megali idea 2

Για το μυθιστόρημα του Anton Beraber «Η μεγάλη ιδέα» (μτφρ. Αλεξάνδρα Κωσταράκου, εκδ. Πόλις).

Της Διώνης Δημητριάδου

 

Η ενσωμάτωση των ιστορικών γεγονότων στη συλλογική συνείδηση ενός λαού αποτελεί πάντοτε ένα θέμα προς διερεύνηση. Και αυτό γιατί οι διαφορετικές εκδοχές των αφηγήσεων που τα συνοδεύουν διαρκώς ανανεώνονται μέσα στον χρόνο διαφοροποιώντας τον βαθμό και την ποιότητα αποδοχής της αλήθειας τους. Φυσικά, η επεξεργασία των γεγονότων αφορά κυρίως τον λαό που δέχθηκε, σε ένα πρώτο επίπεδο ή σε πολλαπλά μεταγενέστερα, την επίδρασή τους, και όπως είναι αναμενόμενο ανιχνεύει την πιστότητά τους είτε στο πεδίο της επιστημονικής έρευνας είτε στο επινοητικό όσο και ευφάνταστο της λογοτεχνικής γραφής.

(...) προχωράει σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες «αναγνώσεις» ενός όχι μόνον ελληνικού αλλά παγκόσμιου μύθου, του μύθου της περιπλάνησης.

Έχουμε, ωστόσο, δει επιστημονικό αλλά και λογοτεχνικό ενδιαφέρον να εκδηλώνεται και από ερευνητές ή συγγραφείς, στη ζωή των οποίων δεν είχαν τα γεγονότα αυτά καμία επίδραση, καθώς προέρχονται από διαφορετικό εθνολογικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Ξαφνιάζει όμως η περίπτωση ενός συγγραφέα –πρόκειται για τον Γάλλο Αντόν Μπεραμπέρ– που με αφορμή τη Μεγάλη Ιδέα, που ταλάνισε τον ελληνισμό, προχωράει σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες «αναγνώσεις» ενός όχι μόνον ελληνικού αλλά παγκόσμιου μύθου, του μύθου της περιπλάνησης. Θα μπορούσε να συνιστά άθλο συγγραφικό (αρχικά ως έμπνευση και κατόπιν ως λογοτεχνική απόδοση) η σύμπτυξη, σε ένα και μόνο βιβλίο, της ιστορίας αλλά και της μυθολογίας ενός άλλου λαού – κι ας έχει ο ίδιος τις σοβαρές σπουδές του στην ελληνική γλώσσα και ιστορία.

Ο μύθος της περιπλάνησης

Ένα βιβλίο με πολλές διαφορετικές αφηγήσεις. Ο αρχικός αφηγητής είναι ένας φοιτητής που για τις ανάγκες της διατριβής του μελετά την περίπτωση ενός στρατιώτη, του επινοημένου συγγραφικά Σαούλ Καλογιάννη, που πήρε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία και έκτοτε ακούγονται πολλαπλές εκδοχές για την τύχη του. Έχει ενδιαφέρον το χτίσιμο της φιγούρας του Καλογιάννη, όπως διασταυρώνονται οι αφηγήσεις όσων υποτίθεται ότι τον γνώρισαν, καθώς πολύ απέχει από μια συμβατική ηρωοποίηση/ωραιοποίηση. Ο Σαούλ θα εμφανιστεί μέσα από τις διαδοχικές αναπαραστάσεις της μορφής του πότε ως άγγελος/σωτήρας των συντρόφων του και πότε ως ολέθριος γι’ αυτούς δαίμονας· πότε ως ένα από τα θύματα μιας καταστροφικής (εκ του αποτελέσματος) και παράλογης εν μέρει εκστρατείας και πότε ως ένας τυχοδιώκτης, λιποτάκτης, που σε τίποτα δεν πίστεψε και γι’ αυτό σε τίποτα δεν προδόθηκε· πότε θα ακουστεί ότι είναι από χρόνια πεθαμένος, πότε θα συναντηθεί γέροντας πια με τον αφηγητή, σε μια καταιγιστική εναλλαγή εικόνων και εκδοχών – πού βρίσκεται άραγε η μοναδική αλήθεια; Πουθενά, φυσικά. Όπως στην ιστορία έτσι και στη λογοτεχνική της απόδοση δεν ενδιαφέρει η αλήθεια αλλά η αντιπαράθεση των εκδοχών της.

(...) ο ευφυής συγγραφέας δεν γράφει μόνο για την αναζήτηση του ενός ήρωα, δεν γράφει καν μόνο για τον νόστο του Οδυσσέα, αλλά γράφει ένα σύγχρονο έπος πανανθρώπινης αξίας.

Από τη στιγμή που γίνεται αντιληπτή αφενός η πολυμορφία του ήρωα και αφετέρου η αμφιβολία για την πιστότητα των αφηγήσεων που οι αυτόπτες μάρτυρες καταθέτουν στον ερευνητή φοιτητή, κατανοούμε και τον απώτερο συγγραφικό στόχο: δεν ενδιαφέρει στην πραγματικότητα τόσο η σκιαγράφηση του Σαούλ Καλογιάννη όσο κερδίζει πλέον έδαφος η επιθυμία να γραφεί μια ιστορία για την περιπλάνηση ως ιδέα και ως πραγμάτωση. Είναι τότε που το μυθιστόρημα του Μπεραμπέρ ξεφεύγει από το αποκλειστικό ενδιαφέρον για το ελληνικό ιστορικό παρελθόν και ανοίγει τον ορίζοντά του σε μια παγκόσμια αλήθεια: πέρα από τα γεγονότα, πέρα από τις ιστορικές συγκυρίες που ορίζουν τις τύχες των λαών, αυτό που μετράει είναι το ταξίδι, μια αέναη περιπλάνηση προς οικείο, ποθητό τόπο, που άσχετα από το αποτέλεσμα είναι ό,τι σημαντικότερο μπορεί να γραφεί στην προσωπική ιστορία του καθενός.

Επιστρέφουμε στις μεγάλες αφηγήσεις

Εδώ, λοιπόν, στη μορφή του Σαούλ Καλογιάννη καταλήγουν όλα τα ταξίδια, όλες οι απόπειρες φυγής και επιστροφής, όλοι οι νόστοι, αρχής γενομένης από τον μυθικό Οδυσσέα. Έτσι, ο ευφυής συγγραφέας δεν γράφει μόνο για την αναζήτηση του ενός ήρωα, δεν γράφει καν μόνο για τον νόστο του Οδυσσέα, αλλά γράφει ένα σύγχρονο έπος πανανθρώπινης αξίας. Άλλωστε ο ίδιος, σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό L’ Obs, θα πει: «Για μένα το επικό νήμα δεν έχει κοπεί: επιστρέφουμε στις μεγάλες αφηγήσεις […] Η λογοτεχνία έχει, λοιπόν, ελεύθερο το πεδίο για να επινοήσει εκ νέου τον εαυτό της, να γίνει ξανά λυρική». Ο Μπεραμπέρ γράφει ένα χειμαρρώδες μυθιστόρημα σε εξαιρετική γλώσσα πολλαπλών εναλλαγών ύφους, με εμβόλιμο στοχασμό, που ευτύχησε στη μετάφραση/απόδοση από την Αλεξάνδρα Κωσταράκου, στην πολύ προσεγμένη όπως πάντα έκδοση των εκδόσεων Πόλις.

Anton Beraber photo livre

Ο Άντον Μπεραμπέρ γεννήθηκε σε προάστιο του Παρισιού το 1987. Σπούδασε φιλολογία και αρχαιολογία. Διδάσκει αρχαία ελληνικά και λατινικά· επίσης, ασχολείται επαγγελματικά με το σκάκι. Ζει στο Κάιρο. Η Μεγάλη Ιδέα είναι το πρώτο του μυθιστόρημα. Έχει τιμηθεί με το βραβείο Transfuge πρώτου μυθιστορήματος, καθώς και με το βραβείο Valery Larbaud.

Και αν θέλουμε να μιλήσουμε για την αναγνωστική πρόσληψη του θέματος αυτού, τότε αυτό που ενδιαφέρει εδώ (και το αντιλαμβάνεται νωρίς ο αναγνώστης) δεν είναι η ταυτοποίηση του Σαούλ με κάποια από τις εκδοχές της μορφής του, ούτε φυσικά αν επιτέλους ήταν υπαρκτό πρόσωπο, αλλά η ίδια η αναζήτηση, όπως προκύπτει μέσα από τα συγκρουόμενα στοιχεία των αφηγήσεων. Όταν τελειώνει το βιβλίο ο αναγνώστης νιώθει τέρψη, αυτή που προκύπτει από την καλή λογοτεχνία, ακριβώς σ’ αυτό το δικό του ταξίδι από την κατεστραμμένη Σμύρνη του ’22 ως την Ελλάδα του Εμφυλίου, κατόπιν της δικτατορίας, από την Ευρώπη ως την Αμερική, τη Μέση Ανατολή, ακολουθώντας τον Σαούλ/Οδυσσέα σε όλα τα μέρη όπου φαίνεται να περιπλανήθηκε. Όσο για τη Μεγάλη Ιδέα, ξεπερνά και αυτή τα δεδομένα ιστορικά της πλαίσια και αφορά πλέον την ορμή προς το ταξίδι και την αναγκαία περιπλάνηση προς επίτευξη της επιστροφής – όποια κι αν θεωρεί ο καθένας προσωπική του επιστροφή.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας. Το νέο της βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Παλίμψηστη του Λύκου μου μορφή» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΩ.


 

beraber exΑπόσπασμα από το βιβλίο

«Ωστόσο ο βαθύτερος χαρακτήρας του μύθου σάς διαφεύγει: ένας μύθος δεν διεκδικεί σαφήνεια, αντιφάσκει, μερικές φορές ξεχνιέται σε λεπτομέρειες άσχετες. Λέει και ψέματα, πολλά. Κατ’ αρχάς, πρέπει να το ξέρετε, αυτό δεν έχει καμιά σημασία: οι άνθρωποι κινούνται στα τυφλά, δίνουν χτυπήματα στο σκοτάδι, απευθύνονται σε αγνώστους. Ένας μύθος είναι διφορούμενος, σαν τα Ιερά Πρόσωπα που μοιάζουν να αποτραβιούνται κάτω από φύλλα χρυσού για να μείνουν απρόσβλητα από την κριτική· πρέπει, για να προσπαθήσεις να τα γνωρίσεις, να περάσεις μπροστά τους ένα κερί γιατί η φλόγα τρέμει, διστάζει, κάποτε σβήνει, και τότε αρχίζεις να καταλαβαίνεις. Αυτό δεν σας ικανοποιεί· εκείνο που μου ζητάτε, εσείς, είναι να τα φωτογραφίσω με φλας.
Μόνο πολύ αργότερα καταφέρνουμε να αποφασίσουμε για τα λάθη και τις αρετές, ποιοι είναι ήρωες, ποιοι καθάρματα». (σ. 77)

«Όλα αυτά μένουν στη μνήμη. Οι κατοπινοί άνθρωποι βρίσκουν να διατηρείται εκεί ένα καθρέφτισμα της ζεστασιάς των παλιών, την ανεξήγητη οικειότητα των τόπων που είχαν διαλέξει πριν από χίλια χρόνια οι όμοιοί τους, και απλώς ανακαλύπτουν ξανά τους τόπους αυτούς». (σ. 96)

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

Για το βιβλίο του Άντονυ Ντορ [Anthony Doerr] «Νεφελοκοκκυγία» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα (2021).

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ