megali idea 2

Για το μυθιστόρημα του Anton Beraber «Η μεγάλη ιδέα» (μτφρ. Αλεξάνδρα Κωσταράκου, εκδ. Πόλις).

Της Διώνης Δημητριάδου

 

Η ενσωμάτωση των ιστορικών γεγονότων στη συλλογική συνείδηση ενός λαού αποτελεί πάντοτε ένα θέμα προς διερεύνηση. Και αυτό γιατί οι διαφορετικές εκδοχές των αφηγήσεων που τα συνοδεύουν διαρκώς ανανεώνονται μέσα στον χρόνο διαφοροποιώντας τον βαθμό και την ποιότητα αποδοχής της αλήθειας τους. Φυσικά, η επεξεργασία των γεγονότων αφορά κυρίως τον λαό που δέχθηκε, σε ένα πρώτο επίπεδο ή σε πολλαπλά μεταγενέστερα, την επίδρασή τους, και όπως είναι αναμενόμενο ανιχνεύει την πιστότητά τους είτε στο πεδίο της επιστημονικής έρευνας είτε στο επινοητικό όσο και ευφάνταστο της λογοτεχνικής γραφής.

(...) προχωράει σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες «αναγνώσεις» ενός όχι μόνον ελληνικού αλλά παγκόσμιου μύθου, του μύθου της περιπλάνησης.

Έχουμε, ωστόσο, δει επιστημονικό αλλά και λογοτεχνικό ενδιαφέρον να εκδηλώνεται και από ερευνητές ή συγγραφείς, στη ζωή των οποίων δεν είχαν τα γεγονότα αυτά καμία επίδραση, καθώς προέρχονται από διαφορετικό εθνολογικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Ξαφνιάζει όμως η περίπτωση ενός συγγραφέα –πρόκειται για τον Γάλλο Αντόν Μπεραμπέρ– που με αφορμή τη Μεγάλη Ιδέα, που ταλάνισε τον ελληνισμό, προχωράει σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες «αναγνώσεις» ενός όχι μόνον ελληνικού αλλά παγκόσμιου μύθου, του μύθου της περιπλάνησης. Θα μπορούσε να συνιστά άθλο συγγραφικό (αρχικά ως έμπνευση και κατόπιν ως λογοτεχνική απόδοση) η σύμπτυξη, σε ένα και μόνο βιβλίο, της ιστορίας αλλά και της μυθολογίας ενός άλλου λαού – κι ας έχει ο ίδιος τις σοβαρές σπουδές του στην ελληνική γλώσσα και ιστορία.

Ο μύθος της περιπλάνησης

Ένα βιβλίο με πολλές διαφορετικές αφηγήσεις. Ο αρχικός αφηγητής είναι ένας φοιτητής που για τις ανάγκες της διατριβής του μελετά την περίπτωση ενός στρατιώτη, του επινοημένου συγγραφικά Σαούλ Καλογιάννη, που πήρε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία και έκτοτε ακούγονται πολλαπλές εκδοχές για την τύχη του. Έχει ενδιαφέρον το χτίσιμο της φιγούρας του Καλογιάννη, όπως διασταυρώνονται οι αφηγήσεις όσων υποτίθεται ότι τον γνώρισαν, καθώς πολύ απέχει από μια συμβατική ηρωοποίηση/ωραιοποίηση. Ο Σαούλ θα εμφανιστεί μέσα από τις διαδοχικές αναπαραστάσεις της μορφής του πότε ως άγγελος/σωτήρας των συντρόφων του και πότε ως ολέθριος γι’ αυτούς δαίμονας· πότε ως ένα από τα θύματα μιας καταστροφικής (εκ του αποτελέσματος) και παράλογης εν μέρει εκστρατείας και πότε ως ένας τυχοδιώκτης, λιποτάκτης, που σε τίποτα δεν πίστεψε και γι’ αυτό σε τίποτα δεν προδόθηκε· πότε θα ακουστεί ότι είναι από χρόνια πεθαμένος, πότε θα συναντηθεί γέροντας πια με τον αφηγητή, σε μια καταιγιστική εναλλαγή εικόνων και εκδοχών – πού βρίσκεται άραγε η μοναδική αλήθεια; Πουθενά, φυσικά. Όπως στην ιστορία έτσι και στη λογοτεχνική της απόδοση δεν ενδιαφέρει η αλήθεια αλλά η αντιπαράθεση των εκδοχών της.

(...) ο ευφυής συγγραφέας δεν γράφει μόνο για την αναζήτηση του ενός ήρωα, δεν γράφει καν μόνο για τον νόστο του Οδυσσέα, αλλά γράφει ένα σύγχρονο έπος πανανθρώπινης αξίας.

Από τη στιγμή που γίνεται αντιληπτή αφενός η πολυμορφία του ήρωα και αφετέρου η αμφιβολία για την πιστότητα των αφηγήσεων που οι αυτόπτες μάρτυρες καταθέτουν στον ερευνητή φοιτητή, κατανοούμε και τον απώτερο συγγραφικό στόχο: δεν ενδιαφέρει στην πραγματικότητα τόσο η σκιαγράφηση του Σαούλ Καλογιάννη όσο κερδίζει πλέον έδαφος η επιθυμία να γραφεί μια ιστορία για την περιπλάνηση ως ιδέα και ως πραγμάτωση. Είναι τότε που το μυθιστόρημα του Μπεραμπέρ ξεφεύγει από το αποκλειστικό ενδιαφέρον για το ελληνικό ιστορικό παρελθόν και ανοίγει τον ορίζοντά του σε μια παγκόσμια αλήθεια: πέρα από τα γεγονότα, πέρα από τις ιστορικές συγκυρίες που ορίζουν τις τύχες των λαών, αυτό που μετράει είναι το ταξίδι, μια αέναη περιπλάνηση προς οικείο, ποθητό τόπο, που άσχετα από το αποτέλεσμα είναι ό,τι σημαντικότερο μπορεί να γραφεί στην προσωπική ιστορία του καθενός.

Επιστρέφουμε στις μεγάλες αφηγήσεις

Εδώ, λοιπόν, στη μορφή του Σαούλ Καλογιάννη καταλήγουν όλα τα ταξίδια, όλες οι απόπειρες φυγής και επιστροφής, όλοι οι νόστοι, αρχής γενομένης από τον μυθικό Οδυσσέα. Έτσι, ο ευφυής συγγραφέας δεν γράφει μόνο για την αναζήτηση του ενός ήρωα, δεν γράφει καν μόνο για τον νόστο του Οδυσσέα, αλλά γράφει ένα σύγχρονο έπος πανανθρώπινης αξίας. Άλλωστε ο ίδιος, σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό L’ Obs, θα πει: «Για μένα το επικό νήμα δεν έχει κοπεί: επιστρέφουμε στις μεγάλες αφηγήσεις […] Η λογοτεχνία έχει, λοιπόν, ελεύθερο το πεδίο για να επινοήσει εκ νέου τον εαυτό της, να γίνει ξανά λυρική». Ο Μπεραμπέρ γράφει ένα χειμαρρώδες μυθιστόρημα σε εξαιρετική γλώσσα πολλαπλών εναλλαγών ύφους, με εμβόλιμο στοχασμό, που ευτύχησε στη μετάφραση/απόδοση από την Αλεξάνδρα Κωσταράκου, στην πολύ προσεγμένη όπως πάντα έκδοση των εκδόσεων Πόλις.

Anton Beraber photo livre

Ο Άντον Μπεραμπέρ γεννήθηκε σε προάστιο του Παρισιού το 1987. Σπούδασε φιλολογία και αρχαιολογία. Διδάσκει αρχαία ελληνικά και λατινικά· επίσης, ασχολείται επαγγελματικά με το σκάκι. Ζει στο Κάιρο. Η Μεγάλη Ιδέα είναι το πρώτο του μυθιστόρημα. Έχει τιμηθεί με το βραβείο Transfuge πρώτου μυθιστορήματος, καθώς και με το βραβείο Valery Larbaud.

Και αν θέλουμε να μιλήσουμε για την αναγνωστική πρόσληψη του θέματος αυτού, τότε αυτό που ενδιαφέρει εδώ (και το αντιλαμβάνεται νωρίς ο αναγνώστης) δεν είναι η ταυτοποίηση του Σαούλ με κάποια από τις εκδοχές της μορφής του, ούτε φυσικά αν επιτέλους ήταν υπαρκτό πρόσωπο, αλλά η ίδια η αναζήτηση, όπως προκύπτει μέσα από τα συγκρουόμενα στοιχεία των αφηγήσεων. Όταν τελειώνει το βιβλίο ο αναγνώστης νιώθει τέρψη, αυτή που προκύπτει από την καλή λογοτεχνία, ακριβώς σ’ αυτό το δικό του ταξίδι από την κατεστραμμένη Σμύρνη του ’22 ως την Ελλάδα του Εμφυλίου, κατόπιν της δικτατορίας, από την Ευρώπη ως την Αμερική, τη Μέση Ανατολή, ακολουθώντας τον Σαούλ/Οδυσσέα σε όλα τα μέρη όπου φαίνεται να περιπλανήθηκε. Όσο για τη Μεγάλη Ιδέα, ξεπερνά και αυτή τα δεδομένα ιστορικά της πλαίσια και αφορά πλέον την ορμή προς το ταξίδι και την αναγκαία περιπλάνηση προς επίτευξη της επιστροφής – όποια κι αν θεωρεί ο καθένας προσωπική του επιστροφή.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας. Το νέο της βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Παλίμψηστη του Λύκου μου μορφή» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΩ.


 

beraber exΑπόσπασμα από το βιβλίο

«Ωστόσο ο βαθύτερος χαρακτήρας του μύθου σάς διαφεύγει: ένας μύθος δεν διεκδικεί σαφήνεια, αντιφάσκει, μερικές φορές ξεχνιέται σε λεπτομέρειες άσχετες. Λέει και ψέματα, πολλά. Κατ’ αρχάς, πρέπει να το ξέρετε, αυτό δεν έχει καμιά σημασία: οι άνθρωποι κινούνται στα τυφλά, δίνουν χτυπήματα στο σκοτάδι, απευθύνονται σε αγνώστους. Ένας μύθος είναι διφορούμενος, σαν τα Ιερά Πρόσωπα που μοιάζουν να αποτραβιούνται κάτω από φύλλα χρυσού για να μείνουν απρόσβλητα από την κριτική· πρέπει, για να προσπαθήσεις να τα γνωρίσεις, να περάσεις μπροστά τους ένα κερί γιατί η φλόγα τρέμει, διστάζει, κάποτε σβήνει, και τότε αρχίζεις να καταλαβαίνεις. Αυτό δεν σας ικανοποιεί· εκείνο που μου ζητάτε, εσείς, είναι να τα φωτογραφίσω με φλας.
Μόνο πολύ αργότερα καταφέρνουμε να αποφασίσουμε για τα λάθη και τις αρετές, ποιοι είναι ήρωες, ποιοι καθάρματα». (σ. 77)

«Όλα αυτά μένουν στη μνήμη. Οι κατοπινοί άνθρωποι βρίσκουν να διατηρείται εκεί ένα καθρέφτισμα της ζεστασιάς των παλιών, την ανεξήγητη οικειότητα των τόπων που είχαν διαλέξει πριν από χίλια χρόνια οι όμοιοί τους, και απλώς ανακαλύπτουν ξανά τους τόπους αυτούς». (σ. 96)

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

Για το μυθιστόρημα της Νόρα Ίκστενα [Nora Ikstena] «Μητρικό γάλα» (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Soviet Milk» (2023). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ζωή μ...

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ