alt

Για την επιλογή ποιημάτων των Έντιθ Έντεγκραντ, Κάριν Μπόγιε, Τούμας Γέστα Τρανστρέμερ και Γιλά Μοσσάεντ από τη μεταφράστρια Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη στη συλλογή «Δέρμα από πεταλούδες» (μτφρ. Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη, εκδ. Intellectum).

Της Ασημίνας Ξηρογιάννη

Η μετάφραση της ποίησης είναι κάτι απαιτητικό. Ο μεταφραστής έχει πολλές έγνοιες. Η πιο σημαντική, κατά τη γνώμη μου, είναι η εξής: να πετύχει να δώσει την αίσθηση του κειμένου που μεταφράζει σε ένα αλλόγλωσσο κοινό. Να το κάνει να ενδιαφερθεί για κάτι που δεν έχει γραφτεί στη γλώσσα του. Για να ενδιαφερθεί το κοινό πρέπει το κείμενο «να του μιλήσει». Μπορεί μια κακή, αφρόντιστη, ή συμβατική μετάφραση να επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα στις αναγνωστικές συνειδήσεις. Δηλαδή, μπορεί ο αναγνώστης να μισήσει ένα κείμενο εξαιτίας μιας αποτυχημένης μετάφρασης. Ακόμα και αυτό, και δεν είναι κάτι σπάνιο. Σε όλους όσους διαβάζουμε –λίγο ή πολύ– έχει συμβεί. Oπότε, ειδικά στην ποίηση, καλό είναι ο μεταφραστής να είναι και ποιητής. Να μπορέσει ποιητικά να αποδώσει μια μετάφραση μεταγγίζοντας το πνεύμα του κειμένου στον αναγνώστη με επιτυχία.

Η μεταφράστρια βρίσκει τους τρόπους να ανοίξει δρόμους προς αυτούς, να κάνει τους άγνωστους «οικείους», να φτιάξει γέφυρες ανάμεσα σε ποιητή και αναγνώστη. Αναδεικνύεται το ουμανιστικό στοιχείο στο έργο τους, μυρίζουμε το άρωμα των λέξεών τους, γευόμαστε τη γλυκόπικρη γεύση των προσωπικών τους ανησυχιών.

Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη στο βιβλίο Δέρμα από πεταλούδες επιλέγει και μεταφράζει τέσσερις Σουηδούς ποιητές, που ο καθένας έχει την ιδιαιτερότητα και την ιστορία του. Η μεταφράστρια βρίσκει τους τρόπους να ανοίξει δρόμους προς αυτούς, να κάνει τους άγνωστους «οικείους», να φτιάξει γέφυρες ανάμεσα σε ποιητή και αναγνώστη. Αναδεικνύεται το ουμανιστικό στοιχείο στο έργο τους, μυρίζουμε το άρωμα των λέξεών τους, γευόμαστε τη γλυκόπικρη γεύση των προσωπικών τους ανησυχιών. Οι άνθρωποι αυτοί δεν παραμένουν ξένοι. Από αυτό το μικρό δείγμα που μας δίνεται, μας δημιουργείται η δίψα να ψάξουμε, να αναζητήσουμε και να βρούμε περισσότερα γι' αυτούς και την ποίησή τους. Και αυτό είναι το ζητούμενο μιας όμορφης και λειτουργικής μετάφρασης. Δεν υπάρχει κάτι στη γλώσσα και στο ύφος που να ενοχλεί, αντίθετα νιώθεις ότι κολυμπάς στα νερά της ποίησης δημιουργών που παρουσιάζουν υφολογικές διαφορές, αλλά ο καθένας από αυτούς έχει κάτι να πει στον κόσμο, κάτι που να παρουσιάζει καθολικό ενδιαφέρον. Η μεταφράστρια με γενναιότητα τους αναδεικνύει, αφού η ίδια έχει νιώσει πρώτη τους κραδασμούς της ποίησής τους, κάνοντας αρμονικές επιλογές και φτιάχνοντας ένα ενδιαφέρον βιβλίο για τους λάτρεις της ποίησης. Μια πραγματικά φροντισμένη και καλαίσθητη δίγλωσση έκδοση που κυκλοφορεί από τις θεσσαλονικές εκδόσεις Ιntellectum.

Oι ποιητές που ανθολογούνται και μεταφράζονται είναι οι εξής:

Η Φινλανδοσουηδή ποιήτρια Έντιθ Έντεγκραντ (1892-1923) ήταν η πρώτη Σκανδιναβή μοντερνίστρια. Ρηξικέλευθη και οραματίστρια, ανανέωσε την ποίηση και την έφερε σε γόνιμη επαφή με τα ευρωπαϊκά ρεύματα, όπως τον συμβολισμό, τη ρωσική πρωτοπορία και τον εξπρεσιονισμό. Συχνά γράφει σε πρώτο πρόσωπο, χρωματίζει τον πόθο της, ψαχουλεύει τον κόσμο γύρω της, αλλά με μια διακριτική αυτοαναφορικότητα και μια λυρικότητα απαλή, που ερεθίζει τις αισθήσεις του αναγνώστη. «Βλέπει» όμως, παράλληλα και στοχάζεται πατώντας πάνω στην γυναικεία ελευθερία της και στην αίσθηση που αυτή αποπνέει και που είναι κινητήριος δύναμη του έργου της.

Δεν είμαι γυναίκα. Ουδέτερο είμαι.
Είμαι ένα παιδί, ένα αγόρι, με τολμηρή απόφαση,
είμαι μια γελαστή αχτίνα ενός ήλιου σκαρλατίνα…
Είμαι ένα δίχτυ για όλα τα αδηφάγα ψάρια,
 
είμαι ένα δοχείο για την τιμή των γυναικών όλων,
είμαι ένα βήμα προς την ατυχία και την τυχαιότητα,
 
είμαι ένα άλμα στον εαυτό και την ελευθερία…
Είμαι του αίματος ψίθυρος στο αυτί του άντρα,
 
είμαι της ψυχής ρίγος, ο πόθος και η άρνηση της σάρκας,
είμαι μια επιγραφή εισόδου σε παραδείσους νέους.
Είμαι μια φλόγα, ζωηρή και σ’ αναζήτηση,
είμαι νερό, βαθύ μέχρι τα γόνατα μα τολμηρό,
είμαι φωτιά και νερό σ’ έντιμη σχέση μ’ ελεύθερους όρους…
 
«Μοντέρνα γυναίκα»
 

Μεταφρασμένη και αυτή σε πολλές γλώσσες και εξίσου ανατρεπτική με την Έντεγκραντ είναι η πολυσχιδής ποιήτρια Κάριν Μπόγιε (1900-1941). Συντάκτρια περιοδικού, δοκιμιογράφος, πεζογράφος επίσης. Επέλεξε να βάλει η ίδια τέλος στη ζωή της στα σαράντα ένα της χρόνια. Ανοιχτό πνεύμα, δεν διστάζει να υποστηρίξει την ομοφυλοφιλία της σε μια συντηρητική εποχή, το δοκίμιό της με τίτλο Η γλώσσα πέρα από τη λογική θεωρείται σημαντικό. Η ενόραση, η προσέγγιση του ψυχισμού και των αδύτων του, το ασυνείδητο, είναι κάποια από τα θέματα που την απασχολούν και τα συναντάμε στην ποίησή της.

Δοξαστική ουσία ανάλαφρη, του ρυθμού ανθισμένος αφρός,
αιωρούμενο, ασύλληπτο ονείρου όνειρο, εκθαμβωτικά λευκό!
Είμαι ένας γλάρος εγώ, κι αναπαυμένος σε τεντωμένα φτερά
πίνω θαλάσσιο αλάτι ευδαιμονία
Πέρα ανατολικά απ’ όσο γνωρίζω
Πέρα δυτικά απ’ όσα επιθυμώ,
και αγγίζω την καρδιά του κόσμου
εκθαμβωτικό λευκό!
 
«Της νύχτας βαθύ βιολοντσέλο»

To ποίημα που χάρισε τον τίτλο στο βιβλίο ξεκινάει ως εξής:

Το δέρμα μου είναι γεμάτο από πεταλούδες, από σκιρτήματα φτερών

φτερουγίζουν πέρα στον κάμπο και απολαμβάνουν το μέλι τους και πετούν στο σπίτι και πεθαίνουν με μικρούς θλιβερούς σπασμούς,
και ούτε ένας κόκκος γύρης δεν έχει διαταραχθεί από τα ελαφρά
πόδια. Γι’ αυτούς είναι ο ήλιος, ο πυρακτωμένος, απέραντος,
γηραιότερος από το χρόνο…
 
«Το δέρμα μου είναι γεμάτο από πεταλούδες»

Ακολουθεί ο ποιητής και μεταφραστής Τούμας Γέστα Τρανστρέμερ (1931-2015), ψυχολόγος στο επάγγελμα. Το 2011 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας από τη Σουηδική Ακαδημία, ενώ το έργο του έχει μεταφραστεί σε 60 γλώσσες. Έργο με λυρισμό, ευαισθησία και θρησκευτική πνευματικότητα. Ακόμα, δεν του λείπει η στοχαστική διάθεση.

[…]

Εν μέσω ζωής συμβαίνει να εμφανίζεται ο θάνατος
και να παίρνει του ανθρώπου τα μέτρα.
Η επίσκεψη
ξεχνιέται η ζωή συνεχίζεται. Αλλά το κοστούμι ράβεται στη σιωπή.
 
«Μαύρες καρτ-ποστάλ»

Αγαπά τη φύση και τα στοιχεία της, όλα αυτά τα εντάσσει μέσα στα ποιήματα, είτε για να συμβολίσει κάτι, είτε για να φτιάξει αναλογίες, άλλοτε πάλι για να στήσει τα «σκηνικά» και να υποβάλλει μια ιδέα.

Η δυσθυμία διακόπτει τη δράση της.

Η αγωνία διακόπτει τη δράση της.
Ο γύπας διακόπτει την πτήση του.
 
Το φως διαχέεται με ζήλο μπροστά,
ακόμη και τα φαντάσματα πίνουν μια γουλιά.
 
Κι οι ζωγραφιές μας εμφανίζονται στο φως της μέρας,
κόκκινα ζώα των ατελιέ μας απ’ την εποχή των παγετώνων.
 
Όλα αρχίζουν να φανερώνονται τριγύρω.
Οδεύουμε στον ήλιο εκατοντάδες.
Μια μισάνοιχτη πόρτα κάθε άνθρωπος
που οδηγεί σ’ ένα χώρο για όλους.
 
Το απέραντο έδαφος από κάτω μας.
 
Το νερό λάμπει ανάμεσα στα δέντρα.
 
Η λίμνη ένα παράθυρο προς τη γη.
 
«Ο ημιτελής ουρανός»

Έχω παλιά, βαθιά και χιλιετή τραύματα στην ψυχή μου. Οι λέξεις είναι αντίδοτό μου, το λίκνο μου και ο τάφος μου. Γράφω γιατί φέρω μέσα μου την κρυμμένη φωνή της γυναίκας, κρυμμένα ένστικτα και χλωμά πρόσωπα.

Τέλος, το ελληνικό κοινό έρχεται σε γόνιμη επαφή με μια ιδιαίτερη περίπτωση δημιουργού, την Ιρανή ποιήτρια Γιλά Μοσσάεντ (1948-). Πήγε στη Σουηδία το 1986 ως πρόσφυγας και έχει καταφέρει να αποτελεί μέρος της ιστορίας της λογοτεχνίας στη χώρα της εξορίας της, κάτι που είναι ένα φοβερό επίτευγμα για ευνόητους λόγους. Διαβάζουμε πως η ίδια, μεταξύ άλλων σημειώνει: «Έχω παλιά, βαθιά και χιλιετή τραύματα στην ψυχή μου. Οι λέξεις είναι αντίδοτό μου, το λίκνο μου και ο τάφος μου. Γράφω γιατί φέρω μέσα μου την κρυμμένη φωνή της γυναίκας, κρυμμένα ένστικτα και χλωμά πρόσωπα…» Η ποιήτρια γκρεμίζεται και βυθίζεται στη μνήμη, ψάχνει σε αυτήν να βρει εναύσματα και αφετηρίες, κι αυτό γίνεται αβίαστα, αφού η προσφυγιά της αποτελεί στίγμα, αιώνιο υλικό, αρχικό πάντα ερέθισμα:

Είμαι ένα έθνος μονάχο

με όρια που έχουν συρρικνωθεί
Μια πληγή περιφερόμενη.
Ποιήματα ολιγόστιχα, λιτά, άμεσα, εξομολογητικά στα σημεία, με ψυχή. Η απώλεια και ο πόνος δίνουν το παρόν:
Σήμερα πέθανε ο πατέρας μου
Ένας ποιητής που μάζευε για το πρωινό πασχαλιές μυρωδάτες
μου δίδαξε την μυστηριακή οδό
στην αλήθεια
αγάπη
Μίλησα μαζί του προχθές
Δεν θα κλάψετε είπε η χαρά είναι το μέγιστο καθήκον της ζωής, μην το ξεχνάς
Όχι μαύρα ρούχα μετά από μένα
 
 
«Κάθε βράδυ φιλώ τα πόδια του εδάφους»

Το βιβλίο ξεκινάει με ένα ποίημα του Χέρμπερτ με τίτλο «Μεταφραστής ποίησης», ακολουθεί ουσιαστικός πρόλογος από τη Χριστίνα Χέλντνερ, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Γετεμπόργκι που εξηγεί τη σχέση της με τη μεταφράστρια και τον λόγο που γράφει τον παρόντα πρόλογο. Και στη συνέχεια διαβάζουμε το κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα της μεταφράστριας μέσα στο οποίο τονίζει, μεταξύ άλλων: «Προσπάθησα να σταθώ με σεβασμό απέναντι στο πρότυπο των δημιουργών και ν’ αποδώσω στο μέτρο των δυνατοτήτων μου τη φωνή και το ύφος τους, αναδημιουργώντας το ποίημα στην ελληνική γλώσσα με τις δικές μου οικείες λέξεις. Η προσπάθεια της μετάφρασης κατά τους όρους του Τζέιμς Σ. Χολμς αφορά σε μεταποίημα. Έχω την αμυδρή αίσθηση ότι οι όροι μεταποιητής και μεταποίημα του Τζέιμς Σ. Χολμς προσδίδουν αίσθηση ελευθερίας στη δημιουργία του νέου ποιήματος». Πέρα από αυτήν την τίμια και ουσιαστική για τον τρόπο εργασίας, αλλά και για τον στόχο της έκδοσης δήλωση, ο αναγνώστης δεν μπορεί να λησμονήσει την ισχυρή εντύπωση που το βιβλίο τού αφήνει, σπρώχνοντάς τον να το διαβάσει πάλι και πάλι.

* Η ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ είναι συγγραφέας.

altΔέρμα από πεταλούδες
(δίγλωσση έκδοση, ελληνικά-σουηδικά)
Έντιθ Έντεγκραντ, Κάριν Μπόγιε, Τούμας Γέστα Τρανστρέμερ, Γιλά Μοσσάεντ
Μτφρ. - Επιλογή: Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη
Intellectum 2018
Σελ. 88, τιμή εκδότη €8,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ TOMAS TRANSTROMER

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πιστή και ενάρετη νύχτα» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Πιστή και ενάρετη νύχτα» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για το ποιητικό έργο της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Πιστή και ενάρετη νύχτα» (μτφρ. Χάρης Βλαβιανός, Δήμητρα Κωτούλα, εκδ. Στερέωμα).

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Δημιουργός του έργου Πιστή και ενάρετη νύχτα είναι η ...

«Πράξεις των Αποστόλων» του Ιωάννη Πανουτσόπουλου (κριτική) – Η θέση του ανθρώπου στην κοσμική σούπα

«Πράξεις των Αποστόλων» του Ιωάννη Πανουτσόπουλου (κριτική) – Η θέση του ανθρώπου στην κοσμική σούπα

Για την ποιητική συλλογή του Ιωάννη Πανουτσόπουλου «Πράξεις των Αποστόλων» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, έργο της Valerie Hegarty.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Για ένα «σύννεφο με παντελόνια»

...
«Τελευταίο σκοτάδι» του Αργύρη Παλούκα (κριτική) – Ολιγόστιχα ποιήματα, πυκνές συνθέσεις

«Τελευταίο σκοτάδι» του Αργύρη Παλούκα (κριτική) – Ολιγόστιχα ποιήματα, πυκνές συνθέσεις

Για την ποιητική συλλογή του Αργύρη Παλούκα «Τελευταίο σκοτάδι» (εκδ. Κριτική). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Yan Palmer. 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Είχαμε ήδη την ευκαιρία να αξιολογήσουμε προϊόντα λογοτεχν...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Δόθηκαν τα βραβεία της Εταιρίας λογοτεχνών Θεσσαλονίκης για το 2022

Δόθηκαν τα βραβεία της Εταιρίας λογοτεχνών Θεσσαλονίκης για το 2022

Χθες, Τρίτη, 21 Μαρτίου 2023, Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης, η Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης απένειμε τα πρώτα λογοτεχνικά της βραβεία. Βραβεύτηκαν οι Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Μεγάλο Βραβείο, Ευαγγελία Τάτση, βραβείο ποίησης, και Μαριάνθη Τεντζεράκη, βραβείο πεζογραφίας. Στην κεντρική εικόνα, η στιγμή της βρά...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

Ο παγκοσμίου φήμης επιστήμονας Γκάμπορ Μάτε έρχεται στην Ελλάδα

Ο παγκοσμίου φήμης επιστήμονας Γκάμπορ Μάτε έρχεται στην Ελλάδα

Ο Δρ. Γκάμπορ Μάτε θα έρθει στην Ελλάδα για ένα διήμερο εργαστήριο με θέμα «Ενδοσκόπηση μέσω Συμπόνοιας: Για την επούλωση του τραύματος και του στρες», στις 20 και 21 Ιουνίου 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Ο παγκοσμίου φήμης ο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

«Αγκούσα» της Μαντώς Μάκκα (προδημοσίευση)

«Αγκούσα» της Μαντώς Μάκκα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων της Μαντώς Μάκκα «Αγκούσα», που θα κυκλοφορήσει στις 22 Μαρτίου από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Οι φωνές» ...

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ