Για την ποιητική συλλογή της Κλεοπάτρας Λυμπέρη «Το μηδέν σε φωλιά» (εκδ. Γαβριηλίδη).
Του Γιώργου Βέη
ας παίξω:
..............................
O ποιητής, τοξευτής. Πριν τοξεύσω, ας παίξω:
(αποσπάσματα από το βιβλίο, σ. 17 και 31)
Πρόκειται για το έκτο ποιητικό έργο της Κλεοπάτρας Λυμπέρη. Επιχειρεί, κυρίως, να αποδείξει ότι το μηδέν υπαγορεύει τι. Και μάλιστα κατά τρόπο αντισυμβατικό: ήτοι παίζοντας, όπως η ίδια δεν παύει να ομολογεί. Εξ ου και το ιδιαίτερο ομολογουμένως αναγνωστικό ενδιαφέρον. Η ροή είναι αμείωτη, η επεξεργασία των επικυρίαρχων ζητημάτων πολύπλευρη και χαριτωμένη, η διερμηνεία των θεματικών ενοτήτων λεπτομερής, με την προσθήκη της ανάλογης δόσης ειρωνικών ή και αυτοσαρκαστικών τόνων: έτσι, το κειμενικό γλέντι διατηρείται αμείωτο. Το ρηματικό παιχνίδι σηματοδοτεί εν τω μεταξύ εκδοχές της ποιητικής πραγματικότητας. Η όλη πρόσληψη υποστηρίζεται από ένα πνεύμα υποχώρησης των αντιφάσεων της ατομικής συμπεριφοράς μέσα σ’ ένα πλαίσιο ευρύτερων διακανονισμών βίου. Η ερωτική απόκλιση ενυπάρχει ως υπόμνηση παθών. Χωρίς έπαρση ή επιτήδευση δομών, η λεκτική μηχανή παράγει σημαίνουσες καταστάσεις σκέψης.
Φρονώ ότι η Κλεοπάτρα Λυμπέρη επιδιώκει, αν μη τι άλλο, να τονώνει και να επαυξάνει κατά διαστήματα τη συμμετοχή των όποιων εν εγρηγόρσει τελούντων αναγνωστών. Και το πετυχαίνει.
Οι δεκάδες διερωτήσεις, ενίοτε σωρηδόν, παραμένουν βεβαίως αναπάντητες. Οι οδηγίες των τρίτων αγνοούνται επιδεικτικά επί του προκειμένου. H εξομολόγηση δεν κάμπτεται. Δεν διστάζει μάλιστα να φέρει εις πέρας τη σημασιολογική της αποστολή: «Πιο σάρκα ή πιο ουρανός – τι είμαι; Μέρος διάτρητο / από ματαιότητα ή το Παν, το εξόχως πλήρες; / (Τα ποιήματα μου λένε – δεν πρέπει να ρωτάνε· / αυτό το έχει αναλάβει η φιλοσοφία) [...] Πώς θα γίνει η ψυχή / απλή ενιαία και γυμνή;». Το τελευταίο μάλιστα ερώτημα επαναλαμβάνεται πολλάκις δίκην επιλογικού μηνύματος σε επιμέρους τμήματα της θεματολογικής ανάπτυξης. Φρονώ ότι η Κλεοπάτρα Λυμπέρη επιδιώκει, αν μη τι άλλο, να τονώνει και να επαυξάνει κατά διαστήματα τη συμμετοχή των όποιων εν εγρηγόρσει τελούντων αναγνωστών. Και το πετυχαίνει.
H ποιητική γραφή συνεγείρει και συναρθρώνει μέρος του γενικότερου συναφούς καταπιστεύματος. Εννοώ: συχνά πυκνά πίσω από τα όποια επιχειρήματα των στίχων, ενυπάρχει εμμέσως πλην σαφώς το διάβημα ενός διακριτού Άλλου, όπως, φέρ’ ειπείν, συμβαίνει π.χ. εδώ: «Ο ποιητής ο ποιητής, που καίει τον / ουρανίσκο του / με κάτι παλιολέξεις σαν ξινόμηλα)» ή εδώ: «Η γλώσσα είναι οι άλλοι: Φίλοι, συγγενείς, περιπατητές, ιδιώτες, πωλητές, καπνοδοχοκαθαριστές, ξυλευόμενοι» ή, επίσης, πιο κάτω: «Tο άνθος σκέφτεται: Η γλώσσα (αυτή η ανθοπώλις) / φριχτή μου φαίνεται· κι όταν κάποιος / την ομιλεί / αποσύρομαι / Ο ποιητής και ο φιλόσοφος είναι δύο περιπτώσεις / προς θάνατον· δυο διατυπώσεις της ζωής του θανάτου ή / δυο ευκαιρίες για ομιλίες πτερόεσσες» (βλ. σ. 11, 16 και 52 επ., αντιστοίχως). Ο Άλλος έχει ήδη δηλώσει: «Τώρα έχω φτάσει στο συμπέρασμα (και το συμπέρασμα αυτό μπορεί να ακούγεται λυπηρό), πως δεν πιστεύω πια στην έκφραση: πιστεύω μόνο στον υπαινιγμό. Άλλωστε, τι είναι οι λέξεις; Οι λέξεις είναι σύμβολα για αναμνήσεις που τις έχουμε κοινές με άλλους ανθρώπους. Αν εγώ χρησιμοποιήσω μια λέξη, τότε πρέπει εσείς να έχετε κάποια εμπειρία εκείνου για το οποίο δηλώνει η λέξη. Εάν δεν έχετε, η λέξη δεν σημαίνει τίποτα για σας. Νομίζω πως μπορούμε μόνο να υπαινισσόμαστε, πως μπορούμε να κάνουμε τον αναγνώστη να φαντάζεται. Ο αναγνώστης, αν είναι αρκετά εγρήγορος, μπορεί να ικανοποιηθεί με την απλή νύξη ενός πράγματος» (βλ. Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Η Τέχνη του Στίχου, Διάλεξη «Το πιστεύω ενός Ποιητή», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2006).
Άλλη μια όλως ενδεικτική επίσκεψη στον οίκο του Άλλου. Διαβάζουμε κατά σειρά τα εξής στην αρχή σχεδόν του Μηδενός σε φωλιά: «Να αφιερώνεις τη ζωή σου στο αληθινό. Ιδού / μια εκδοχή για τη διάρκεια. / Το αληθινό είναι πάντα γυμνό, ολοτσίτσιδο / με όλες του τις λέξεις και τα συμπράγκαλα / τρέχει προς τα βάθη, αφήνει στον αφρό όλα τα /ψέματα, καταστρέφει τα νούφαρα / ο πυθμένας να μένει σε άγρια ερημιά […] (Μα τι εννοείτε επιτέλους με τη λέξη αληθινό; / –λέει ο μαθητευόμενος– /δεν κροταλίζουν τα μαχαιροπίρουνα σαν φίδια)» (βλ. σ. 11). Η παραβολή με όσα κατά λέξη έπονται είναι εμφανώς εύλογη. Οι συναρτήσεις, οι συναλληλίες και οι συναντιλήψεις μαρτυρούν την ευκρασία του συγκεκριμένου ποιητικού τρόπου. Η δυναμική εκφορά του στίχου παραπέμπει στην παρακαταθήκη των λεγομένων γενικών θεμάτων. Εννοώ δηλαδή: «Τι είναι λοιπόν η αλήθεια; Ένα μεταβλητό πλήθος μεταφορών, μετωνυμιών, ανθρωπομορφισμών, κοντολογίς ένα σύνολο ανθρωπίνων σχέσεων οι οποίες, ποιητικά και ρητορικά, εξυψώθηκαν, μετατέθηκαν, καλλωπίστηκαν, και οι οποίες, μετά από μακραίωνη χρήση, φαίνονται σε έναν λαό ακλόνητες και καταναγκαστικές, εν είδει ιερών κανόνων: οι αλήθειες είναι ψευδαισθήσεις των οποίων έχουμε ξεχάσει τη φύση, μεταφορές που έχουν φθαρεί και έχουν απολέσει την αισθητή δύναμή τους, κέρματα που έχουν χάσει το ανάγλυφό τους και που δεν θεωρούνται πια νομίσματα αλλά σκέτο μέταλλο» (βλ. Φρήντριχ Νίτσε, Περί αληθείας και ψεύδους υπό εξωηθική έννοια, εκδόσεις Εκκρεμές, 2009).
Συγκρατώ ότι το παρακάτω χωρίο θα μπορούσε να ήταν το εισαγωγικό κείμενο του βιβλίου. Παρατίθεται όμως στο τέλος του, δίκην προσευχής, ανοικτής πάντως σε διαφορετικές ερμηνείες. Φρονώ ότι περιέχει εν σπέρματι τα κύρια χαρακτηριστικά των κατά καιρούς αναζητήσεων της συνεπούς με τον εαυτό της ποιήτριας, αφιερωμένης επί δεκαετίες στην καλλιέργεια της δημιουργικής γραφής. Το παραθέτω αυτούσιο, αφού πρώτα το ξαναδιαβάσω ως συμπαγή περίληψη ενός απαραίτητου, για την περίσταση, credo:
Πιστεύω ότι η ως άνω κατάθεση συναντά το γενικότερο πεδίο των εκτιμήσεων για το Τίποτα, όπως το δόμησε ο σύγχρονος κριτικός νους. Παραθέτω τα εξής ενδεικτικά: «Το παράδοξο της υστερονεωτερικής κατάστασης είναι ότι, ενώ η νεωτερικότητα ξεκίνησε το 1500 ως “χειραφέτηση του ανθρώπου” από παραδοσιακά δεσμά –το οποίο πάντα ισχύει ως πρόταγμα–, εντούτοις η άλλη, η γνωστική όψη της, η τάση του ανθρώπου για παντοδυναμία και αυτοθέωση, οδήγησε τελικά στη μηδενιστική αυτοαναίρεση του υποκειμένου: ο γνωστικός “θάνατος του θεού” έχει ως συνέπεια τον υπαρξιστικό “θάνατο του ανθρώπου” στην εποχή της ασημαντότητας». (Βλ. Θάνος Λίποβατς, Δοκίμιο για τη γνώση και τον γνωστικισμό, εκδόσεις Πόλις, 2006).
Η γλώσσα σπεύδει να προλάβει την ιδέα, να την αποτυπώσει στην απόλυτη μορφή της. Το λεκτικό σύνολο τρέχει, γλιστράει πάνω στο νόημα. Το περικλείει στις ευτυχέστερες των στιγμών.
Στο συγκεκριμένο πλαίσιο των συσχετισμών, οι οποίοι διακρίνουν ανέκαθεν την όντως δυναμική επικοινωνία ποίησης και φιλοσοφικού στοχασμού, η συνολική πρόταση της κειμενικά επαρκούς Κλεοπάτρας Λυμπέρη, εισπράττεται, μεταξύ άλλων, ως δοκιμή του ενοφθαλμισμού της κρίσιμης ποιητικής Μεταφοράς στον διαχρονικό Αναστοχασμό. H συγκεκριμένη αυτή σύζευξη παράγει τους στίχους του παρόντος. Η γλώσσα σπεύδει να προλάβει την ιδέα, να την αποτυπώσει στην απόλυτη μορφή της. Το λεκτικό σύνολο τρέχει, γλιστράει πάνω στο νόημα. Το περικλείει στις ευτυχέστερες των στιγμών. Τα συντάγματα λόγου διαχειρίζονται εξακολουθητικά τις διαδοχικές κρίσεις αποκρυστάλλωσης των μηνυμάτων. Η γραφή δεν παραιτείται, αναζητώντας τη βεβαιότητα της εκφοράς. Αυτή η βεβαιότητα είναι ακριβώς η φωλεά του ρήματος.
Προσθέτω επίσης για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής την καίρια αποτίμηση της ποιήτριας και κριτικού λογοτεχνίας Άννας Αφεντουλίδου, όπως, μεταξύ άλλων, διατυπώθηκε προσφάτως σε δημόσια παρουσίαση του έργου: «Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που χαρακτηρίζεται από τον καθορισμό των αρχών μιας ποιητικής και ενός τρόπου ζωής μέσα σε έναν κόσμο που επιζητά να συναιρέσει σε μια αρχέγονη διάσταση όλα τα επιμέρους είδη του Λόγου: στοχασμό και συναίσθημα, κατηγοριοποιήσεις της Λογικής αλλά και σωματικό πάθος, τον ψύχραιμο λόγο της φιλοσοφικής ενατένισης αλλά και τον εμπαθή λόγο της ποιητικής ενόρασης».
Στο βάθος των μηνυμάτων του βιβλίου ακούγεται βέβαια ο απόηχος της σημαδιακής επισήμανσης του Ντέιβιντ Χιουμ: «Οι ποιητές διαμορφώνουν αυτό που αποκαλούν “ποιητικό σύστημα των πραγμάτων”, το οποίο, αν και δεν γίνεται πιστευτό ούτε από τους ίδιους ούτε από τους αναγνώστες τους, θεωρείται συνήθως επαρκές θεμέλιο για κάθε δημιούργημα της φαντασίας. Έχουμε τόσο πολύ εξοικειωθεί με τα ονόματα ΑΡΗΣ, ΔΙΑΣ, ΑΦΡΟΔΙΤΗ επειδή, με τον ίδιο τρόπο που η εκπαίδευση διαμορφώνει μια γνώμη, η σταθερή επανάληψη αυτών των ιδεών έχει ως αποτέλεσμα να αναδύονται στον νου με ευκολία και να κυριαρχούν στη φαντασία χωρίς να επηρεάζουν την κρίση. Αυτό εξηγεί γιατί οι τραγωδοί δανείζονται πάντα τον μύθο τους, ή τουλάχιστον τα ονόματα των κύριων ηρώων τους, από κάποιο γνωστό ιστορικό κείμενο» (βλ. Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση – Απόπειρα εισαγωγής της Πειραματικής Μεθόδου Συλλογισμού στα Ηθικά Θέματα, βιβλίο πρώτο, «Για την επιρροή της πεποίθησης», εκδόσεις Πατάκη).
Επεχείρησα να καταδείξω ορισμένες μόνον όψεις και γωνίες των σημαινομένων, όπως τις συνάντησα στο Μηδέν σε φωλιά. Λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος, το οποίο όντως παρουσιάζει, επιφυλάσσομαι για περαιτέρω προσεγγίσεις στο μέλλον.
Το μηδέν σε φωλιά
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ ΛΥΜΠΕΡΗ
