Fernando Pessoa kentriki

Για τη συλλογή διηγημάτων του Fernando Pessoa «Περί θανάτου και άλλων μυστηρίων» (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα © Francesco Masiero.

Της Άννας Λυδάκη

«Τελικά πού πήγαινα; Από ποια μεριά ήταν η νύχτα; Αυτό συνέβαινε στη ζωή; Η ζωή; Όλα ήταν μακριά όπως η νύχτα και το περίγραμμα της πεδιάδας… Όλη αυτή η έφιππη πορεία των πολλών ήταν μια ανθρώπινη μοναξιά».

Μέσα στο σκοτάδι, όπου μόνο η βροχή μιλάει, άνθρωποι και άλογα προχωρούν αβέβαιοι στον «δρόμο της λήθης». Αυτοί που πορεύονται μπροστά είναι ταυτόχρονα και πίσω και αριστερά και δεξιά. Οι αισθήσεις και οι σκέψεις τους, οι φόβοι και οι αγωνίες τους, το ατομικό και το συλλογικό μπερδεύονται και το θνητό της ύπαρξης καθένας το βλέπει από τη δική του σκοπιά. Όλα είναι συγκεχυμένα και το μόνο που μπορεί να ακούσει κανείς είναι «το εσωτερικό μέρος αυτού που ακούμε», γράφει ο Πεσσόα στο πρώτο αφήγημα της εκπληκτικής συλλογής διηγημάτων του Περί θανάτου και άλλων μυστηρίων.

Σε όλα τα αφηγήματα πρωταγωνιστεί ο θάνατος που, ενώ είναι η κοινή μοίρα όλων μας, προσλαμβάνεται και βιώνεται διαφορετικά από τον καθένα, καθώς ο στρατιώτης, ο καταπιεσμένος, ο μελλοθάνατος φονιάς, ο κυνηγημένος και άλλοι είτε βρίσκονται ενώπιόν του είτε τον προκαλούν σε άλλους. «Γι’ αυτό και το καλύτερο είναι», γράφει ο Πεσσόα σε ένα από τα διηγήματά του, «να μην κρίνουμε τους άλλους, γιατί είναι άλλοι και δεν ξέρουμε τι έχουν μέσα τους… Καθένας γεννιέται με την καρδιά του, και μ’ αυτήν πρέπει να αισθάνεται και να υποφέρει». Και αλλού: «καθένας έχει τον δικό του ιδιαίτερο ψυχισμό και ανάλογα με το μέσα του, μπορεί να δει τα πράγματα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο». Κανένας δεν γνωρίζει τον άλλο, τελικά. Τα γεγονότα από τον περίγυρο «λίγο βαραίνουν στο ισοζύγιο του πεπρωμένου», πιστεύει ο ποιητής.

Ενώ αρχικά όπως φαίνεται και από τον τίτλο, αναφέρεται στο γεγονός του θανάτου, τον ηθελημένο ή αθέλητο, το έγκλημα και το αναίτιο τέλος, εν τέλει για τη ζωή και τα μυστήριά της γράφει. Για τη ζωή, που ούτως ή άλλως εμπεριέχει τον θάνατο.

Ένα πεπρωμένο απρόσμενο για τους ίδιους, περιμένει συνήθως τους ήρωες των διηγημάτων, και ο Πεσσόα φανερώνει ή αφήνει να εννοηθούν οι κρυφές αιτίες που το προκαλούν:

Ο δραπέτης «δεν ήξερε, ούτε μπορούσε να ξέρει, τα ανθρώπινα μονοπάτια της μοίρας». Το ανθρωποκυνηγητό έγινε την ώρα του ηλιοβασιλέματος εκείνη την υπέροχη μέρα. Αυτός «ένιωσε να τον κυριεύει η τρομακτική τρέλα του να βλέπεις καθαρά». Σκαρφάλωσε στον τοίχο και πέρασε στην άλλη πλευρά με παράξενο τρόπο. Το πλήθος ολόγυρα εξακολουθούσε να απολαμβάνει το ήρεμο τέλος του απογεύματος.
Μια καθωσπρέπει γυναίκα, που απολογείται για τον φόνο του άντρα της, δηλώνει ότι δεν είναι εύκολο να ζεις χωρίς φαντασία και να μην μπορείς καν να κλάψεις με την ησυχία σου. Και ο καταπιεσμένος κάποια στιγμή ξεσπάει και αντιλαμβάνεται ότι αυτό που νομίζει αγάπη είναι απλώς μια επινόηση.
Ο μελλοθάνατος, λίγο πριν από την εκτέλεση, εξομολογείται πως πάντα ένιωθε απέχθεια για τον εαυτό του που τον έβλεπε να αντανακλάται παντού: «Ανέκαθεν ενοποιούσα τα πάντα, κάνοντας με τα πάντα, με το καθετί, έναν καθρέφτη για τα όνειρά μου». Όμως: «δεν μπορεί να πει την αλήθεια, γιατί όλη η αλήθεια υπάρχει μόνο στη ζωή και όχι στην περιγραφή της».
Το παιδί, που έμαθε να ζει στους θορύβους και κάτω από τους λαμπτήρες της πόλης, δεν αντέχει την ησυχία και τον ήλιο. Αγαπάει μόνο το τρένο, «το ιστίο που περνούσε στον ορίζοντα της εξόριστης ζωής του».
Ο ασήμαντος Σερντέιρα, αιώνιος βοηθός βιολογίας στην Ιατρική Σχολή, ερωτεύεται την Κοντέσα και «κλέβει από τον θεό» τον όμορφο Αντόνιο. Μεταμορφώνεται και οι άλλοι τον βλέπουν τώρα διαφορετικά, του δείχνουν εκτίμηση και συμπάθεια.

Τα δύο τελευταία αφηγήματα είναι αλληγορίες με «ηθικό δίδαγμα», όπως γράφει ο ίδιος, για την εξουσία και τους πολιτικούς.

pessoa exΣε όλα τα διηγήματα κυρίαρχο στοιχείο είναι το απροσδόκητο, ενώ καμιά φορά διακρίνει κανείς και μαύρο χιούμορ. Όμως ο Πεσσόα δείχνει ότι το «απροσδόκητο» έχει μια ιστορία που δεν την υποψιαζόμαστε γιατί μαθαίνουμε να ζούμε με το αυτονόητο, το μαθημένο, με τη συνήθεια να βλέπουμε τις καταστάσεις με ένα συγκεκριμένο τρόπο ξεχνώντας τον εαυτό μας: «Μαθαίνεις να ζεις με το λάθος της συνηθισμένης συνείδησης», γράφει «όμως κάποια στιγμή έρχεται μια αναλαμπή αλήθειας και οι κανονικότητες ξεθωριάζουν και τότε αντιλαμβάνεσαι με αγωνία το “λάθος να τα θεωρούμε όλα φυσικά”».

Στο βιβλίο του Πεσσόα ανακαλύπτεις συνεχώς πράγματα, όσες φορές και αν το διαβάσεις. Και το συμπέρασμα είναι πως, ενώ αρχικά όπως φαίνεται και από τον τίτλο, αναφέρεται στο γεγονός του θανάτου, τον ηθελημένο ή αθέλητο, το έγκλημα και το αναίτιο τέλος, εν τέλει για τη ζωή και τα μυστήριά της γράφει. Για τη ζωή, που ούτως ή άλλως εμπεριέχει τον θάνατο, και για μια πραγματικότητα ψευδή:

«Ο κόσμος είναι μη πραγματικός γιατί στην πραγματικότητα βλέπουμε μόνο μέρος αυτού που στ’ αλήθεια είναι ο κόσμος».

Η υπέροχη ποιητική γλώσσα του Πεσσόα αποδίδεται άψογα από τη Μαρία Παπαδήμα, η οποία έκανε και την επιλογή των κειμένων. Στην εξαιρετική εισαγωγή της με τίτλο (τη φράση του Πεσσόα): «Θάνατος είναι η στροφή του δρόμου», αναλύει το θέμα του θανάτου στο έργο του σπουδαίου συγγραφέα, όχι μόνο στην παρούσα έκδοση αλλά και σε άλλα έργα του, αναφέροντας και τα διάφορα ετερώνυμα που χρησιμοποιούσε κάθε φορά. Η εικονογράφηση του Γιώργου Παγγοζίδη δένει απόλυτα με τις σκέψεις και τις δράσεις των ηρώων των διηγημάτων.

* Η ΑΝΝΑ ΛΥΔΑΚΗ είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τελευταία βιβλία της, η μελέτη Αναζητώντας το χαμένο παράδειγμα: Επιτόπια έρευνα, κατανόηση, ερμηνεία (εκδ. Παπαζήση) και η επιμέλεια του τόμου Ο άνθρωπος και τα άλλα ζώα (εκδ. Παπαζήση).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της νομπελίστριας Ντόρις Λέσινγκ [Doris Lessing] «Το χρυσό σημειωματάριο» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την Ντόρις Λέσινγκ χω...

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

Για το μυθιστόρημα της Νατάσα Μπράουν [Natasha Brown] «Συνάντηση» (μτφρ. Βαγγέλης Τσίρμπας, εκδ. Gutenberg). Kεντρική εικόνα: Η Teyonah Parris από τη σειρά «Mad Men». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη 

«Δεν υπάρχει επιτ...

«Περί ανθρώπων» της Γιούλι Τσε (κριτική) – Κόντρα στις βεβαιότητες και τα στερεότυπα

«Περί ανθρώπων» της Γιούλι Τσε (κριτική) – Κόντρα στις βεβαιότητες και τα στερεότυπα

Για το μυθιστόρημα της Γιούλι Τσε [Juli Zeh] «Περί ανθρώπων» (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Her».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Βεβαιότητες… Ποτέ δεν βρίσκονταν σε έλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Για την παράσταση «Ο γλάρος» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Διαμαντή στο Θέατρο Σημείο και την παράσταση «Πλατόνοφ» σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη στο Νέο Θέατρο Θησείον. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Ο γλάρος». Φωτογραφία © Σταύρος Χαμπάκης. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, μεγάλο αφιέρωμα στον Μάρκο Καμπάνη από τις 15 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 18 Φεβρουαρίου 2024.

Επιμέλεια: Book Press

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει από τις 15 Δεκεμβρίου 2023 έως τις ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...
«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ντόνα Ταρτ [Donna Tartt] «Η καρδερίνα» (νέα μτφρ. Μιχάλης Δελέγκος), το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στον επάνω όροφο έκανε παγωνιά, καθώς τα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...
Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις ποιητικές συλλογές που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός και με τις οποίες τρεις νέοι ποιητές κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση.

Επιμέλεια: Book Press

Στην ποιητική συλλογή του Γιάννη Ξέστερνου  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ