Αγωνιστείτε!

Έτσι κι αλλιώς, η οικονομική κρίση είναι μια αφορμή για να αποκαλυφθεί η κρίση της πολιτικής, των θεσμών και των ιδεολογιών που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος, και για να επαναπροσδιοριστούν οι βασικές έννοιες της δημοκρατίας. Σ’ αυτό το βιβλιαράκι με τον τίτλο «Αγωνιστείτε» που μετέφρασα και που κυκλοφορεί σε λίγες μέρες, ο Στεφάν Εσέλ, 94 ετών σήμερα, συζητεί με τον 25χρονο δημοσιογράφο Ζιλ Βαντερπότεν γύρω από τα ζητήματα της πολιτικής ηθικής και της στάσης που θα χρειαστεί να κρατήσει ο σημερινός πολίτης. Δεν αρκεί να αγανακτούμε: ο καθένας μας οφείλει, ανάλογα με τις ευαισθησίες του, να δεσμευτεί στις μάχες της εποχής μας· στα ανθρώπινα δικαιώματα, στην υπεράσπιση των αδυνάτων, εναντίον των ανισοτήτων και της καταστροφής του περιβάλλοντος...

Σταθερά αισιόδοξος, ο Στεφάν Εσέλ –χθες στην τηλεόραση είχε, για μια ακόμη φορά, το βλέμμα του παιδιού που ετοιμάζεται να κάνει αταξία- πιστεύει στην ανθρώπινη φύση και καλεί τις νέες γενιές να αγανακτήσουν και να αντισταθούν στις σκανδαλώδεις συνθήκες που τους επιβάλλονται.

Ο Στεφάν Εσέλ γεννήθηκε τις μέρες της Οκτωβριανής επανάστασης, αλλά προτίμησε τον δρόμο της διπλωματίας και των διεθνών οργανισμών. Η εμπειρία του Β’ παγκοσμίου πολέμου –κατά τη διάρκεια του οποίου δραπέτευσε δύο φορές από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης- συνέβαλε ώστε να γίνει διεθνιστής και ευρωπαϊστής. Ο Εσέλ πίστευε στην επιτακτική ανάγκη της συσπείρωσης ώστε να προληφθούν καινούργιες συμφορές, στην επιτακτική ανάγκη μιας διεθνούς οργάνωσης του κόσμου: έτσι, συνετέλεσε στη σύνταξη της Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου του 1948, μια εποχή που θυμάται ως «την πιο φιλόδοξη της ζωής του» μιας και είχε το συναίσθημα ότι «εργαζόταν όχι για την αιωνιότητα, αλλά για το μέλλον».

Πρωτοπόρος του ΟΗΕ, πρεσβευτής της Γαλλίας, ακόλουθος των Εξωτερικών υποθέσεων, στη συνέχεια πρωτοπόρος στο Πρόγραμμα του ΟΗΕ για την ανάπτυξη, ενσαρκώνει ένα «παγκόσμιο κίνημα του δημοκρατικού πολίτη» που τον καθοδηγεί στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τη δικαιοσύνη στους μετανάστες και στους αστέγους, εναντίον των ανισοτήτων και εναντίον της σύγκρουσης Ισραήλ-Παλαιστίνης. Ενθουσιώδης αγωνιστής, παρών σε όλα τα μέτωπα και σεβάσμια προσωπικότητα στην Ευρώπη, ο Εσέλ αναδεικνύει την οικολογία σε μια από τις πρωταρχικές προκλήσεις του 21^ου αιώνα.

Να λοιπόν ένα μικρό απόσπασμα απ’ αυτό το βιβλιαράκι:

Ζιλ Βαντερπότεν. – Ένα από τα μηνύματα που απευθύνετε στη νεολαία είναι να αντισταθούν όπως κάνατε εσείς ο ίδιος. Λέτε: «Αρκεί μια στέρεη, ενεργητική μειοψηφία· νέοι που πιστεύουν ότι η πολιτική δέσμευση και ο αγώνας σημαίνουν κάτι. Και τότε θα έχουμε μια Γαλλία που αντιστέκεται.»[1] Πώς μεταφέρεται στα σημερινά δεδομένα η έννοια της Αντίστασης; Σε ποιους αγώνες πρέπει να συμμετέχουμε;

Στεφάν Εσέλ.- Η αντίσταση ήταν μια ιδιαίτερη ιστορική στιγμή που δεν υπάρχει κανένας λόγος να αναπαραχθεί με τη μορφή που εκφραζόταν όταν μια χώρας τελούσε υπό ξένη κατοχή και οι άνθρωποι έπρεπε να αντισταθούν σ’ εκείνη την αφόρητη κατάσταση.

Ωστόσο, σήμερα αντιμετωπίζουμε αφόρητες καταστάσεις εναντίον των οποίων θα έπρεπε να αντιδράσουμε παρομοίως. Την εποχή της Αντίστασης, ήμασταν αγανακτισμένοι από τη ναζιστική κατοχή, το Άουσβιτς, τον ναζισμό, τον αντισημιτισμό...Και ελπίζαμε ότι θα εφαρμόζονταν οι αξίες του Προγράμματος του εθνικού Συμβουλίου της Αντίστασης μόλις η Γαλλία θα απελευθερωνόταν.

Ζ. Β.- Το πρόγραμμα του εθνικού Συμβουλίου της Αντίστασης έκανε λόγο για πολύ συγκεκριμένα μέτρα όπως «εθνικοποίηση των μονοπωλιακών μέσων παραγωγής, καρπό της εργασίας όλων, των ενεργειακών πηγών, του ορυκτού πλούτου, των ασφαλιστικών εταιρειών και των μεγάλων τραπεζών». Πιστεύετε ότι αυτά τα μέτρα είναι ακόμα επίκαιρα;

Σ. Ε.- Σίγουρα τα πράγματα έχουν αλλάξει μέσα σε 65 χρόνια. Οι προκλήσεις δεν είναι ίδιες με εκείνες που γνωρίσαμε την εποχή της Αντίστασης. Το πρόγραμμα που προτείναμε εκείνη την εποχή δεν μπορεί να εφαρμοστεί καθ’ ολοκληρία σήμερα και δεν πρέπει να ακολουθούμε τυφλά τα ιστορικά υποδείγματα. Αντιθέτως, οι αξίες που προβάλλαμε τότε αντέχουν στον χρόνο και γι’ αυτό πρέπει να τις υποστηρίζουμε σταθερά. Είναι οι αξίες της αβασίλευτης και μη-θεοκρατικής δημοκρατίας και του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Πιστεύω ότι πρέπει να κρίνουμε τις κυβερνήσεις με γνώμονα αυτές τις αξίες.

Στο πρόγραμμα του εθνικού Συμβουλίου της Αντίστασης υπήρχε η περιγραφή ενός οράματος το οποίο έχει ακόμα νόημα. Αρνούμαστε το απόλυτο δόγμα του κέρδους και του χρήματος, αγανακτούμε για τη συνύπαρξη ακραίας φτώχειας και αλαζονικού πλούτου, απορρίπτουμε τα φεουδαρχικά κατάλοιπα της οικονομίας – τις αμύθητες περιουσίες- δηλώνουμε την ανάγκη αληθινά ανεξάρτητων ΜΜΕ, ζητούμε την κοινωνική ασφάλιση και πρόνοια σε όλες τις μορφές της...Μερικές από αυτές τις αξίες και τα κεκτημένα που υπερασπιζόμασταν χθες βρίσκονται σήμερα σε κίνδυνο ή αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Πολλά μέτρα που υιοθετήθηκαν προσφάτως προκαλούν σοκ στους αντιστασιακούς συντρόφους μου –προκαλούν σοκ στους περισσότερους από μας – διότι αντιτίθενται σ’ αυτές τις θεμελιακές αξίες. Πιστεύω ότι πρέπει να αγανακτήσουμε – ιδιαίτερα οι νέοι – και να αντισταθούμε!

Το να αντισταθούμε προϋποθέτει ότι γύρω μας συμβαίνουν σκανδαλώδη πράγματα στα οποία πρέπει να απαντήσουμε με σθένος. Δεν πρέπει να αφεθούμε να μας παρασύρει η κατάσταση θεωρώντας τη δυστυχώς, «τελεσίδικη».

Ζ. Β.- Ποια είναι τα «σκάνδαλα» σήμερα;

Σ. Ε. – Νομίζω ότι το σημαντικότερο σκάνδαλο είναι η οικονομία: οι κοινωνικές ανισότητες, το χάσμα μεταξύ του ακραίου πλούτου και της ακραίας φτώχειας σ’ έναν πλανήτη όπου όλες οι χώρες και οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους και αλληλεπιδρούν. Δεν υπάρχει χάσμα μόνο μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών αλλά και «άνοιγμα της ψαλίδας» ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις: αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα τα τελευταία είκοσι χρόνια. Ο αγώνας για να μειωθεί αυτό το χάσμα είναι πέρα για πέρα ανεπαρκής.

Πρέπει να μιλήσουμε γι’ αυτό το ζήτημα με τη νεότερη γενιά. Αλλά η αντίσταση σε τέτοια αδικία είναι πολύ πιο σύνθετη από την αντίσταση εναντίον της γερμανικής κατοχής. Την εποχή εκείνη, γινόμασταν μέλος μιας αντιστασιακής ομάδας, βάζαμε βόμβα σ’ ένα τρένο... Ήταν σχετικά απλό! Σήμερα απαιτείται να σκεφτόμαστε, να γράφουμε, να συμμετέχουμε δημοκρατικά στην εκλογή των κυβερνώντων ώστε να υπάρχει η ελπίδα μα εξελιχθούν τα πράγματα με έξυπνο τρόπο...Με λίγα λόγια, η δράση έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.

Ζ. Β.- Πώς περιγράφετε το «σκάνδαλο της ανισότητας» που ίσως φαίνεται απόμακρο για μερικούς από μας;

Σ. Ε.- Δεν αρκεί να αγανακτούμε για την «αδικία που υπάρχει στον κόσμο» λες και πρόκειται για ένα πανόραμα... Πολύ συγκεκριμένα, η αδικία χτυπάει την πόρτα μου, τώρα, αυτή τη στιγμή.

Ζω στη Γαλλία όπου υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί. Σε ορισμένες περιπτώσεις η φτώχεια είναι ιδιαίτερα αισθητή και εκδηλώνεται στο ότι δεν δρούμε όπως θα έπρεπε για τα άτομα που βρίσκονται ξαφνικά στην ανεργία χάνοντας τα μέσα διαβίωσης ενώ τα αφεντικά τους παρουσιάζουν μεγάλα κέρδη.

Τι πρέπει να κάνω γι’ αυτή την κατάσταση; Μπορώ να έρθω σε επαφή μαζί τους, να τους βοηθήσω διανοητικά ή και μέσω αγώνων ώστε να βγουν από αυτή τη σκανδαλώδη θέση στην οποία περιήλθαν. Η διαφορά ανάμεσα στους πολύ πλούσιους και τους πολύ φτωχούς προκαλεί την αγανάκτησή μου και με οδηγεί σε συγκεκριμένες ενέργειες. Γι’ αυτή την πρώτη πρόκληση, η λέξη «αντιστέκομαι» μπορεί να αποκτήσει συγκεκριμένο περιεχόμενο. Όταν συναντώ μαθητές του λυκείου που δεν έχουν πάρει ακόμα αποφάσεις για τη ζωή τους, το μήνυμά που τους μεταδίδω είναι: «Αναρωτηθείτε τι σας κάνει να αγανακτήτε και τι σας σοκάρει – όταν το ανακαλύψετε αυτό, προσπαθήστε να μάθετε πώς μπορείτε να ενεργήσετε και να αγωνιστείτε εναντίον του.»

Ζ. Β.- Όταν κοιτάμε γύρω μας, παρατηρούμε πολλές αιτίες για να αγανακτήσουμε. Κι αυτές αφορούν μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Μισθολογικές ανισότητες, βιομηχανικές μετεγκαταστάσεις που οδηγούν τους εργάτες στο κενό, δυσκολίες των νέων να ενταχθούν στην αγορά εργασίας, στελέχη που αισθάνονται να χάνουν σιγά-σιγά την εργασία τους μιας και «φτωχαίνει» το περιεχόμενό της... Εξάλλου, ασκούνται αφόρητες εργασιακές και ιεραρχικές πιέσεις, εφαρμόζεται παράτολμο και συγκρουσιακό μάνατζμεντ και τα λοιπά. Γενικά μιλώντας, μπροστά στην κρίση και στις ανισότητες που αυξάνονται παντού στον κόσμο, είναι δυνατή μια εξέγερση; Είναι επιθυμητή;

Σ. Ε.- Η γενιά μου έπαθε αλλεργία στην ιδέα μιας παγκόσμιας επανάστασης. Ίσως επειδή γεννηθήκαμε μαζί της. Εγώ επειδή γεννήθηκα το 1917, χρονιά της ρωσικής επανάστασης... Το γεγονός αποτελεί χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μου...Έχω λοιπόν αποκομίσει το συναίσθημα, ίσως άδικα, ότι οι βίαιες πράξεις, οι επαναστάσεις, οι ανατροπές των υπαρχόντων θεσμών δεν προωθούν την ιστορία. Είμαι πεπεισμένος ότι η πρόοδος είναι εφικτή μέσω της συνεργασίας των δυνάμεων που υπάρχουν. Πιστεύω ακράδαντα στον ΟΗΕ. Θεωρώ ότι τα δύο πράγματα που πέτυχε η γενιά μου είναι, πρώτον o Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ -και στη συνέχεια η οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου- και δεύτερον ο τερματισμός του πολέμου και η ειρήνη στην Ευρώπη. Προσθέτω εδώ και το τέλος της αποικιοκρατίας. Αυτά είναι κεκτημένα από τα οποία δεν πρέπει να παραιτηθούμε. Δεν πρέπει να τα αμφισβητήσουμε ακόμα κι αν δεν προσφέρουν ακόμα τη λύση στα σοβαρότερα προβλήματα.

Πιστεύω ότι ο ΟΗΕ πέτυχε κάποια πρόοδο: πρέπει να ενισχύσουμε τον ΟΗΕ, να τον υποστηρίξουμε, να του δώσουμε περισσότερο κύρος και πόρους· όχι να προσπαθούμε να τον κατεδαφίσουμε και να τον αντικαταστήσουμε. Όμως ένας νέος είκοσι πέντε ετών μπορεί να ρωτήσει: πρέπει να συνεχίσουμε στην ίδια γραμμή ή να κτίσουμε κάτι διαφορετικό;

Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει λανθάνουσα βία που μπορεί να εκραγεί ανά πάσα στιγμή. Είχαμε τέτοιες εμπειρίες στη διάρκεια των αγώνων εναντίον της αποικιοκρατίας. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι εξεγέρσεις, των εργατών για παράδειγμα, είναι ακόμα δυνατές. Αλλά φαίνονται λιγότερο πιθανές εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο έχει αναπτυχθεί και παγκοσμιοποιηθεί η εργατική τάξη - οι καταστάσεις που περιγράφει, για παράδειγμα, ο Εμίλ Ζολά ανήκουν σε περασμένες εποχές.

Από την άλλη πλευρά, δεδομένου ότι η βία έχει αυξηθεί και έχει αποκτήσει καινούργια μέσα, ακόμα και μια μικρή «ριζοσπαστικοποιημένη», εξτρεμιστική ομάδα μπορεί να κάνει μεγάλο κακό. Άρα, δεν πρέπει να αποκλείσουμε την ιδέα ότι οι δημοκρατίες, όπως οι τυραννίες, οφείλουν τη σταθερότητά τους σε κάτι εύθραυστο.

Τι καθήκοντα συνεπάγεται αυτό στα μέλη μιας γενιάς; Συνεπάγεται το να πάρουμε στα σοβαρά τις αξίες στις οποίες θεμελιώνουμε την εμπιστοσύνη ή τη δυσπιστία μας σε όσους μας κυβερνούν - αυτή είναι η αρχή της δημοκρατίας μέσω της οποίας μπορούμε να επηρεάζουμε όσους παίρνουν τις αποφάσεις.

Πιστεύω ότι η διαφορά ανάμεσα στη γενιά μου και τη δική σας είναι ότι η δική μας πολιτική αγωγή ήταν ακόμα «εθνική» - μας ενδιέφερε η χώρα μας, η λειτουργία της Γαλλίας και η επιβίωσή της. Σήμερα, ίσως πλησιάζουμε μια διαφορετική υπόσταση του πολίτη, παγκοσμιοποιημένη... Ίσως μάλιστα αυτό να οφείλεται στη διαπίστωση ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του τις προκλήσεις τις οποίες προαναφέραμε. Ακόμα κι αν έχει την καλύτερη δυνατή διακυβέρνηση, δεν αρκεί... Πρέπει να συμμετέχει σε ένα σύνολο.

Αγωνιστείτε!
Συζητήσεις με τον Gilles Vanderpooten
Stéphane Hessel, Gilles Vanderpooten
Μτφρ: Σώτη Τριανταφύλλου
Εκδόσεις Πατάκη 2011
Σελ. 122, τιμή € 6,50