Για το βιβλίο της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο «Στο σπίτι των ονείρων» (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα, πλάνο από την ταινία Ταρ, του Τοντ Φιλντ, όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζεται μια κακοποιητική σχέση ανάμεσα σε δύο γυναίκες.
Γράφει η Ελένη Αβδούλου
Για την πλειοψηφία των ανθρώπων η γυναίκα (ετεροφυλόφιλη, κουήρ, μητέρα) ταυτίζεται πάντα με το ρόλο του θύματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της βαθιά ριζωμένης και πατριαρχικής αντίληψης αποτελεί η σύγχρονη Μήδεια της Πάτρας που απασχόλησε την ελληνική κοινωνία την περασμένη χρονιά. Πώς είναι δυνατόν μια μητέρα να στρέφεται ενάντια στα ίδια της τα παιδιά; Οι ρόλοι του θύτη και της μητέρας μοιάζει αδιανόητο να συνυπάρχουν στο ίδιο πρόσωπο.
Μια διαφορετική περίπτωση βίας
Στο σπίτι των ονείρων έχουμε να κάνουμε με μια διαφορετική περίπτωση: μια κουήρ γυναίκα ασκεί ψυχολογική και σωματική βία ενάντια στη σύντροφό της. Ωστόσο, το ερώτημα που φυσικά τίθεται και σε αυτήν την περίπτωση έχει να κάνει με τη δυνατότητα μιας γυναίκας να ασκεί βία. Η συγγραφέας ξετυλίγει στο βιβλίο της την ιστορία της σχέσης της με μια γυναίκα. Η σχέση αυτή ξεκίνησε καλά, αλλά τελείωσε με τον χειρότερο δυνατό τρόπο.
Οι λοατκι σχέσεις, όπως όλες εξάλλου οι ανθρώπινες σχέσεις, δεν καταλήγουν πάντα σε happy end.
Η ίδια η διαδικασία της γραφής αποτελεί ένα θεραπευτικό μέσο για την συγγραφέα, η οποία ανακαλεί σε β´ενικό πρόσωπο όσα συνέβησαν στη σχέση της και παράλληλα η εξιστόρηση αυτών των συμβάντων εξυπηρετεί μια ακόμα σκοπιμότητα: την καταγραφή μιας κουήρ ιστορίας που διαφορετικά θα ήταν καταδικασμένη στην αφάνεια. Ως εκ τούτου η απόφαση της Ματσάδο να μας παρουσιάσει την ιστορία της αποτελεί εμφανώς μια σημαντική πολιτική πράξη. Αυτή η ιστορία παρέχει τη δυνατότητα τόσο στα ετεροφυλόφιλα άτομα όσο και στα λοατκι άτομα να κατανοήσουν ότι τα τελευταία δεν έχουν πάντα τον ρόλο του καλού: μπορούν και ασκούν βία. Οι λοατκι σχέσεις, όπως όλες εξάλλου οι ανθρώπινες σχέσεις, δεν καταλήγουν πάντα σε happy end.
Το σπίτι ως χώρος βασανισμού
Το σπίτι, ένας χώρος που παραδοσιακά συνδέεται με την προστασία και την ασφάλεια, μπορεί δυστυχώς να λειτουργήσει ασφυκτικά για ένα άτομο, μπορεί να γίνει ο χώρος βασανισμού του. Όπως αποκαλύπτουν οι τίτλοι των κεφαλαίων, το σπίτι προκαλεί μια πληθώρα σκέψεων στην συγγραφέα και για αυτό παρομοιάζεται με διάφορους χώρους και καταστάσεις. Αξιοσημείωτο να πούμε εδώ ότι oι υποσημειώσεις του κειμένου βρίθουν αναφορών σε μοτίβα παραμυθιών (βλ. Thompson, Motif-Index of Folk-Literature), μέσω των οποίων οι αναγνώστες μπορούν να καταλάβουν καλύτερα τα όσα συμβαίνουν στην συγγραφέα. Επιπλέον, η συγγραφέας μέσω των αναφορών αυτών μοιάζει να υποδεικνύει ότι πολλά από αυτά τα γεγονότα έχουν βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Γιατί μια κουήρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση; Για τους ίδιους προφανώς λόγους που και μια ετεροφυλόφιλη γυναίκα δυσκολεύεται να διακόψει την σχέση της με τον κακοποιητή της. Ωστόσο, υπάρχει ένας ακόμη λόγος που μπορεί να δυσκολέψει μια κουήρ γυναίκα από το να αποχωρήσει από μια κακοποιητική σχέση: οι κουήρ γυναίκες δυσκολεύονται να αποδεχτούν ότι έχουν πέσει θύματα βίας από ομόφυλές τους και μάλιστα πολλές σκέφτονται ότι η συνειδητοποίηση της θυματοποίησής τους και η καταγγελία της βίας που δέχονται θα επιβεβαιώσουν τα στερεότυπα που τρέφει η ετεροφυλοφιλική μας κοινωνία για τις λεσβίες ως προβληματικές και διαταραγμένες γυναίκες. Πόσο τραυματικό γεγονός αποτελεί για μια κουήρ γυναίκα η βία που της ασκείται από μια ομόφυλή της; Οφείλουμε να απορομαντικοποιήσουμε τις λοατκι σχέσεις: δεν είναι ούτε καλύτερες ούτε χειρότερες από τις ετεροφυλόφιλες σχέσεις. Πόσες φορές ακούμε στρέιτ γυναίκες να παραπονιούνται για τους άνδρες και να εύχονται να γίνουν λεσβίες ακριβώς γιατί πιστεύουν ότι η σχέση με μια γυναίκα θα ήταν σαφώς ευκολότερη και σε καμία περίπτωση κακοποιητική; Όπως, όμως, αποδεικνύει η Ματσάδο όλες οι σχέσεις ανεξαρτήτως φύλου μπορούν να αποβούν τοξικές.
Υπάρχει happy ending για την συγγραφέα; Απ’ ό,τι φαίνεται, ναι. Ζει πλέον ευτυχισμένη με την πρώην της πρώην της. Δεν έχει ξεχάσει το παρελθόν της, αλλά έχει συμφιλιωθεί μαζί του.
* Η ΕΛΕΝΗ ΑΒΔΟΥΛΟΥ είναι Δρ. κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Κολωνίας.
