Fernando Pessoa kentriki

Για τη συλλογή διηγημάτων του Fernando Pessoa «Περί θανάτου και άλλων μυστηρίων» (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα © Francesco Masiero.

Της Άννας Λυδάκη

«Τελικά πού πήγαινα; Από ποια μεριά ήταν η νύχτα; Αυτό συνέβαινε στη ζωή; Η ζωή; Όλα ήταν μακριά όπως η νύχτα και το περίγραμμα της πεδιάδας… Όλη αυτή η έφιππη πορεία των πολλών ήταν μια ανθρώπινη μοναξιά».

Μέσα στο σκοτάδι, όπου μόνο η βροχή μιλάει, άνθρωποι και άλογα προχωρούν αβέβαιοι στον «δρόμο της λήθης». Αυτοί που πορεύονται μπροστά είναι ταυτόχρονα και πίσω και αριστερά και δεξιά. Οι αισθήσεις και οι σκέψεις τους, οι φόβοι και οι αγωνίες τους, το ατομικό και το συλλογικό μπερδεύονται και το θνητό της ύπαρξης καθένας το βλέπει από τη δική του σκοπιά. Όλα είναι συγκεχυμένα και το μόνο που μπορεί να ακούσει κανείς είναι «το εσωτερικό μέρος αυτού που ακούμε», γράφει ο Πεσσόα στο πρώτο αφήγημα της εκπληκτικής συλλογής διηγημάτων του Περί θανάτου και άλλων μυστηρίων.

Σε όλα τα αφηγήματα πρωταγωνιστεί ο θάνατος που, ενώ είναι η κοινή μοίρα όλων μας, προσλαμβάνεται και βιώνεται διαφορετικά από τον καθένα, καθώς ο στρατιώτης, ο καταπιεσμένος, ο μελλοθάνατος φονιάς, ο κυνηγημένος και άλλοι είτε βρίσκονται ενώπιόν του είτε τον προκαλούν σε άλλους. «Γι’ αυτό και το καλύτερο είναι», γράφει ο Πεσσόα σε ένα από τα διηγήματά του, «να μην κρίνουμε τους άλλους, γιατί είναι άλλοι και δεν ξέρουμε τι έχουν μέσα τους… Καθένας γεννιέται με την καρδιά του, και μ’ αυτήν πρέπει να αισθάνεται και να υποφέρει». Και αλλού: «καθένας έχει τον δικό του ιδιαίτερο ψυχισμό και ανάλογα με το μέσα του, μπορεί να δει τα πράγματα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο». Κανένας δεν γνωρίζει τον άλλο, τελικά. Τα γεγονότα από τον περίγυρο «λίγο βαραίνουν στο ισοζύγιο του πεπρωμένου», πιστεύει ο ποιητής.

Ενώ αρχικά όπως φαίνεται και από τον τίτλο, αναφέρεται στο γεγονός του θανάτου, τον ηθελημένο ή αθέλητο, το έγκλημα και το αναίτιο τέλος, εν τέλει για τη ζωή και τα μυστήριά της γράφει. Για τη ζωή, που ούτως ή άλλως εμπεριέχει τον θάνατο.

Ένα πεπρωμένο απρόσμενο για τους ίδιους, περιμένει συνήθως τους ήρωες των διηγημάτων, και ο Πεσσόα φανερώνει ή αφήνει να εννοηθούν οι κρυφές αιτίες που το προκαλούν:

Ο δραπέτης «δεν ήξερε, ούτε μπορούσε να ξέρει, τα ανθρώπινα μονοπάτια της μοίρας». Το ανθρωποκυνηγητό έγινε την ώρα του ηλιοβασιλέματος εκείνη την υπέροχη μέρα. Αυτός «ένιωσε να τον κυριεύει η τρομακτική τρέλα του να βλέπεις καθαρά». Σκαρφάλωσε στον τοίχο και πέρασε στην άλλη πλευρά με παράξενο τρόπο. Το πλήθος ολόγυρα εξακολουθούσε να απολαμβάνει το ήρεμο τέλος του απογεύματος.
Μια καθωσπρέπει γυναίκα, που απολογείται για τον φόνο του άντρα της, δηλώνει ότι δεν είναι εύκολο να ζεις χωρίς φαντασία και να μην μπορείς καν να κλάψεις με την ησυχία σου. Και ο καταπιεσμένος κάποια στιγμή ξεσπάει και αντιλαμβάνεται ότι αυτό που νομίζει αγάπη είναι απλώς μια επινόηση.
Ο μελλοθάνατος, λίγο πριν από την εκτέλεση, εξομολογείται πως πάντα ένιωθε απέχθεια για τον εαυτό του που τον έβλεπε να αντανακλάται παντού: «Ανέκαθεν ενοποιούσα τα πάντα, κάνοντας με τα πάντα, με το καθετί, έναν καθρέφτη για τα όνειρά μου». Όμως: «δεν μπορεί να πει την αλήθεια, γιατί όλη η αλήθεια υπάρχει μόνο στη ζωή και όχι στην περιγραφή της».
Το παιδί, που έμαθε να ζει στους θορύβους και κάτω από τους λαμπτήρες της πόλης, δεν αντέχει την ησυχία και τον ήλιο. Αγαπάει μόνο το τρένο, «το ιστίο που περνούσε στον ορίζοντα της εξόριστης ζωής του».
Ο ασήμαντος Σερντέιρα, αιώνιος βοηθός βιολογίας στην Ιατρική Σχολή, ερωτεύεται την Κοντέσα και «κλέβει από τον θεό» τον όμορφο Αντόνιο. Μεταμορφώνεται και οι άλλοι τον βλέπουν τώρα διαφορετικά, του δείχνουν εκτίμηση και συμπάθεια.

Τα δύο τελευταία αφηγήματα είναι αλληγορίες με «ηθικό δίδαγμα», όπως γράφει ο ίδιος, για την εξουσία και τους πολιτικούς.

pessoa exΣε όλα τα διηγήματα κυρίαρχο στοιχείο είναι το απροσδόκητο, ενώ καμιά φορά διακρίνει κανείς και μαύρο χιούμορ. Όμως ο Πεσσόα δείχνει ότι το «απροσδόκητο» έχει μια ιστορία που δεν την υποψιαζόμαστε γιατί μαθαίνουμε να ζούμε με το αυτονόητο, το μαθημένο, με τη συνήθεια να βλέπουμε τις καταστάσεις με ένα συγκεκριμένο τρόπο ξεχνώντας τον εαυτό μας: «Μαθαίνεις να ζεις με το λάθος της συνηθισμένης συνείδησης», γράφει «όμως κάποια στιγμή έρχεται μια αναλαμπή αλήθειας και οι κανονικότητες ξεθωριάζουν και τότε αντιλαμβάνεσαι με αγωνία το “λάθος να τα θεωρούμε όλα φυσικά”».

Στο βιβλίο του Πεσσόα ανακαλύπτεις συνεχώς πράγματα, όσες φορές και αν το διαβάσεις. Και το συμπέρασμα είναι πως, ενώ αρχικά όπως φαίνεται και από τον τίτλο, αναφέρεται στο γεγονός του θανάτου, τον ηθελημένο ή αθέλητο, το έγκλημα και το αναίτιο τέλος, εν τέλει για τη ζωή και τα μυστήριά της γράφει. Για τη ζωή, που ούτως ή άλλως εμπεριέχει τον θάνατο, και για μια πραγματικότητα ψευδή:

«Ο κόσμος είναι μη πραγματικός γιατί στην πραγματικότητα βλέπουμε μόνο μέρος αυτού που στ’ αλήθεια είναι ο κόσμος».

Η υπέροχη ποιητική γλώσσα του Πεσσόα αποδίδεται άψογα από τη Μαρία Παπαδήμα, η οποία έκανε και την επιλογή των κειμένων. Στην εξαιρετική εισαγωγή της με τίτλο (τη φράση του Πεσσόα): «Θάνατος είναι η στροφή του δρόμου», αναλύει το θέμα του θανάτου στο έργο του σπουδαίου συγγραφέα, όχι μόνο στην παρούσα έκδοση αλλά και σε άλλα έργα του, αναφέροντας και τα διάφορα ετερώνυμα που χρησιμοποιούσε κάθε φορά. Η εικονογράφηση του Γιώργου Παγγοζίδη δένει απόλυτα με τις σκέψεις και τις δράσεις των ηρώων των διηγημάτων.

* Η ΑΝΝΑ ΛΥΔΑΚΗ είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τελευταία βιβλία της, η μελέτη Αναζητώντας το χαμένο παράδειγμα: Επιτόπια έρευνα, κατανόηση, ερμηνεία (εκδ. Παπαζήση) και η επιμέλεια του τόμου Ο άνθρωπος και τα άλλα ζώα (εκδ. Παπαζήση).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

Για το βιβλίο του Τζον Χέρσι (John Hersey) «Χιροσίμα» (μτφρ. Νίκος Αγγελόπουλος, εκδ. Σάλτο). Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται στις 6 Αυγούστου από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας. Κεντρική εικόνα: Η Χιροσίμα, αμέσως μετά (πηγή: Britannica).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

«Η θεία του Σίτον» του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (κριτική) – Φόβοι για μάγισσες και το φάντασμα της αποικιοκρατίας

«Η θεία του Σίτον» του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (κριτική) – Φόβοι για μάγισσες και το φάντασμα της αποικιοκρατίας

Για το εκτενές διήγημα του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (Walter de la Mare) «Η θεία του Σίτον» (μτφρ. Ευαγγελία Κουλιζάκη, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: Από την ταινία «The witch in the window» (2018).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
«Λευκό» της Χαν Γκανγκ (κριτική) – Σπουδή στη λευκότητα

«Λευκό» της Χαν Γκανγκ (κριτική) – Σπουδή στη λευκότητα

Για το μυθοπλαστικό έργο της Χαν Γκανγκ (Han Kang) «Λευκό» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: Η συγγραφέας. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Λευκό χάπι, λευκά μαλλιά, φεγγάρι, χιόνι, αλάτι, γλά...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ