save

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Σημείωμα για το βρετανικό μυθιστόρημα της νεωτερικότητας*

«Ποιο είναι το καθήκον μας;» αναρωτιόταν μεγαλοφώνως ο Lloyd George το 1918. Και απαντούσε ρητορικά: «Να κάνουμε τη Βρετανία μια χώρα που να ταιριάζει σε ήρωες».

Το άχαρο αυτό καθήκον δεν πραγματοποιήθηκε˙ παρότι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Βρετανία επέδειξε τον χαρακτήρα που εγκωμιάζει –δικαίως- ο George Orwell στο σχετικό άρθρο του [1], η εθνική υπερηφάνεια πέρασε δύσκολες μέρες. 

Η χώρα του «Truth and hope in our Fatherland!
And death to every foe!/
Our soldiers shall not pause to rest/
We vow our loyalty
/
Old traditions they will abide…” κατέληξε σ’ ένα πυκνοκατοικημένο, βιομηχανικό νησί. Η εθνικόφρων και θρησκευτική λογοτεχνία του Christopher Fry περιορίστηκε στα σχολικά εγχειρίδια, ενώ οι αποικιακές ταινίες της βρετανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας εξελίχθηκαν σε εξωτικές περιπέτειες με άγρια ζώα και απρόθυμους ιμπεριαλιστές [2]. O Samuel Beckett επισκίασε τους ευπρεπείς συγγραφείς, όσους σέβονταν τις συνήθειες της αστικής τάξης («Δεν περιμένουμε τον Γκοντό,» έλεγε με δυσφορία ο Somerset Maugham, περιμένουμε τον θεό!») κι όσοι αντιστάθηκαν – ο Noel Coward, o Terrence Rattigan, ο Evelyn Waugh- βρέθηκαν μπροστά σε μια γενιά συγγραφέων που φαινόταν να μην έχει ιερό και όσιο – τουλάχιστον για βρετανικά δεδομένα.

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και παρά τη βαθμιαία συρρίκνωση της αυτοκρατορίας, η βρετανική λογοτεχνία και το θέατρο γνώρισαν καινούργια αναγέννηση.

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και παρά τη βαθμιαία συρρίκνωση της αυτοκρατορίας, η βρετανική λογοτεχνία και το θέατρο γνώρισαν καινούργια αναγέννηση: οι Inklings -μια ανεπίσημη λογοτεχνική ομάδα από την Οξφόρδη που τόνιζε την αξία της αφηγηματικότητας και ενθάρρυνε τη «φαντασία» όχι τόσο υπό την έννοια της science fiction (ένα είδος που αν αναπτύχθηκε στη δεκαετία του ’20 και του ’30) αλλά υπό την έννοια της fantasy (J.R.R. Tolkien, C.. Lewis)- και ο “ρεαλισμός του νεροχύτη” λίγο αργότερα τάραξαν για ακόμα φορά το λογοτεχνικό κατεστημένο. Καθώς περνούσε ο καιρός, οι τζέντλεμεν της πεζογραφίας και του θεάτρου έβλεπαν, σοκαρισμένοι, να διαγράφεται στο λογοτεχνικό τοπίο «κάτι» ακόμα πιο φρικτό από τους Οργισμένους Νέους της δεκαετίας του ’50. Στο θεατρικό έργο “Early Morning” (1967), o Edward Bond παρουσίασε τη βασίλισσα Βικτόρια ερωτευμένη με τη Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, ενώ οι πρίγκιπες διάδοχοι ήταν σιαμαίοι και ο (βασιλικός σύζυγος) Αλβέρτος απεργαζόταν πραξικόπημα μαζί με τον Disraeli. Και σαν μην έφτανε ο Edward Bond με την κανιβαλιστική του αντίληψη για την ανθρώπινη φύση, ενέσκηψε ο Joe Orton με τις σκανδαλώδεις μαύρες κωμωδίες του [3]. Όπως λέει ο Τόμας στο “Blow-Up” του Antonioni (1966), «γέμισε ο τόπος αδερφές και σκυλάκια κανίς»…

eatingΠράγματι, όλα άρχισαν το 1956, όταν η Βρετανία “ρεζιλεύτηκε” στη διένεξη με την Αίγυπτο: ο Jimmy Potter, ήρωας του “Look Back in Anger” του John Osborne (1956) έβγαζε τη γλώσσα του στη βρετανική αυτοκρατορία – και είχε μεγάλη γλώσσα. Στην πραγματικότητα, τον είχε πειράξει η απώλεια του μεγαλείου που συνεπαγόταν η κρίση στο Σουέζ. Ακολούθησαν τα έργα που ανέβασε η Joan Littlewood στο Theatre Workshop, οι ταινίες του Lindsay Anderson˙ η “Μεγάλη” Βρετανία έγινε μάρτυρας μιας τρελής εποχής όλο πάρτι, θορυβώδεις μουσικές, φυλετικές συγκρούσεις, συγκρούσεις φύλων καθώς και συγχωνεύσεις φύλων και φυλών. Στο Λονδίνο, η περιοχή που κάποτε φιλοξενούσε τον κύκλο του Bloomsbury, παραδόθηκε στο ροκ’ν’ρολ, ύστερα στο πανκ, αργότερα στην urban decay – και το μυθιστόρημα, από το “Absolute Beginners” του Colin McInnes (1959) μέχρι τον “Buddha of Suburbia” του Hanif Kureishi (1990) κατέγραψε την κατακερματισμένη μετα-αποικιακή Βρετανία, την ήπια τραγωδία της γελοιότητας: οι βαθυστόχαστοι και πομπώδεις αποικιοκράτες παρουσιάζονταν σαν κωμικοί γέροι με κάσκες και βερμούδες, ενώ οι σοβαρές Αγγλίδες κυρίες -οι λίγο εκκεντρικές, οι υπερβολικά λεπτόδερμες- σαν ανέραστες γεροντοκόρες και τσιριχτές φωνούλες και κραυγαλέα καπελίνα. Η μις Μπρόντι φαινόταν σαν να επιτίθεται στον εαυτό της [4]. Παράλληλα, το Goon Show κατασπάραξε τους εθνικούς ήρωες και τα χρηστά ήθη: o Spike Milligan και αργότερα οι Monty Python ανέβασαν στη σκηνή μια διχασμένη χώρα όπου η αριστοκρατία συμπεριφερόταν όπως έναν αιώνα νωρίτερα κι όπου οι γριούλες γίνονταν τσαντάκηδες και οι ευυπόληπτοι πολίτες γίνονταν χαφιέδες.

Ακόμα κι όταν οι Βρετανοί καταγγέλλουν την τάξη του κόσμου, ο κόσμος παραμένει στέρεος, συγκεκριμένος και χειροπιαστός. 

Και παρ’ όλ’ αυτά, η βρετανική παράδοση δεν παρουσιάζει ρωγμές: τα είδη συγκοινωνούν, το μυθιστόρημα των Οργισμένων Νέων είναι αδιανόητο χωρίς το θέατρο που επίσης τροφοδοτεί τα κινηματογραφικά σενάρια του Free Cinema. Ακόμα και το μεταγενέστερο μυθιστόρημα του Jonathan Coe “What a Carve Up!” (1994) [5] αποτελεί συνέχεια της βικτοριανής μυθοπλασίας: μοιάζει με ένα pastiche βικτοριανού μυθιστορήματος που έχει περάσει από την εμπειρία των Οργισμένων Νέων. Ακόμα κι όταν οι Βρετανοί καταγγέλλουν την τάξη του κόσμου, ο κόσμος παραμένει στέρεος, συγκεκριμένος και χειροπιαστός. Ο εμπειρισμός αποτελεί την κυρίαρχη στάση ζωής: παρότι η Αλίκη ταξιδεύει ανάμεσα σε παράδοξα κουνέλια, χαμογελαστές γάτες και τρελούς καπελάδες, το μεταπολεμικό μυθιστόρημα είναι προσκολλημένο στον ρεαλισμό. Στη Βρετανία δεν θα μπορούσε να ευδοκιμήσει το Νέο Μυθιστόρημα ή η “meta-fiction”, πολύ λιγότερο η “auto-fiction”: τα μυθιστορήματα διηγούνται ιστορίες, οι συγγραφείς είναι μηχανές που φτιάχνουν χαρακτήρες, που επινοούν περιπέτειες, που διαλύουν και ξανασυναρμολογούν τον κόσμο. Ακόμα κι αν πρόκειται για κόσμο φανταστικό και μακάβριο –όπως είναι εκείνος της Angela Carter- η ιστορία του βρετανικού μυθιστορήματος μοιάζει ενσωματωμένη: ο loser των Οργισμένων Νέων, οι ανήμποροι και κοινωνικά αποκλεισμένοι ήρωες της Shelagh Delaney, τα κοινωνικά στρώματα του Jonathan Coe που τυραννιούνται από τις κυνικές δυνάμεις μαρτυρούν μια συνέχεια χωρίς επαναστάσεις – αυτή είναι η σταθερή αρετή της βρετανικής λογοτεχνίας. Στις «επαναστάσεις» υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να πετάξουμε το μωρό μαζί με το νερό από το μπάνιο του.

altΑπό τη δεκαετία του ’60, η παράδοση του βικτοριανού μυθιστορήματος (Dickens, Hardy, G. Eliot, Thackeray) εμπλουτίζεται από το απομυθοποιητικό κλίμα του Antony Burgess (“Α Clockwork Orange”) και του Angus Wilson: στο παράδειγμα     του «What a Carve Up!” του Jonathan Coe, ο “κόσμος” μοιάζει με τον παράδεισο στο “Early in the Morning” του Edward Bond, τόπος κανιβαλισμού, σκηνικό τρόμου˙ οι καλοί είναι μόνοι, άρρωστοι και δυστυχισμένοι, ενώ οι κακοί θριαμβεύουν μ’ εκείνο τον σατανικό τρόπο που θυμίζει τα σκληρά παραμύθια της παιδικής ηλικίας. (Tα μυθιστορήματα της Angela Carter επανέρχονται ως υπόδειγμα κι εδώ).

Το βρετανικό μυθιστόρημα της “νεοτερικότητας” – της “ύστερης”, που άργησε να φτάσει στις βρετανικές ακτές- περιγράφει άλλοτε το περιβάλλον της μικρομεσαίας βιομηχανικής πόλης (David Storey, John Braine, Malcolm Bradbury [6]), άλλοτε τον μικρόκοσμο του επαρχιακού πανεπιστημίου (Kingsley Amis, Malcolm Bradbury), άλλοτε την αργόσχολη και άπληστη τάξη, τη συχνά αδυσώπητη οικονομική της εξουσία.

Στη βάση αυτού του μυθιστορήματος, που παρουσιάζει εν τέλει θεματική και ιδεολογική ενότητα, βρίσκεται ο πρώιμος μαρξισμός, η θέαση της ταξικής κοινωνίας: η ίδια ιδεολογία εμποτίζει τόσο το «ημιέναρθρο» μυθιστόρημα των Οργισμένων -που το έγραφαν «επαρχιώτες» (το «κέντρο» μεταφέρθηκε στην «επαρχία» ήδη από το “Scenes from Provincial Life” του William Cooper)- όσο και το πολυπρόσωπο, επικό, “στρατευμένο”, “κοσμοπολιτικό” που κάποτε εκπροσωπούσε η Doris Lessing. Έτσι κι αλλιώς, η περιπετειώδης ιστορία της Βρετανίας, η έπεκτασή της στην υφήλιο, είτε μέσω της εδαφικής αποικιοκρατίας, είτε μέσω της γλώσσας, φέρνει κοντά το παρελθόν με το παρόν και την ανατολή με τη δύση: το βρετανικό μυθιστόρημα αποτελεί τον γεωμετρικό τόπο των ψυχών και των μορφών.

* Η ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και μεταφράστρια. 
Τελευταίο της βιβλίο το «Το λούνα παρκ στο ιερό βουνό» (εκδ. Πατάκη).

[1] Orwell, George, Penguin Great Ideas : Why I Write, Rev Ed edition (2 Sep 2004) 
[2] Για τον κινηματογράφο της βρετανικής δεξιάς βλ. Richards, Jeffrey, Visions of Yesterday, Abingdon, 1973 και για την εθνική ταυτότητα Richards, Jeffrey, Films and British National Identity from Dickens to Dad’s Army, Manchester University Press, 1997 
[3] Ο Terrence Rattigan τον υποστήριξε παρότι προερχόταν από διαφορετικό κόσμο. Επένδυσε μάλιστα 3.000 λίρες στο “Entertaining Mr. Sloane” εξασφαλίζοντας, όχι μόνον την επιβίωση του έργου (που, στην αρχή, ήταν εμπορική αποτυχία) αλλά και τη μεταφορά του στο Wydham Theatre του West End. 
[4] “Η δεσποινίς Τζην Μπρόντι στην ακμή της”, Εκδ. Καστανιώτης, 2011
[5] “Τι ωραίο πλιάτσικο!”, Εκδ. Πόλις, 1997. 
[6] Bλ. “Δεν κάνει να τρώμε ανθρώπους”, Εκδ. Πόλις, 1999, καθώς και τα μυθιστορήματα του David Lodge, “Αλλάζοντας θέσεις» (Εκδ. Πόλις 1995) και «Μικρός που είναι ο κόσμος», (Εκδ. Πόλις, 1998).
 
και εδώ http://www.bookpress.gr/diabasame/elliniki-pezografia/vretaniko-mythistorima τα άλλα δύο κείμενα της Σώτης Τριανταφύλλου για το βρετανικό μυθιστόρημα. 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

Για το βιβλίο του Τζον Χέρσι (John Hersey) «Χιροσίμα» (μτφρ. Νίκος Αγγελόπουλος, εκδ. Σάλτο). Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται στις 6 Αυγούστου από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας. Κεντρική εικόνα: Η Χιροσίμα, αμέσως μετά (πηγή: Britannica).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

«Η θεία του Σίτον» του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (κριτική) – Φόβοι για μάγισσες και το φάντασμα της αποικιοκρατίας

«Η θεία του Σίτον» του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (κριτική) – Φόβοι για μάγισσες και το φάντασμα της αποικιοκρατίας

Για το εκτενές διήγημα του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (Walter de la Mare) «Η θεία του Σίτον» (μτφρ. Ευαγγελία Κουλιζάκη, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: Από την ταινία «The witch in the window» (2018).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
«Λευκό» της Χαν Γκανγκ (κριτική) – Σπουδή στη λευκότητα

«Λευκό» της Χαν Γκανγκ (κριτική) – Σπουδή στη λευκότητα

Για το μυθοπλαστικό έργο της Χαν Γκανγκ (Han Kang) «Λευκό» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: Η συγγραφέας. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Λευκό χάπι, λευκά μαλλιά, φεγγάρι, χιόνι, αλάτι, γλά...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ