siopi kentriki

Για τη νουβέλα του Don DeLillo «Η σιωπή» (μτφρ. Ζωή Μπέλλα-Αρμάου, εκδ. Gutenberg). Στην εικόνα στο κέντρο του άρθρου, η εικαστικός © Stefania Infante αποτύπωσε εύστοχα την υπαρξιακή αγωνία των ηρώων του βιβλίου.

Του Παναγιώτη Γούτα

Ο Ντον ΝτεΛίλο, ο μεταμοντερνιστής Αμερικανός συγγραφέας, μεταξύ άλλων, και των βιβλίων Υπόγειος κόσμος, Άνθρωπος σε πτώση και Σημείο Ωμέγα (ο Χάρολντ Μπλουμ συμπεριλαμβάνει τον Υπόγειο κόσμο στον Δυτικό Κανόνα του, ως ένα από τα αρτιότερα μυθιστορήματα της αμερικανικής λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα), επανέρχεται με μια πυκνή και ελλειπτική μελλοντολογική νουβέλα, που την τιτλοφορεί Η σιωπή. Ένα ολιγοσέλιδο κείμενο μόλις 115 σελίδων, στο οποίο πέτυχε θαυμάσια να αποτυπώσει όλη την ένταση και την υπαρξιακή αγωνία των ανθρώπων, σε κάποιο σημείο της γης, όταν για αδιευκρίνιστους λόγους (βιολογικός πόλεμος, χακάρισμα άγνωστης υπερδύναμης, εκτεταμένος αποσυντονισμός τηλεπικοινωνιών, εξωγενείς παράγοντες, εισβολή εξωγήινων κλπ.) νεκρώνουν τα πάντα.

Κενή οθόνη

Οι ήρωες της νουβέλας είναι πέντε τον αριθμό: Ο Τζιμ, η Τέσα, ο Μαξ, η Ντάιαν και ο Μάρτιν. Αφηγηματικός τόπος στο μεγαλύτερο τμήμα της νουβέλας ένα διαμέρισμα στο Μανχάταν. Οι δύο πρώτοι, ο Τζιμ και η Τέσα (πρόκειται για ζευγάρι) μόλις έχουν κάνει αναγκαστική προσγείωση σε πτήση τους από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη, ενώ σε όλη την επικράτεια οι υπολογιστές και οι ψηφιακές συσκευές έχουν νεκρωθεί. Το ζεύγος, προτού οδηγηθεί στο διαμέρισμα για να παρακολουθήσουν όλοι μαζί έναν αγώνα αμερικανικού ποδοσφαίρου (τον τελικό του Σούπερ Μπόουλ), περνά πρώτα από ένα νοσοκομείο της περιοχής για να περιποιηθούν οι γιατροί το τραύμα του Τζιμ στο κεφάλι, το οποίο απέκτησε εξαιτίας της ανώμαλης, υποχρεωτικής προσγείωσης του αεροσκάφους. Στο νοσοκομείο επικρατεί χάος, γιατροί και νοσοκόμοι παραληρούν μη γνωρίζοντας τι έχει συμβεί στη χώρα, μια ουρά ανθρώπων (μεταξύ αυτών και επιβάτες της πτήσης) περιμένουν να εξεταστούν για μικροτραυματισμούς.

Η σιωπή που καλύπτει τα πάντα δεν διευκρινίζεται αν είναι απόρροια του τρόμου και της αγωνίας που περιβάλλει τα πρόσωπα ή αν είναι μια νέα παγιωμένη κατάσταση ζωής που επιβάλλεται στους ανθρώπους από μια άνωθεν δύναμη, που τους δοκιμάζει και τους υποβάλλει σε κάτι ανεξήγητο και πρωτόγνωρο.

Παράλληλα, στο διαμέρισμα, οι τρεις υπόλοιποι ήρωες αδυνατούν να παρακολουθήσουν τον αγώνα, αφού η οθόνη μένει κενή, μαύρη. Ο Μαξ (φαινομενικά ο πιο προσκολλημένος από τους άλλους στην τεχνολογία) παραληρεί αθλητικού περιεχομένου σκέψεις ανάμεικτες με τετριμμένα διαφημιστικά σποτ, ο Μάρτιν στο δικό του υπαρξιακό ντελίριο μνημονεύει σημεία της «Ειδικής θεωρίας της σχετικότητας» του Αϊνστάιν, από επιστημονικό σύγγραμμα του 1912, η Ντάιαν παρατηρώντας τους δύο άντρες (ο Μαξ είναι ο άνδρας της και ο Μάρτιν, για τον οποίον κάποια στιγμή κάνει σεξουαλικές σκέψεις, μαθητής της στο πανεπιστήμιο) προσπαθεί να καταλάβει τι έχει συμβεί μέσα της αλλά και σ’ αυτούς τους δύο ανθρώπους. Τζιμ και Τέσα επιστρέφουν κάποια στιγμή στο διαμέρισμα, όμως η όλη κατάσταση εξακολουθεί να παραμένει ασαφής και συγκεχυμένη.

siopi kentriki

Στην πόλη επικρατεί συσκότιση, κινητά και συσκευές απενεργοποιημένα, ο κόσμος επιδεικνύει τρομώδη συμπεριφορά, σκότος, ένταση, απορία, αναρχία, αγωνία παντού για το μέλλον. Οι ήρωες μας, παροδικά, φαίνεται να έχουν απώλεια μνήμης και διαταραχή συνείδησης. Η μνήμη σταδιακά επανέρχεται. Ωστόσο η τηλεόραση στην οθόνη παραμένει μαύρη και ο Μαξ, κοιτώντας ολόισια μπροστά, αδημονεί για τη συνέχεια του ματς. Η σιωπή που καλύπτει τα πάντα δεν διευκρινίζεται αν είναι απόρροια του τρόμου και της αγωνίας που περιβάλλει τα πρόσωπα ή αν είναι μια νέα παγιωμένη κατάσταση ζωής που επιβάλλεται στους ανθρώπους από μια άνωθεν δύναμη, που τους δοκιμάζει και τους υποβάλλει σε κάτι ανεξήγητο και πρωτόγνωρο: στο να ζουν δίχως να απομυζούν τα οφέλη της τεχνολογίας, κάτι δηλαδή που έκαναν με ευκολία και δίχως ιδιαίτερη περίσκεψη μέχρι τότε.

Υπαρξιακό παραλήρημα των ηρώων

Το υπαρξιακό λεκτικό ντελίριο των ηρώων –σαν σε μια μικρή σύγχρονη Βαβέλ, κάποιοι εξ αυτών μιλούν (παραληρούν καλύτερα) και σε άλλες γλώσσες πλην της αγγλικής· σπάνιο σύμπτωμα σε εγκεφαλικές διαταραχές– είναι εμφανές σε φράσεις κυρίως του δεύτερου μέρους της νουβέλας. Σταχυολογώ μερικές τέτοιες φράσεις-προτάσεις με φόβους και εναγώνιες αναρωτήσεις για το μέλλον: «Κανείς δεν θέλει να το αποκαλέσει Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά είναι αυτό ακριβώς» λέει ο Μάρτιν. Αλλού (σκέψεις της Τέσα): «Έχει γίνει άλμα στον χρόνο, καθώς μας λέει ο νεαρός μας, ή ο χρόνος έχει καταρρεύσει; Και οι άνθρωποι στους δρόμους θα γίνουν όχλος, τρέχοντας εδώ κι εκεί, καταστρέφοντας και ληστεύοντας, παντού, σε όλον τον πλανήτη, αρνούμενοι το παρελθόν, εντελώς αποσυνδεδεμένοι από όλα τα ήθη και τα έθιμα;». Και παρακάτω: «Τι συμβαίνει; Ποιος το κάνει αυτό; Μήπως τα μυαλά μας επανεγγράφηκαν ψηφιακά; Είμαστε κάποιο πείραμα που τυχαίνει να καταρρέει, ένα σχέδιο που κινείται από δυνάμεις έξω από τον έλεγχό μας;».

«Ο κόσμος είναι το παν, το άτομο τίποτα. Το καταλαβαίνουμε όλοι;»

Πάλι η Τέσα (που είναι και ποιήτρια) αναρωτιέται λίγο παρακάτω: «Ποιος ξέρει τι σημαίνει οτιδήποτε από αυτά; Μήπως απλά η φυσιολογική μας εμπειρία έχει παγώσει; Γινόμαστε μάρτυρες μιας απόκλισης της ίδιας της φύσης; Ένα είδος εικονικής πραγματικότητας;» Ωστόσο, ο Μάρτιν, προσπαθώντας να δώσει λύση στο διαφαινόμενο αδιέξοδο, εκφράζεται, ίσως και λόγω του νεαρού της ηλικίας του, πιο συναισθητικά ως εξής: «Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να λογιστούμε την κατάστασή μας. Ό,τι κι αν είναι εκεί έξω, είμαστε ακόμη άνθρωποι, τα ανθρώπινα απομεινάρια του πολιτισμού». Για να προσθέσει καταληκτικά στον δικό του μονόλογο: «Ο κόσμος είναι το παν, το άτομο τίποτα. Το καταλαβαίνουμε όλοι;»

de lillo
Ο Ντον ΝτεΛίλλο γεννήθηκε στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης το 1936. Δημοσίευσε το πρώτο του διήγημα σε ηλικία είκοσι τριών ετών. Έκτοτε εξέδωσε δώδεκα μυθιστορήματα και δύο θεατρικά έργα. Είναι ο πρώτος Αμερικανός που τιμήθηκε με το Jerusalem Prize, το 1999, για το συνολικό του έργο. Το μνημειώδες μυθιστόρημά του Υπόγειος κόσμος, απέσπασε το Howells Medal της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών ως το σημαντικότερο λογοτεχνικό έργο των τελευταίων ετών.

 

Προφητικός ή όχι με την πανδημία;

Το αγωνιώδες ρητορικό ερώτημα που κατά τη γνώμη μου αποτελεί και την καρδιά αυτής της νουβέλας (διατυπώνεται άλλωστε και στις σελίδες της) είναι το παρακάτω: «Τι συμβαίνει στους ανθρώπους που ζουν μέσα στα τηλέφωνά τους;». Ο ΝτεΛίλο ξεκίνησε να γράφει τη Η σιωπή το 2018 και το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Αμερική στην περίοδο πανδημίας, μέσα στο 2020. Ο συγγραφέας κατέγραψε εκ των προτέρων μια εκτεταμένη ψυχολογική κατάσταση στην οποία περιήλθαν οι άνθρωποι με τον ιό covid-19 σε όλον τον πλανήτη. Παρόλα αυτά, ας είμαστε λίγο επιφυλακτικοί με τον όρο «προφητικό βιβλίο», αφενός γιατί παρόμοια θέματα απασχολούσαν πάντα τον ΝτεΛίλο, αφετέρου οι δύο καταστάσεις (χάος λόγω διακοπής ηλεκτρισμού και επικοινωνιών από τη μία, πανδημία από την άλλη) διαφέρουν κυρίως στο ότι οι πολίτες που βρέθηκαν και βρίσκονται ακόμη σε καραντίνα και ηλεκτρικό ρεύμα έχουν και πολλαπλή επικοινωνία με συνανθρώπους τους χάρη στην τεχνολογία. Μόνο ο τρόμος είναι ο ίδιος, ή περίπου ο ίδιος, και στις δύο περιπτώσεις. Και η αβεβαιότητα για το μέλλον.

Με εντυπωσιακή πυκνότητα, έντονη θεατρικότητα και ανατριχιαστικά κοφτερή σαφήνεια στον λόγο του, ο ΝτεΛίλο καταγράφει το τέλος της τεχνολογίας, τον εφιάλτη της τεχνολογικής κατάρρευσης και μια μικρή γεύση, τρόπον τινά, του τι θα επακολουθήσει αυτών. Η αποτύπωση του ζοφερού κλίματος είναι αριστοτεχνική, αν αναλογιστεί κανείς τον περιορισμένο αριθμό λέξεων αυτού του βιβλίου. Μακάρι ο συγγραφέας να διαψευστεί στους αγωνιώδεις ενοραματισμούς του, ωστόσο βιβλία σαν τη Σιωπή –όπως άλλωστε και οι φιλοσοφικές και διανοητικές ενατενίσεις-ανησυχίες του ιστορικού Γιουβάλ Νόα Χαράρι, αναφορικά με τους αλγόριθμους του μέλλοντος και την οριστική υποδούλωση των ανθρώπων στις τεχνολογικές μηχανές– συγκλίνουν στην ίδια αγωνιώδη παρότρυνση: Δες τι μπορεί να συμβεί μελλοντικά και μην ξεπερνάς, άνθρωπε, το όριο, γιατί δεν είσαι σε θέση να γνωρίζεις πού θα οδηγηθείς. Μια παρότρυνση που δεν εκφράζεται, φυσικά, με διδακτισμό και μεγαλοστομίες, αλλά υπονοείται ή εξάγεται υπογείως – όπως οφείλει να κάνει δηλαδή η καλή λογοτεχνία.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή με νουβέλες «Μποέμ και Ρικάρντο» (εκδ. Κέδρος).


siopiΗ σιωπή
DON DELILLO
Mτφρ. ΖΩΗ ΜΠΕΛΛΑ-ΑΡΜΑΟΥ
GUTENBERG 2020
Σελ. 120, τιμή εκδότη €10,00



ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ DON DeLILLO

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μπαουμγκάρτνερ» του Πολ Όστερ (κριτική) – Tο κύκνειο άσμα ενός σπουδαίου δημιουργού

«Μπαουμγκάρτνερ» του Πολ Όστερ (κριτική) – Tο κύκνειο άσμα ενός σπουδαίου δημιουργού

Για το κύκνειο άσμα του Πολ Όστερ [Paul Auster] «Μπαουμγκάρτνερ» (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Πανθομολογούμενα, ακόμα και οι σημαντικότεροι συγγραφείς προσεγγίζοντας το τέλος της ζωής τους σταδιακά χάνουν την αρχικ...

«Η αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ» του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (κριτική)

«Η αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ» του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (κριτική)

Για το μυθιστόρημα του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ [Vladimir Nabokov] «Η αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ» (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, εκδ. Άγρα).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Ήταν η ηχώ μιας πιθανής αλήθειας, μια επίκαιρη υ...

«Το μαύρο σύννεφο» του Φρεντ Χόιλ (κριτική) – Όταν ένας κορυφαίος φυσικός γράφει επιστημονική φαντασία

«Το μαύρο σύννεφο» του Φρεντ Χόιλ (κριτική) – Όταν ένας κορυφαίος φυσικός γράφει επιστημονική φαντασία

Για το μυθιστόρημα του Φρεντ Χόιλ [Fred Hoyle] «Το μαύρο σύννεφο» (μτφρ. Θοδωρής Πιερράτος, επίμετρο Richard Dawkins, φιλολογική επιμέλεια Τραϊανός Μάνος, εκδ. Ροπή).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Στις μέρες μας ο κίνδυνος μιας...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Λογοτεχνία σε κίνηση: μοιραζόμαστε ιστορίες του χθες, ανακαλύπτουμε ιστορίες του σήμερα

Λογοτεχνία σε κίνηση: μοιραζόμαστε ιστορίες του χθες, ανακαλύπτουμε ιστορίες του σήμερα

Λίγο πριν τον ερχομό του χειμώνα, τα βιβλία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αφήνουν για λίγο τα ράφια, βγαίνουν μια βόλτα στο Πάρκο και αφηγούνται τις ιστορίες τους.

Επιμέλεια: Book Press

Τέσσερα πρωινά, τέσσερις συναντήσεις στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχ...

Το φαινόμενο Εντουάρ Λουί: Σκέψεις με αφορμή την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Το φαινόμενο Εντουάρ Λουί: Σκέψεις με αφορμή την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Τα βιβλία και η προσωπικότητα του Εντουάρ Λουί, οι οικογένεια και οι φίλοι, καθώς και οι πολιτικές προεκτάσεις των βιβλίων, των άρθρων ακόμη και των εμφανίσεών του, αποτέλεσαν πεδία όπου ανέπτυξε τις απόψεις του ο δημοφιλής Γάλλος συγγραφέας, μετά από τις ερωτήσεις που του έθεταν η Έλενα Όλγα Χρηστίδη και ο Κωσ...

«Public speaking, η τέχνη του να κάνεις τους άλλους να σε ακούνε» – στο Life Project 2024

«Public speaking, η τέχνη του να κάνεις τους άλλους να σε ακούνε» – στο Life Project 2024

Τι ξέρει μια υψίφωνος από Public speaking και τι σχέση έχει η σύσφιξη σχέσεων ομάδων με το τραγούδι; Πώς βοηθάει η ορθοφωνία έναν/μία CEO; Μπορούμε στ'αλήθεια να διαχειριστούμε τον σκηνικό μας φόβο (stage fright); 

Επιμέλεια: Book Press

Από τη φρά...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ