«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (κριτική) – Όταν παύεις να είσαι αόρατος

Μπορούν να συνυπάρξουν άνθρωποι διαφορετικής κουλτούρας και κοινωνικής τάξης, να συνεργαστούν, να επικοινωνήσουν και να δημιουργήσουν δεσμούς; Μπορεί να είναι ισότιμη και αποδοτική μια τέτοιου είδους σχέση; Κι αν στις μέρες μας αυτό δεν είναι ακατόρθωτο, έναν αιώνα πριν, δεν θα ήταν πολύ πιο δύσκολο;

Γραμμένο το 2014, το Αρκτικό καλοκαίρι είναι το δεύτερο βιβλίο του Ντέιμον Γκάλγκατ το οποίο προσφέρουν στο ελληνικό κοινό οι εκδόσεις Διόπτρα. Είχε προηγηθεί Η υπόσχεση, ένα έξοχο μυθιστόρημα, με το οποίο ο συγγραφέας κέρδισε το Βραβείο Booker 2021. Στο ανά χείρας βιβλίο ο Γκάλγκατ επιχειρεί να αναπλάσει ένα μέρος από τη ζωή του Ε. Μ. Φόρστερ (1879-1970), του Άγγλου συγγραφέα των μυθιστορημάτων Δωμάτιο με θέα, Το πέρασμα στην Ινδία, Επιστροφή στο Χάουαρντς Έντ, κ.ά., τα οποία διαβάστηκαν, αγαπήθηκαν πολύ και έχουν μεταφερθεί με επιτυχία στον κινηματογράφο.

Το πέρασμα στην αυτογνωσία

Ο Φόρστερ λοιπόν, ζει στην αγγλική επαρχία μαζί με τη μητέρα του και, έχοντας εξασφαλίσει τα προς το ζην από μια κληρονομιά, ασχολείται με τη συγγραφή, έχοντας ήδη εκδώσει κάποια μυθιστορήματα. Όμως ακολουθεί έναν τρόπο ζωής που δεν του προκαλεί καμία ευχαρίστηση. Ξέρει ότι κάτι του λείπει, αλλά δεν τολμά ούτε να το αναγνωρίσει ούτε να του δώσει όνομα. Τουλάχιστον όχι, όσο συνεχίζει να μένει στην Αγγλία. Η γνωριμία του με τον Μασούντ, έναν νεαρό Ινδό στον οποίο παραδίδει μαθήματα λατινικών και η φιλία που αναπτύσσεται μεταξύ τους, τον ωθούν να αποφασίσει ένα ταξίδι στην Ινδία, το οποίο θα αποβεί καθοριστικό γι’ αυτόν.

Λαχταρά να αποκτήσει μια σχέση που θα συνοδεύεται από στοργή, λαχταρά να αγαπήσει και να αγαπηθεί, να νιώσει το άγγιγμα και τη ζεστασιά μιας αγκαλιάς.

Τόσο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, όσο και κατά την παραμονή του σε αυτή την παράξενα γοητευτική χώρα, ο Φόρστερ καταλαβαίνει ότι μπορεί να υπάρχει και με έναν άλλο τρόπο μέσα στον κόσμο και να είναι ευτυχισμένος. Λαχταρά να αποκτήσει μια σχέση που θα συνοδεύεται από στοργή, λαχταρά να αγαπήσει και να αγαπηθεί, να νιώσει το άγγιγμα και τη ζεστασιά μιας αγκαλιάς. Κι η αγκαλιά αυτή ακούει στο όνομα Μασούντ. Όμως περνάει καιρός μέχρι να ομολογήσει στον Μασούντ ότι είναι ερωτευμένος μαζί του. Ο έρωτας αυτός δεν θα βρει ανταπόκριση, η φιλία τους όμως θα κρατήσει πολλά χρόνια και θα αποτελέσει το έναυσμα για να γράψει ο Φόρστερ Το πέρασμα στην Ινδία.

Η συγγραφή του βιβλίου θα κρατήσει εννιά χρόνια, καθώς θα μεσολαβήσει η επιστροφή του Φόρστερ στην Αγγλία, στη συνέχεια το ταξίδι του στην Αίγυπτο, όπου θα εργαστεί για τον Ερυθρό Σταυρό, θα γνωρίσει τον Καβάφη και θα δημιουργήσει μια σχέση με τον Μοχάμεντ, ελεγκτή του τραμ. Αργότερα θα κάνει κι ένα δεύτερο ταξίδι στην Ινδία, όπου θα είναι γραμματέας ενός μαχαραγιά. Το βιβλίο θα ολοκληρωθεί μετά τον θάνατο του Μασούντ και την οριστική επιστροφή του Φόρστερ στην Αγγλία.

Ο Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] είναι Νοτιοαφρικανός μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε το 1963 στην Πρετόρια και εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα σε ηλικία δεκαεπτά ετών. Ήταν για πρώτη φορά υποψήφιος για το βραβείο Booker με το έργο του The Good Doctor το 2003 (Ο καλός γιατρός, Ωκεανίδα, 2005) και για δεύτερη φορά το 2010 με το In a Strange Room. Με το έργο του Η υπόσχεση κέρδισε το Βραβείο Booker 2021. Το πρόσφατο μυθιστόρημά του Arctic Summer ήταν υποψήφιο για τα βραβεία Walter Scott και Folio, ενώ το έργο του The Quarry μεταφέρθηκε το 2020 στον κινηματογράφο. Σήμερα ζει και εργάζεται στο Κέιπ Τάουν. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί συνολικά σε δεκαέξι γλώσσες.

Η συνάντηση δύο κοσμοθεωριών

Στα ταξίδια του στην Ινδία, ο Φόρστερ διαπιστώνει ότι οι απόψεις του διαφέρουν πολύ από εκείνες των συμπατριωτών του σε σχέση με τους λαούς που ζουν υπό την κυριαρχία των Άγγλων, όπως επίσης ότι υπάρχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ Ανατολής και Δύσης στην κουλτούρα, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής. Οι Ινδοί συμπεριφέρονται με έναν τρόπο εντελώς ξένο προς ό,τι είχε συναντήσει μέχρι τότε εκείνος: είναι εκφραστικοί, πρόσχαροι, δεν τηρούν τους τύπους, ούτε και κρύβουν την ενόχλησή τους από την παρουσία των Άγγλων αποικιοκρατών στη χώρα τους. Αρπάζουν από τη ζωή τις μικροαπολαύσεις που τους χαρίζει, χωρίς να σκέφτονται το μετά και χωρίς να τους νοιάζει η γνώμη των άλλων, και δεν αφήνουν ευκαιρίες ανεκμετάλλευτες. Τα εμπόδια που βάζουν οι ταξικές, κοινωνικές και θρησκευτικές διαφορές των δύο λαών στη σύναψη σχέσεων ανάμεσα στους Ευρωπαίους και τους Ανατολίτες, είναι ένα από τα θέματα του βιβλίου.

Ο συγγραφέας μας δίνει επίσης μια λεπτομερή περιγραφή των περιοχών που επισκέπτεται ο Φόρστερ: σκοτεινά σπήλαια με σκαλισμένες στην πέτρα μορφές, ναοί γεμάτοι αναθήματα, γιορτές με μυστικιστικές τελετουργίες, παράξενη, εξωτική ατμόσφαιρα. Παράλληλα πραγματοποιεί μια ενδελεχή καταβύθιση στον ψυχισμό του Φόρστερ, ενός ανθρώπου εγκλωβισμένου σε μια σχέση λατρείας και εξάρτησης από τη μητέρα, μαζί με μια κρυφή επιθυμία απελευθέρωσης από αυτήν, ενός ανθρώπου που τείνει να απωθεί τις ανάγκες και τα συναισθήματά του, για να μην παρεκκλίνει από την αναμενόμενη για έναν άνθρωπο της τάξης του εικόνα, και μας παρουσιάζει όλα τα στάδια των εσωτερικών διεργασιών ώσπου να φτάσει στην ανακάλυψη της σεξουαλικής του ταυτότητας και στην αποδοχή της διαφορετικότητάς του.

Θα μπορέσει ο Φόρστερ να απαγκιστρωθεί από τη ζωή του πνεύματος, που είναι κρύα, μοναχική και μονόπλευρη, και να ζήσει με το σώμα του, τις ανάγκες και τους πόθους του; Θα μπορέσει να γεφυρώσει τις διαφορές ανάμεσα σε δύο λαούς τόσο διαφορετικούς;

Μια συναρπαστική ιστορία για την καταπιεσμένη σεξουαλικότητα, για έναν έρωτα που δεν βρήκε ανταπόκριση και μια φιλία που κράτησε, παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια. Ο Γκάλγκατ μας περιγράφει τη ζωή του Φόρστερ με φωνή αισθαντική αλλά όχι χυδαία, με τρυφερότητα κι ευαισθησία αλλά χωρίς μελοδραματισμούς, παραδίδοντάς μας μια πολύ ενδιαφέρουσα μυθιστορηματική βιογραφία.

Η μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ αναδεικνύει την εξαιρετική αφηγηματική ικανότητα του συγγραφέα.

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Η νύχτα και η χώρα έμοιαζαν να εξαπλώνονται γύρω του, τονίζοντας πόσο μικρός ήταν. Άνοιξε τον εαυτό του στα δύο κι έδειξε το πιο εσωτερικό κομμάτι του﮲ η πράξη του ήταν παρορμητική, απερίσκεπτη και θλιβερή. Τώρα έπρεπε να κλείσει πάλι την πληγή, να σφραγίσει το καβούκι, κι έτσι άρχισε να κάνει ό,τι ήταν απαραίτητο. Ήταν μέρος της επιβεβλημένης καλής διάθεσης που είχε μάθει, από την παιδική του ηλικία κιόλας, σαν προστασία ενάντια στην απογοήτευση. Η μόνη άμυνα για το καθαρό, γυμνό συναίσθημα ήταν η λογική. Η κατανόηση έκανε τη λύπη πιο υποφερτή.»