succo-390

Για το δοκίμιο της Μαριανίκης Δορμπαράκη Bernard Marie Koltès - Φαλλός του ήλιου: Ρομπέρτο Τσούκο (εκδ. Poema)

Του Νίκου Ξένιου

"Μετά την δεύτερη προσευχή, θα δεις τον δίσκο του ήλιου να εκδιπλώνεται και θα δεις να κρέμεται απ'αυτόν ο φαλλός, η καταγωγή του ανέμου. Και, αν στρέψεις το πρόσωπό σου στην ανατολή, θα μετακινηθεί κι αυτός, και, αν στρέψεις το πρόσωπό σου στη δύση, θα σε ακολουθήσει".
(Λειτουργία του Μίθρα, όπως την ανέφερε ο Καρλ Γιουνγκ σε συνέντευξή του στο BBC).

Η μελέτη της Μαριανίκης Δορμπαράκη Bernard Marie Koltès-Φαλλός του ήλιου: Ρομπέρτο Τσούκο επιχειρεί μιαν αναλυτική ανάγνωση του θεατρικού έργου Ρομπέρτο Τσούκο του Μπερνάρ Μαρί Κολτές. Αναφερόμενη πρωτίστως στον βίο του συγγραφέα, κατόπιν διερευνώντας το έργο σε επίπεδο συμβολισμών σκηνή προς σκηνή και, τέλος, προτείνοντας περαιτέρω δραματουργική του προσέγγιση με βάση τη λειτουργία του ηλιακού συμβόλου, η κυρία Δορμπαράκη αντικρύζει, στον Ρομπέρτο Τσούκο, το αγγελικό και ταυτόχρονα διαβολικό πρόσωπο ενός ωραίου νέου που, έχοντας υπάρξει καλός μαθητής και γιος, προβαίνει στα ειδεχθέστερα των εγκλημάτων και διαπραγματεύεται τη μοίρα του στη βάση της φονικής βίας.

Ξαναδιαβάζοντας τον Ρομπέρτο Τσούκο: ο φόνος ως δημόσιο θέαμα 

Ο ήλιος (όπως το φεγγάρι, στο έργο του Λόρκα) διατηρεί κεντρική θέση στο έργο Ρομπέρτο Τσούκο, συμβολίζοντας τον «αρσενικό» συνοδοιπόρο του νεαρού εγκληματία, τον αρωγό και το credo του, καθώς και την οδό προς την πτώση του.

Στο δοκίμιο Φαλλός του ήλιου-Ρομπέρτο Τσούκο, ο ήλιος (όπως το φεγγάρι, στο έργο του Λόρκα) διατηρεί κεντρική θέση στο έργο Ρομπέρτο Τσούκο, συμβολίζοντας τον «αρσενικό» συνοδοιπόρο του νεαρού εγκληματία, τον αρωγό και το credo του, καθώς και την οδό προς την πτώση του. Το επιχείρημα είναι πως ο ήλιος, παραμένοντας αρχετυπικό σύμβολο ήδη από τον μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου, εντάσσεται στη «σουρρεαλιστική», κατά τη συγγραφέα, δραματουργία του έργου, που υπερβαίνει –βεβαίως– την απλή ανάγνωση του φόνου ως εγκλήματος και την απλοϊκή προσέγγιση του αποτρόπαιου υπό το ηθικό πρίσμα της καθημερινότητας, εφόσον εγγίζει την τραγικότητα των ηρώων της Τραγωδίας και μοιράζεται τον «απόλυτο προορισμό» της δικής τους μοίρας. Η μελέτη βασίζεται σε μια συνέντευξη που έδωσε ο Γιουνγκ στο BBC στις 12 Οκτωβρίου του 1959[1], όπου η γνωριμία του θεού Μίθρα-Ήλιου παρουσιάζεται, εν ολίγοις, ως εξοικείωση του μυούμενου με την έννοια του ηρωϊσμού. Ο σκηνοθέτης Πήτερ Στάιν διέγνωσε, σε παλαιότερη συνέντευξή του στην Αν Λωράν, την παρουσία του φόβου ως «προσώπου» στο έργο αυτό, με αποτέλεσμα να διαγνώσει την «αρχαϊκή» ιδέα της διαφάνειας του ήρωα, επιβεβαιώνοντας την –ανακριβή– φιλολογική αναφορά του Καρλ Γιουνγκ που στέκει στην προμετωπίδα του κειμένου, καθώς και την τερατώδη φύση της ανθρώπινης ενέργειας. Παράλληλα, το αίσθημα του παραλόγου ή του αναίτιου της ανθρώπινης πράξης μεταστοιχειώνεται σε θεατρική πράξη στο πρόσωπο του ήρωα-αυτουργού, που με φρενίτιδα αιμοσταγούς δολοφόνου προκαλεί το οικείο σύμπαν και τους θεούς, όχι πλέον ως στοιχείο του εν πόλει βίου αλλά ως αποδομητής του. Ο Στάιν εντόπισε, ακόμη, τη «δημόσια» απόλαυση της φονικής ενέργειας από τον σύγχρονο θεατή, που φέρει, δυνάμει, τα γνωρίσματα του δολοφόνου: στο έργο του Κολτές διέκρινε την πρόκληση οικείων συναισθημάτων που θ’ αποκάλυπταν αναμφίβολα την τερατώδη υφή της ίδιας της ανθρώπινης κοινωνίας.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η εισαγωγή στο δοκίμιο από τον Γιώργο Λαμπράκο, που επιλέγει το θέατρο του Κολτές ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της ακμής του ευρωπαϊκού θεάτρου μετά το τέλος του μοντερνισμού. Το θέατρο ακμάζει στη μεταμοντέρνα εποχή, γράφει ο Γιώργος Λαμπράκος, ενώ οι υπόλοιπες τέχνες όχι. Το «κλινικό» ποιητικό βλέμμα του Κολτές μας επιτρέπει, γράφει, να προβληματιζόμαστε, έως και στον εικοστό πρώτον αιώνα, για την αναποτελεσματικότητα του κοινωνικοπολιτικού μας συστήματος. Την άποψη αυτήν έρχεται να συμπληρώσει το επίμετρο του Παναγιώτη Σταματόπουλου, εντάσσοντας την ανάγνωση του δυστοπικού Ρομπέρτο Τσούκο στο πλαίσιο του Μεταμοντέρνου: «κάθε απόπειρα συσχετισμών και αναζήτησης βαθύτερου νοήματος καταρρέει από το βάρος της μεταμοντέρνας κριτικής». Την ίδια λειτουργία επιτελεί και το κομψό επίμετρο του κυρίου Τριαρίδη, που αναδεικνύει τη θηριώδη πλευρά του χαρακτήρα του Τσούκο.

alt

 Από τον Σούκο στον Τσούκο

Το αληθινό πρότυπο του συγγραφέα για τη δημιουργία του ήρωά του, ο Ρομπέρτο Σούκο, φυλακίστηκε το 1981 και πέντε χρόνια αργότερα απέδρασε από την ψυχιατρική κλινική όπου είχε εγκλεισθεί και κατευθύνθηκε στη Γαλλία με τραίνο. Τα επόμενα χρόνια έκλεψε, εκβίασε, απήγαγε και βίασε, επικηρύχθηκε στα εδάφη της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ελβετίας και συνελήφθη, τελικά, στο Mestre της Βενετίας. Τον Μάρτιο του 1988 σκαρφάλωσε στην οροφή της φυλακής όπου εκρατείτο για να απειλήσει δημοσίως τους δεσμοφύλακές του και κατόπιν, ένα μήνα μετά, αυτοκτόνησε στο κελί του. Την ίδια χρονιά ο Κολτές έγραψε το τελευταίο του θεατρικό έργο, εμπνευσμένο από την υπόθεση αυτήν. Στην προσέγγιση του γάλλου θεατρικού συγγραφέα, ο Σούκο (που μετονομάζεται στο ποιητικό δημιούργημα Ρομπέρτο Τσούκο) ήταν ρευστός και διαυγής σαν το νερό, χωρίς υλική υπόσταση, ενώ το μοναδικό πράγμα που τον συγκινούσε ήταν το χυμένο αίμα των θυμάτων του. Καταλύοντας τους μεγάλους δυνάστες της ύπαρξής του, ο «βολταδόρος» αυτός του Κολτές (όπως τον αποκάλεσε η ηθοποιός Μαρία Καζαρές) πληρώνει όλο το τίμημα χωρίς να διέλθει το στάδιο της ενδοσκόπησης, όπως ο Άμλετ του Σαίξπηρ, κι επιχειρεί να κατακτήσει την απόλυτη υπαρξιακή ελευθερία αποποιούμενος τους φραγμούς οιουδήποτε ηθικού συστήματος αναφοράς.

Δολοφόνος των ίδιων των γεννητόρων του, δολοφόνος ενός ανήλικου παιδιού, ο Ρομπέρτο Τσούκο φλερτάρει με τον θάνατο και κινείται στο κατώφλι της ψύχωσης σαν «τραίνο που εκτροχιάστηκε».

Έτσι, ο Τσούκο εισάγεται από τον Κολτές στο λογοτεχνικό πάνθεον χαρακτήρων ως ο α-ήθης εγκληματίας, άξιος διάδοχος των ηρώων του Ζαν Ζενέ, του Αντονέν Αρτώ και του Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Δολοφόνος των ίδιων των γεννητόρων του, δολοφόνος ενός ανήλικου παιδιού, ο Ρομπέρτο Τσούκο φλερτάρει με τον θάνατο και κινείται στο κατώφλι της ψύχωσης σαν «τραίνο που εκτροχιάστηκε», όπως χαρακτηριστικά λέει η μητέρα του στο έργο. Ο συγγραφέας στήνει ένα «δαιμονισμένο άγγελο» ενώπιον του κοινού με στόχο να υπονομεύσει τους θεσμούς και να θεμελιώσει μιαν αιρετική ανάγνωση της ανθρώπινης πράξης. Σ’ αυτό το έργο, που αποτελεί μια τοιχογραφία της σύγχρονης εποχής, με μαστροπούς και κακούς γονείς παγιδευμένους στην έλλειψη συναισθημάτων, το νόημα του θανάτου παύει να είναι ανεξιχνίαστο και το νόημα της ζωής γίνεται αδιάφορο, ενώ η σύγχυση, ο φόβος και η απόλυτη εσωστρέφεια διαδέχονται κάθε υπαρξιακή βεβαιότητα. Τηρώντας αυτήν την προσέγγιση, ο Γάλλος δημοσιογράφος Πασκάλ Φρομάν έγραψε, τρία χρόνια μετά, το βιβλίο Je te tue. Histoire vraie de Roberto Succo assassin sans raison, ενώ ο Σεντρίκ Καν γύρισε την ομώνυμη ταινία Roberto Succo (απ' όπου και η κεντρική εικόνα με τον Stefano Cassetti).

kolts390Ο Κολτές, από το 1970 έως τον πρόωρο θάνατό του, το 1989, έγραψε και σκηνοθέτησε έργα με θέμα τους το παράλογο της ύπαρξης και το παροδικό των ανθρώπινων σχέσεων, τον ρατσισμό, την ομοφοβία, την περιθωριοποίηση και τη μοναξιά στο πλαίσιο του σύγχρονου αστικού τρόπου ζωής. Ο Πήτερ Στάιν πρωτοανέβασε το κύκνειο αυτό έργο στην Schaubuhne του Βερολίνου, ενώ ο Κολτές από το 1983 αρχίζει τη μεγάλη και στενή του συνεργασία με τον πρόσφατα χαμένο σκηνοθέτη Πατρίς Σερώ, που επρόκειτο ν’ ανεβάσει τα σπουδαιότερα έργα του στο Théâtre des Amandiers της Ναντέρ: Αγώνας νέγρου και σκύλων (1983), Δυτική αποβάθρα (1986), Στη μοναξιά των κάμπων με βαμβάκι (1987), Επιστροφή στη έρημο (1988).

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

[1] Ρομπέρτο Τσούκο, Ταμπατάμπα, Ένα υπόστεγο στη δύση του Κολτές, μετάφραση Δ. Δημητριάδη, εκδόσεις «Άγρα», σελ. 158-162

 

altBernard Marie Koltès - Φαλλός του ήλιου: Ρομπέρτο Τσούκο
Μαριανίκη Δορμπαράκη
(.Poema...) 2014
Σελ. 64, τιμή € 8,52

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Φιλμαρισμένη σκέψη» του Ρόμπερτ Πίπιν (κριτική) – Ο κινηματογράφος ως αναστοχαστική μορφή

«Φιλμαρισμένη σκέψη» του Ρόμπερτ Πίπιν (κριτική) – Ο κινηματογράφος ως αναστοχαστική μορφή

Για το βιβλίο του Ρόμπερτ Πίπιν [Robert Pippin] «Φιλμαρισμένη σκέψη» (μτφρ. Γιάννης Μολυνδρής, εκδ. Υδροπλάνο). Κεντρική εικόνα: O Άλφρεντ Χίτσκοκ και η Τζάνετ Λι στα γυρίσματα του «Ψυχώ». 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
Στάθης Λιβαθινός και Φρανκ Ράντατς: Δύο σημαντικά βιβλία για το θέατρο (κριτική)

Στάθης Λιβαθινός και Φρανκ Ράντατς: Δύο σημαντικά βιβλία για το θέατρο (κριτική)

Για το βιβλίο του Φρανκ Ράντατς [Frank Raddatz] «Στον λαβύρινθο, ο Θόδωρος Τερζόπουλος συναντά τον Χάινερ Μύλλερ» (μτφρ. Γιάννης Καλιφατίδης εκδ. Κείμενα) και το βιβλίο του Στάθη Λιβαθινού «Τρεις εποχές. Ατοβιογραφικές σημειώσεις ενός σκηνοθέτη του θεάτρου» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: ο Χάυνερ...

«Σαίξπηρ – Η επινόηση του ανθρώπινου» του Χάρολντ Μπλουμ (κριτική)

«Σαίξπηρ – Η επινόηση του ανθρώπινου» του Χάρολντ Μπλουμ (κριτική)

Για τη μελέτη του του Χάρολντ Μπλουμ [Harold Bloom] «Σαίξπηρ – Η επινόηση του ανθρώπινου» (απόδοση: Άρης Μπερλής, Θέμελης Γλυνάτσης, απόδοση-εισαγωγή-σχόλια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, εκδ. Gutenberg).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Λένε ότι ο υ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ