα τόσων και τόσων αντικειμένων, τόσων και τόσων όψεων, απόψεων και οπτικών πεδίων», προσπαθώντας να γλιτώσει από έναν ανελέητο νιτσεϊκό προοπτικισμό δίχως αρχιμήδειο σημείο. Ακόμα κι αν ο Βίτολντ κατορθώσει να συνδυάσει με νόημα κάποια υποκείμενα με κάποια αντικείμενα, κάποια ανθρώπινα με κάποια μη ανθρώπινα σημεία, πάλι θα έχει απομείνει ένα τεράστιο ασυνδύαστο και ανερμήνευτο υπόλοιπο: «Για κάθε τυχαία αποκρυπτογραφημένο σημείο, πόσα άλλα να περνούσαν απαρατήρητα, θαμμένα μέσα στη φυσική τάξη των πραγμάτων;».

gombrowicz-fotoΑπό την άλλη, τον αφηγητή καταλαμβάνει μια αντίρροπη τάση για παράδοση στο χάος, του οποίου, όπως δηλώνει, είμαστε «γεννήματα». Αυτή η διπλή ψυχοσωματική κίνηση, την οποία εκτελεί με μια «νηφάλια μέθη», με μια παθητική ενεργητικότητα (το βιβλίο βρίθει οξύμωρων), δεν μπορεί παρά να τον οδηγήσει στην πλήξη: «η κενότητα της πλήξης μας ενωνόταν με την κενότητα ετούτων των υποτιθέμενων σημείων και ενδείξεων, με αποδεικτικά στοιχεία που μόνο αποδεικτικά δεν ήταν, με όλη αυτή την μπαρούφα – δύο κενότητες και οι δυο μας πιασμένοι ανάμεσά τους. Χασμουρήθηκα». Ο Βίτολντ μπλέκεται σε έναν λαβύρινθο σημείων και σημασιών τον οποίον αποδίδει με ύφος λιτό, υπαινικτικό και γλυκόπικρο, μπλέκοντας συνακόλουθα τον αναγνώστη σε έναν λαβύρινθο ερμηνειών. Ο Βίτολντ (αφηγητής και συγγραφέας) παρωδεί και παρωδείται χωρίς να αφήνει τίποτα όρθιο: μόλις χτίσει μια μορφή τη διαλύει, μόλις εμφανιστεί μια τυχόν βεβαιότητα την ισοπεδώνει και ύστερα πέφτει και κοιμάται στα ερείπιά της.

«Επισημαίνω τα γεγονότα. Αυτά, και όχι άλλα. Γιατί αυτά; Κοιτάζω τον τοίχο. Μικρά στίγματα, εκζέματα. Κάτι αναδύεται, μια μορφή. Όχι, η μορφή τώρα εξαλείφεται, εξαλείφθηκε, τώρα μόνο χάος και βρόμικη περίσσεια…». Το παράλογο, το γκροτέσκο, η βλακεία, ο ειρωνικός σκεπτικισμός, η ριζική απορία, η ετερογονία των σκοπών, η εναλλαγή έκπληξης και πλήξης, η αμφιθυμία μεταξύ ασημαντότητας και πανσημίας, το ανοίκειο προσώπων και πραγμάτων, η χιουμοριστική μπουρδολογία συνθέτουν ένα πολύσημο και παραδόξως συγκινητικό μυθιστόρημα. Πρόκειται, όπως επισημαίνει ο μεταφραστής, «για το πιο πειραματικό, αλλά και το πιο προσωπικό του μυθιστόρημα, ένα έργο που αφήνει σε κοινή θέα όλες τις “κλειδαριές” του βίου του Γκομπρόβιτς». Σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα, «ο Κόσμος είναι μία συνηθισμένη εισαγωγή σε έναν ασυνήθιστο κόσμο, στις φτερούγες του κόσμου, αν θέλετε». Από ιστορική και ειδολογική έποψη, το συνολικό έργο του Γκομπρόβιτς στέκει στο μεσοδιάστημα μεταξύ μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού, καθώς προοιωνίζεται τη σύγχρονη εντροπία. Εν γένει, πάντως, ο Κόσμος αντιστέκεται σθεναρά στις κατηγοριοποιήσεις, παραμένοντας ιδιοφυώς αλλοπρόσαλλος και ανένταχτος: αυτή είναι η μυστηριώδης γοητεία του, αυτή είναι και η δυσκολία του.

 http://lamprakos.wordpress.com/

kosmosΚόσμος
Βίτολντ Γκομπρόβιτς
Μετάφραση-επίμετρο Βασίλης Αμανατίδης
Εκδόσεις Νεφέλη 2012
Τιμή: 17,50, σελ. 370

politeia-link

 

 

 

 

 

  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

Για το μυθιστόρημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα [Yasunari Kawabata] «Η χώρα του χιονιού» (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Kεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε σκηνοθεσία του Shirô Toyoda.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

Για το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον [Maggie Nelson] «Σπουδή στο Μπλε» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: από την «Μπλε ταινία» του Κριστόφ Κισλόφσκι. 

Γράφει η Φανή Χατζή

Ήταν Νοέμβριος του 2020 ...

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

Για το μυθιστόρημα του Φόλκερ Κούτσερ [Volker Kutscher] «Λούνα Παρκ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και το μυθιστόρημα του Κρις Λόιντ [Chris Lloyd] «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» (μτφρ. Βασίλης Κοντόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορικά crime fiction με φόντο τον Μεσοπόλεμο και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ