siopi kentriki

Για τη νουβέλα του Don DeLillo «Η σιωπή» (μτφρ. Ζωή Μπέλλα-Αρμάου, εκδ. Gutenberg). Στην εικόνα στο κέντρο του άρθρου, η εικαστικός © Stefania Infante αποτύπωσε εύστοχα την υπαρξιακή αγωνία των ηρώων του βιβλίου.

Του Παναγιώτη Γούτα

Ο Ντον ΝτεΛίλο, ο μεταμοντερνιστής Αμερικανός συγγραφέας, μεταξύ άλλων, και των βιβλίων Υπόγειος κόσμος, Άνθρωπος σε πτώση και Σημείο Ωμέγα (ο Χάρολντ Μπλουμ συμπεριλαμβάνει τον Υπόγειο κόσμο στον Δυτικό Κανόνα του, ως ένα από τα αρτιότερα μυθιστορήματα της αμερικανικής λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα), επανέρχεται με μια πυκνή και ελλειπτική μελλοντολογική νουβέλα, που την τιτλοφορεί Η σιωπή. Ένα ολιγοσέλιδο κείμενο μόλις 115 σελίδων, στο οποίο πέτυχε θαυμάσια να αποτυπώσει όλη την ένταση και την υπαρξιακή αγωνία των ανθρώπων, σε κάποιο σημείο της γης, όταν για αδιευκρίνιστους λόγους (βιολογικός πόλεμος, χακάρισμα άγνωστης υπερδύναμης, εκτεταμένος αποσυντονισμός τηλεπικοινωνιών, εξωγενείς παράγοντες, εισβολή εξωγήινων κλπ.) νεκρώνουν τα πάντα.

Κενή οθόνη

Οι ήρωες της νουβέλας είναι πέντε τον αριθμό: Ο Τζιμ, η Τέσα, ο Μαξ, η Ντάιαν και ο Μάρτιν. Αφηγηματικός τόπος στο μεγαλύτερο τμήμα της νουβέλας ένα διαμέρισμα στο Μανχάταν. Οι δύο πρώτοι, ο Τζιμ και η Τέσα (πρόκειται για ζευγάρι) μόλις έχουν κάνει αναγκαστική προσγείωση σε πτήση τους από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη, ενώ σε όλη την επικράτεια οι υπολογιστές και οι ψηφιακές συσκευές έχουν νεκρωθεί. Το ζεύγος, προτού οδηγηθεί στο διαμέρισμα για να παρακολουθήσουν όλοι μαζί έναν αγώνα αμερικανικού ποδοσφαίρου (τον τελικό του Σούπερ Μπόουλ), περνά πρώτα από ένα νοσοκομείο της περιοχής για να περιποιηθούν οι γιατροί το τραύμα του Τζιμ στο κεφάλι, το οποίο απέκτησε εξαιτίας της ανώμαλης, υποχρεωτικής προσγείωσης του αεροσκάφους. Στο νοσοκομείο επικρατεί χάος, γιατροί και νοσοκόμοι παραληρούν μη γνωρίζοντας τι έχει συμβεί στη χώρα, μια ουρά ανθρώπων (μεταξύ αυτών και επιβάτες της πτήσης) περιμένουν να εξεταστούν για μικροτραυματισμούς.

Η σιωπή που καλύπτει τα πάντα δεν διευκρινίζεται αν είναι απόρροια του τρόμου και της αγωνίας που περιβάλλει τα πρόσωπα ή αν είναι μια νέα παγιωμένη κατάσταση ζωής που επιβάλλεται στους ανθρώπους από μια άνωθεν δύναμη, που τους δοκιμάζει και τους υποβάλλει σε κάτι ανεξήγητο και πρωτόγνωρο.

Παράλληλα, στο διαμέρισμα, οι τρεις υπόλοιποι ήρωες αδυνατούν να παρακολουθήσουν τον αγώνα, αφού η οθόνη μένει κενή, μαύρη. Ο Μαξ (φαινομενικά ο πιο προσκολλημένος από τους άλλους στην τεχνολογία) παραληρεί αθλητικού περιεχομένου σκέψεις ανάμεικτες με τετριμμένα διαφημιστικά σποτ, ο Μάρτιν στο δικό του υπαρξιακό ντελίριο μνημονεύει σημεία της «Ειδικής θεωρίας της σχετικότητας» του Αϊνστάιν, από επιστημονικό σύγγραμμα του 1912, η Ντάιαν παρατηρώντας τους δύο άντρες (ο Μαξ είναι ο άνδρας της και ο Μάρτιν, για τον οποίον κάποια στιγμή κάνει σεξουαλικές σκέψεις, μαθητής της στο πανεπιστήμιο) προσπαθεί να καταλάβει τι έχει συμβεί μέσα της αλλά και σ’ αυτούς τους δύο ανθρώπους. Τζιμ και Τέσα επιστρέφουν κάποια στιγμή στο διαμέρισμα, όμως η όλη κατάσταση εξακολουθεί να παραμένει ασαφής και συγκεχυμένη.

siopi kentriki

Στην πόλη επικρατεί συσκότιση, κινητά και συσκευές απενεργοποιημένα, ο κόσμος επιδεικνύει τρομώδη συμπεριφορά, σκότος, ένταση, απορία, αναρχία, αγωνία παντού για το μέλλον. Οι ήρωες μας, παροδικά, φαίνεται να έχουν απώλεια μνήμης και διαταραχή συνείδησης. Η μνήμη σταδιακά επανέρχεται. Ωστόσο η τηλεόραση στην οθόνη παραμένει μαύρη και ο Μαξ, κοιτώντας ολόισια μπροστά, αδημονεί για τη συνέχεια του ματς. Η σιωπή που καλύπτει τα πάντα δεν διευκρινίζεται αν είναι απόρροια του τρόμου και της αγωνίας που περιβάλλει τα πρόσωπα ή αν είναι μια νέα παγιωμένη κατάσταση ζωής που επιβάλλεται στους ανθρώπους από μια άνωθεν δύναμη, που τους δοκιμάζει και τους υποβάλλει σε κάτι ανεξήγητο και πρωτόγνωρο: στο να ζουν δίχως να απομυζούν τα οφέλη της τεχνολογίας, κάτι δηλαδή που έκαναν με ευκολία και δίχως ιδιαίτερη περίσκεψη μέχρι τότε.

Υπαρξιακό παραλήρημα των ηρώων

Το υπαρξιακό λεκτικό ντελίριο των ηρώων –σαν σε μια μικρή σύγχρονη Βαβέλ, κάποιοι εξ αυτών μιλούν (παραληρούν καλύτερα) και σε άλλες γλώσσες πλην της αγγλικής· σπάνιο σύμπτωμα σε εγκεφαλικές διαταραχές– είναι εμφανές σε φράσεις κυρίως του δεύτερου μέρους της νουβέλας. Σταχυολογώ μερικές τέτοιες φράσεις-προτάσεις με φόβους και εναγώνιες αναρωτήσεις για το μέλλον: «Κανείς δεν θέλει να το αποκαλέσει Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά είναι αυτό ακριβώς» λέει ο Μάρτιν. Αλλού (σκέψεις της Τέσα): «Έχει γίνει άλμα στον χρόνο, καθώς μας λέει ο νεαρός μας, ή ο χρόνος έχει καταρρεύσει; Και οι άνθρωποι στους δρόμους θα γίνουν όχλος, τρέχοντας εδώ κι εκεί, καταστρέφοντας και ληστεύοντας, παντού, σε όλον τον πλανήτη, αρνούμενοι το παρελθόν, εντελώς αποσυνδεδεμένοι από όλα τα ήθη και τα έθιμα;». Και παρακάτω: «Τι συμβαίνει; Ποιος το κάνει αυτό; Μήπως τα μυαλά μας επανεγγράφηκαν ψηφιακά; Είμαστε κάποιο πείραμα που τυχαίνει να καταρρέει, ένα σχέδιο που κινείται από δυνάμεις έξω από τον έλεγχό μας;».

«Ο κόσμος είναι το παν, το άτομο τίποτα. Το καταλαβαίνουμε όλοι;»

Πάλι η Τέσα (που είναι και ποιήτρια) αναρωτιέται λίγο παρακάτω: «Ποιος ξέρει τι σημαίνει οτιδήποτε από αυτά; Μήπως απλά η φυσιολογική μας εμπειρία έχει παγώσει; Γινόμαστε μάρτυρες μιας απόκλισης της ίδιας της φύσης; Ένα είδος εικονικής πραγματικότητας;» Ωστόσο, ο Μάρτιν, προσπαθώντας να δώσει λύση στο διαφαινόμενο αδιέξοδο, εκφράζεται, ίσως και λόγω του νεαρού της ηλικίας του, πιο συναισθητικά ως εξής: «Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να λογιστούμε την κατάστασή μας. Ό,τι κι αν είναι εκεί έξω, είμαστε ακόμη άνθρωποι, τα ανθρώπινα απομεινάρια του πολιτισμού». Για να προσθέσει καταληκτικά στον δικό του μονόλογο: «Ο κόσμος είναι το παν, το άτομο τίποτα. Το καταλαβαίνουμε όλοι;»

de lillo
Ο Ντον ΝτεΛίλλο γεννήθηκε στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης το 1936. Δημοσίευσε το πρώτο του διήγημα σε ηλικία είκοσι τριών ετών. Έκτοτε εξέδωσε δώδεκα μυθιστορήματα και δύο θεατρικά έργα. Είναι ο πρώτος Αμερικανός που τιμήθηκε με το Jerusalem Prize, το 1999, για το συνολικό του έργο. Το μνημειώδες μυθιστόρημά του Υπόγειος κόσμος, απέσπασε το Howells Medal της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών ως το σημαντικότερο λογοτεχνικό έργο των τελευταίων ετών.

 

Προφητικός ή όχι με την πανδημία;

Το αγωνιώδες ρητορικό ερώτημα που κατά τη γνώμη μου αποτελεί και την καρδιά αυτής της νουβέλας (διατυπώνεται άλλωστε και στις σελίδες της) είναι το παρακάτω: «Τι συμβαίνει στους ανθρώπους που ζουν μέσα στα τηλέφωνά τους;». Ο ΝτεΛίλο ξεκίνησε να γράφει τη Η σιωπή το 2018 και το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Αμερική στην περίοδο πανδημίας, μέσα στο 2020. Ο συγγραφέας κατέγραψε εκ των προτέρων μια εκτεταμένη ψυχολογική κατάσταση στην οποία περιήλθαν οι άνθρωποι με τον ιό covid-19 σε όλον τον πλανήτη. Παρόλα αυτά, ας είμαστε λίγο επιφυλακτικοί με τον όρο «προφητικό βιβλίο», αφενός γιατί παρόμοια θέματα απασχολούσαν πάντα τον ΝτεΛίλο, αφετέρου οι δύο καταστάσεις (χάος λόγω διακοπής ηλεκτρισμού και επικοινωνιών από τη μία, πανδημία από την άλλη) διαφέρουν κυρίως στο ότι οι πολίτες που βρέθηκαν και βρίσκονται ακόμη σε καραντίνα και ηλεκτρικό ρεύμα έχουν και πολλαπλή επικοινωνία με συνανθρώπους τους χάρη στην τεχνολογία. Μόνο ο τρόμος είναι ο ίδιος, ή περίπου ο ίδιος, και στις δύο περιπτώσεις. Και η αβεβαιότητα για το μέλλον.

Με εντυπωσιακή πυκνότητα, έντονη θεατρικότητα και ανατριχιαστικά κοφτερή σαφήνεια στον λόγο του, ο ΝτεΛίλο καταγράφει το τέλος της τεχνολογίας, τον εφιάλτη της τεχνολογικής κατάρρευσης και μια μικρή γεύση, τρόπον τινά, του τι θα επακολουθήσει αυτών. Η αποτύπωση του ζοφερού κλίματος είναι αριστοτεχνική, αν αναλογιστεί κανείς τον περιορισμένο αριθμό λέξεων αυτού του βιβλίου. Μακάρι ο συγγραφέας να διαψευστεί στους αγωνιώδεις ενοραματισμούς του, ωστόσο βιβλία σαν τη Σιωπή –όπως άλλωστε και οι φιλοσοφικές και διανοητικές ενατενίσεις-ανησυχίες του ιστορικού Γιουβάλ Νόα Χαράρι, αναφορικά με τους αλγόριθμους του μέλλοντος και την οριστική υποδούλωση των ανθρώπων στις τεχνολογικές μηχανές– συγκλίνουν στην ίδια αγωνιώδη παρότρυνση: Δες τι μπορεί να συμβεί μελλοντικά και μην ξεπερνάς, άνθρωπε, το όριο, γιατί δεν είσαι σε θέση να γνωρίζεις πού θα οδηγηθείς. Μια παρότρυνση που δεν εκφράζεται, φυσικά, με διδακτισμό και μεγαλοστομίες, αλλά υπονοείται ή εξάγεται υπογείως – όπως οφείλει να κάνει δηλαδή η καλή λογοτεχνία.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή με νουβέλες «Μποέμ και Ρικάρντο» (εκδ. Κέδρος).


siopiΗ σιωπή
DON DELILLO
Mτφρ. ΖΩΗ ΜΠΕΛΛΑ-ΑΡΜΑΟΥ
GUTENBERG 2020
Σελ. 120, τιμή εκδότη €10,00



ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ DON DeLILLO

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

Για το βιβλίο της Αουρόρα Βεντουρίνι (Aurora Ventourini) «Οι ξαδέλφες» (μτφρ. Μαρία Αθανασιάδου, Θεώνη Κάμπρα, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Carnivora). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία του Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι «Santa Sangre» (1989).

...
«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...
100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα

100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ [Virginia Woolf] «Η κυρία Νταλογουέι» που κυκλοφόρησε σαν σήμερα, ακριβώς πριν από 100 χρόνια, στις 14 Μαΐου 1925. Με αυτή την αφορμή, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο συλλεκτική έκδοση σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τριανταφυλλόπουλου και εξώφυλλο της Μάριας Μπαχά....

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ