save

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Σημείωμα για το βρετανικό μυθιστόρημα της νεωτερικότητας*

«Ποιο είναι το καθήκον μας;» αναρωτιόταν μεγαλοφώνως ο Lloyd George το 1918. Και απαντούσε ρητορικά: «Να κάνουμε τη Βρετανία μια χώρα που να ταιριάζει σε ήρωες».

Το άχαρο αυτό καθήκον δεν πραγματοποιήθηκε˙ παρότι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Βρετανία επέδειξε τον χαρακτήρα που εγκωμιάζει –δικαίως- ο George Orwell στο σχετικό άρθρο του [1], η εθνική υπερηφάνεια πέρασε δύσκολες μέρες. 

Η χώρα του «Truth and hope in our Fatherland!
And death to every foe!/
Our soldiers shall not pause to rest/
We vow our loyalty
/
Old traditions they will abide…” κατέληξε σ’ ένα πυκνοκατοικημένο, βιομηχανικό νησί. Η εθνικόφρων και θρησκευτική λογοτεχνία του Christopher Fry περιορίστηκε στα σχολικά εγχειρίδια, ενώ οι αποικιακές ταινίες της βρετανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας εξελίχθηκαν σε εξωτικές περιπέτειες με άγρια ζώα και απρόθυμους ιμπεριαλιστές [2]. O Samuel Beckett επισκίασε τους ευπρεπείς συγγραφείς, όσους σέβονταν τις συνήθειες της αστικής τάξης («Δεν περιμένουμε τον Γκοντό,» έλεγε με δυσφορία ο Somerset Maugham, περιμένουμε τον θεό!») κι όσοι αντιστάθηκαν – ο Noel Coward, o Terrence Rattigan, ο Evelyn Waugh- βρέθηκαν μπροστά σε μια γενιά συγγραφέων που φαινόταν να μην έχει ιερό και όσιο – τουλάχιστον για βρετανικά δεδομένα.

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και παρά τη βαθμιαία συρρίκνωση της αυτοκρατορίας, η βρετανική λογοτεχνία και το θέατρο γνώρισαν καινούργια αναγέννηση.

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και παρά τη βαθμιαία συρρίκνωση της αυτοκρατορίας, η βρετανική λογοτεχνία και το θέατρο γνώρισαν καινούργια αναγέννηση: οι Inklings -μια ανεπίσημη λογοτεχνική ομάδα από την Οξφόρδη που τόνιζε την αξία της αφηγηματικότητας και ενθάρρυνε τη «φαντασία» όχι τόσο υπό την έννοια της science fiction (ένα είδος που αν αναπτύχθηκε στη δεκαετία του ’20 και του ’30) αλλά υπό την έννοια της fantasy (J.R.R. Tolkien, C.. Lewis)- και ο “ρεαλισμός του νεροχύτη” λίγο αργότερα τάραξαν για ακόμα φορά το λογοτεχνικό κατεστημένο. Καθώς περνούσε ο καιρός, οι τζέντλεμεν της πεζογραφίας και του θεάτρου έβλεπαν, σοκαρισμένοι, να διαγράφεται στο λογοτεχνικό τοπίο «κάτι» ακόμα πιο φρικτό από τους Οργισμένους Νέους της δεκαετίας του ’50. Στο θεατρικό έργο “Early Morning” (1967), o Edward Bond παρουσίασε τη βασίλισσα Βικτόρια ερωτευμένη με τη Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, ενώ οι πρίγκιπες διάδοχοι ήταν σιαμαίοι και ο (βασιλικός σύζυγος) Αλβέρτος απεργαζόταν πραξικόπημα μαζί με τον Disraeli. Και σαν μην έφτανε ο Edward Bond με την κανιβαλιστική του αντίληψη για την ανθρώπινη φύση, ενέσκηψε ο Joe Orton με τις σκανδαλώδεις μαύρες κωμωδίες του [3]. Όπως λέει ο Τόμας στο “Blow-Up” του Antonioni (1966), «γέμισε ο τόπος αδερφές και σκυλάκια κανίς»…

eatingΠράγματι, όλα άρχισαν το 1956, όταν η Βρετανία “ρεζιλεύτηκε” στη διένεξη με την Αίγυπτο: ο Jimmy Potter, ήρωας του “Look Back in Anger” του John Osborne (1956) έβγαζε τη γλώσσα του στη βρετανική αυτοκρατορία – και είχε μεγάλη γλώσσα. Στην πραγματικότητα, τον είχε πειράξει η απώλεια του μεγαλείου που συνεπαγόταν η κρίση στο Σουέζ. Ακολούθησαν τα έργα που ανέβασε η Joan Littlewood στο Theatre Workshop, οι ταινίες του Lindsay Anderson˙ η “Μεγάλη” Βρετανία έγινε μάρτυρας μιας τρελής εποχής όλο πάρτι, θορυβώδεις μουσικές, φυλετικές συγκρούσεις, συγκρούσεις φύλων καθώς και συγχωνεύσεις φύλων και φυλών. Στο Λονδίνο, η περιοχή που κάποτε φιλοξενούσε τον κύκλο του Bloomsbury, παραδόθηκε στο ροκ’ν’ρολ, ύστερα στο πανκ, αργότερα στην urban decay – και το μυθιστόρημα, από το “Absolute Beginners” του Colin McInnes (1959) μέχρι τον “Buddha of Suburbia” του Hanif Kureishi (1990) κατέγραψε την κατακερματισμένη μετα-αποικιακή Βρετανία, την ήπια τραγωδία της γελοιότητας: οι βαθυστόχαστοι και πομπώδεις αποικιοκράτες παρουσιάζονταν σαν κωμικοί γέροι με κάσκες και βερμούδες, ενώ οι σοβαρές Αγγλίδες κυρίες -οι λίγο εκκεντρικές, οι υπερβολικά λεπτόδερμες- σαν ανέραστες γεροντοκόρες και τσιριχτές φωνούλες και κραυγαλέα καπελίνα. Η μις Μπρόντι φαινόταν σαν να επιτίθεται στον εαυτό της [4]. Παράλληλα, το Goon Show κατασπάραξε τους εθνικούς ήρωες και τα χρηστά ήθη: o Spike Milligan και αργότερα οι Monty Python ανέβασαν στη σκηνή μια διχασμένη χώρα όπου η αριστοκρατία συμπεριφερόταν όπως έναν αιώνα νωρίτερα κι όπου οι γριούλες γίνονταν τσαντάκηδες και οι ευυπόληπτοι πολίτες γίνονταν χαφιέδες.

Ακόμα κι όταν οι Βρετανοί καταγγέλλουν την τάξη του κόσμου, ο κόσμος παραμένει στέρεος, συγκεκριμένος και χειροπιαστός. 

Και παρ’ όλ’ αυτά, η βρετανική παράδοση δεν παρουσιάζει ρωγμές: τα είδη συγκοινωνούν, το μυθιστόρημα των Οργισμένων Νέων είναι αδιανόητο χωρίς το θέατρο που επίσης τροφοδοτεί τα κινηματογραφικά σενάρια του Free Cinema. Ακόμα και το μεταγενέστερο μυθιστόρημα του Jonathan Coe “What a Carve Up!” (1994) [5] αποτελεί συνέχεια της βικτοριανής μυθοπλασίας: μοιάζει με ένα pastiche βικτοριανού μυθιστορήματος που έχει περάσει από την εμπειρία των Οργισμένων Νέων. Ακόμα κι όταν οι Βρετανοί καταγγέλλουν την τάξη του κόσμου, ο κόσμος παραμένει στέρεος, συγκεκριμένος και χειροπιαστός. Ο εμπειρισμός αποτελεί την κυρίαρχη στάση ζωής: παρότι η Αλίκη ταξιδεύει ανάμεσα σε παράδοξα κουνέλια, χαμογελαστές γάτες και τρελούς καπελάδες, το μεταπολεμικό μυθιστόρημα είναι προσκολλημένο στον ρεαλισμό. Στη Βρετανία δεν θα μπορούσε να ευδοκιμήσει το Νέο Μυθιστόρημα ή η “meta-fiction”, πολύ λιγότερο η “auto-fiction”: τα μυθιστορήματα διηγούνται ιστορίες, οι συγγραφείς είναι μηχανές που φτιάχνουν χαρακτήρες, που επινοούν περιπέτειες, που διαλύουν και ξανασυναρμολογούν τον κόσμο. Ακόμα κι αν πρόκειται για κόσμο φανταστικό και μακάβριο –όπως είναι εκείνος της Angela Carter- η ιστορία του βρετανικού μυθιστορήματος μοιάζει ενσωματωμένη: ο loser των Οργισμένων Νέων, οι ανήμποροι και κοινωνικά αποκλεισμένοι ήρωες της Shelagh Delaney, τα κοινωνικά στρώματα του Jonathan Coe που τυραννιούνται από τις κυνικές δυνάμεις μαρτυρούν μια συνέχεια χωρίς επαναστάσεις – αυτή είναι η σταθερή αρετή της βρετανικής λογοτεχνίας. Στις «επαναστάσεις» υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να πετάξουμε το μωρό μαζί με το νερό από το μπάνιο του.

altΑπό τη δεκαετία του ’60, η παράδοση του βικτοριανού μυθιστορήματος (Dickens, Hardy, G. Eliot, Thackeray) εμπλουτίζεται από το απομυθοποιητικό κλίμα του Antony Burgess (“Α Clockwork Orange”) και του Angus Wilson: στο παράδειγμα     του «What a Carve Up!” του Jonathan Coe, ο “κόσμος” μοιάζει με τον παράδεισο στο “Early in the Morning” του Edward Bond, τόπος κανιβαλισμού, σκηνικό τρόμου˙ οι καλοί είναι μόνοι, άρρωστοι και δυστυχισμένοι, ενώ οι κακοί θριαμβεύουν μ’ εκείνο τον σατανικό τρόπο που θυμίζει τα σκληρά παραμύθια της παιδικής ηλικίας. (Tα μυθιστορήματα της Angela Carter επανέρχονται ως υπόδειγμα κι εδώ).

Το βρετανικό μυθιστόρημα της “νεοτερικότητας” – της “ύστερης”, που άργησε να φτάσει στις βρετανικές ακτές- περιγράφει άλλοτε το περιβάλλον της μικρομεσαίας βιομηχανικής πόλης (David Storey, John Braine, Malcolm Bradbury [6]), άλλοτε τον μικρόκοσμο του επαρχιακού πανεπιστημίου (Kingsley Amis, Malcolm Bradbury), άλλοτε την αργόσχολη και άπληστη τάξη, τη συχνά αδυσώπητη οικονομική της εξουσία.

Στη βάση αυτού του μυθιστορήματος, που παρουσιάζει εν τέλει θεματική και ιδεολογική ενότητα, βρίσκεται ο πρώιμος μαρξισμός, η θέαση της ταξικής κοινωνίας: η ίδια ιδεολογία εμποτίζει τόσο το «ημιέναρθρο» μυθιστόρημα των Οργισμένων -που το έγραφαν «επαρχιώτες» (το «κέντρο» μεταφέρθηκε στην «επαρχία» ήδη από το “Scenes from Provincial Life” του William Cooper)- όσο και το πολυπρόσωπο, επικό, “στρατευμένο”, “κοσμοπολιτικό” που κάποτε εκπροσωπούσε η Doris Lessing. Έτσι κι αλλιώς, η περιπετειώδης ιστορία της Βρετανίας, η έπεκτασή της στην υφήλιο, είτε μέσω της εδαφικής αποικιοκρατίας, είτε μέσω της γλώσσας, φέρνει κοντά το παρελθόν με το παρόν και την ανατολή με τη δύση: το βρετανικό μυθιστόρημα αποτελεί τον γεωμετρικό τόπο των ψυχών και των μορφών.

* Η ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και μεταφράστρια. 
Τελευταίο της βιβλίο το «Το λούνα παρκ στο ιερό βουνό» (εκδ. Πατάκη).

[1] Orwell, George, Penguin Great Ideas : Why I Write, Rev Ed edition (2 Sep 2004) 
[2] Για τον κινηματογράφο της βρετανικής δεξιάς βλ. Richards, Jeffrey, Visions of Yesterday, Abingdon, 1973 και για την εθνική ταυτότητα Richards, Jeffrey, Films and British National Identity from Dickens to Dad’s Army, Manchester University Press, 1997 
[3] Ο Terrence Rattigan τον υποστήριξε παρότι προερχόταν από διαφορετικό κόσμο. Επένδυσε μάλιστα 3.000 λίρες στο “Entertaining Mr. Sloane” εξασφαλίζοντας, όχι μόνον την επιβίωση του έργου (που, στην αρχή, ήταν εμπορική αποτυχία) αλλά και τη μεταφορά του στο Wydham Theatre του West End. 
[4] “Η δεσποινίς Τζην Μπρόντι στην ακμή της”, Εκδ. Καστανιώτης, 2011
[5] “Τι ωραίο πλιάτσικο!”, Εκδ. Πόλις, 1997. 
[6] Bλ. “Δεν κάνει να τρώμε ανθρώπους”, Εκδ. Πόλις, 1999, καθώς και τα μυθιστορήματα του David Lodge, “Αλλάζοντας θέσεις» (Εκδ. Πόλις 1995) και «Μικρός που είναι ο κόσμος», (Εκδ. Πόλις, 1998).
 
και εδώ http://www.bookpress.gr/diabasame/elliniki-pezografia/vretaniko-mythistorima τα άλλα δύο κείμενα της Σώτης Τριανταφύλλου για το βρετανικό μυθιστόρημα. 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

Για το μυθιστόρημα του Σαντιάγκο Γκαμπόα [Santiago Gamboa] «Η νύχτα θα είναι μεγάλη» (μτφρ. Δήμητρα Σταυρίδου, εκδ. Διόπτρα). Ο γνωστός Κολομβιανός συγγραφέας θα βρίσκεται σε λίγες μέρες στην Αθήνα, στο πλαίσιο του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ, και στη συνέχεια στα Χανιά, στο 2ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων. 

...
«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα που χάρισε στον Σολ Μπέλοου [Saul Bellow, 1915-2005] το Πούλιτζερ το 1976, «Το δώρο του Χάμπολντ» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή: Jeffrey Eugenides, εκδ. Gutenberg). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η πρόποση» του Φαμπρίς Καρό (κριτική) – Ένα οικογενειακό γεύμα και άλλα δεινά

«Η πρόποση» του Φαμπρίς Καρό (κριτική) – Ένα οικογενειακό γεύμα και άλλα δεινά

Για το μυθιστόρημα του Φαμπρίς Καρό [Fabrice Caro] «Η πρόποση» (μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη, εκδ. Ίκαρος). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από τη βασισμένη στο βιβλίο ταινία «Le discours» (2020). 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Λάνα Μπάστασιτς: «Στο βιβλίο μου, η Βοσνία θυμίζει τη Χώρα των Θαυμάτων του Λιούις Κάρολ»

Λάνα Μπάστασιτς: «Στο βιβλίο μου, η Βοσνία θυμίζει τη Χώρα των Θαυμάτων του Λιούις Κάρολ»

Σε συνέντευξή της στο American Booksellers Association, η Βόσνια συγγραφέας Lana Bastašić μίλησε για το βιβλίο της «Πιάσε το λαγό», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Ισμήνης Ραντούλοβιτς.

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ