alt

Για την ποιητική συλλογή του Γιάννη Τζανετάκη «Θαμπή πατίνα» (εκδ. Πόλις).

Του Κωνσταντίνου Κωστέα

Ο ποιητής, παραλληλίζοντας την καταλυτική, μη αναστρέψιμη επίδραση που ασκεί ο καλπασμός του χρόνου στα «βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής» με την οξείδωση των χημικών αντικειμένων, χρησιμοποιεί ως τίτλο της καλαίσθητης ένατης συλλογής ποιημάτων του τη συνεκφορά Θαμπή Πατίνα. Εστιάζοντας στη φράση αυτή καθ΄ αυτή (η Μαρία Στασινοπούλου σημείωσε τον πλεοναστικό χαρακτήρα του επιθετικού προσδιορισμού) συμπεραίνουμε ότι η αναπόφευκτη σωματική διάβρωση ασκεί αφόρητη ψυχική πίεση στο ποιητικό υποκείμενο. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να σταθούμε στην ευρεία διακειμενικότητα που συνέχει την ποιητική του Τζανετάκη, καθώς στις σελίδες της Θαμπής Πατίνας υπολανθάνει ο ελεγειακός Μίμνερμος και το προσωπείο του Ιάσωνος Κλεάνδρου, το οποίο επινοεί ο Καβάφης αισθανόμενος τις φρικτές πληγές του γήρατος. Επηρεασμένος από τα διδάγματα του Μεγάλου Αλεξανδρινού ο ποιητής αναζητεί «δοκιμές νάρκης του άλγους» μετουσιώνοντας την πλημμυρίδα των αναμνήσεων που τον κατακλύζουν σε λιτό, δίχως περιττά φτιασίδια, αλλά μεστό και επιμελημένο ποιητικό λόγο.

Χρησιμοποιώντας ως προμετωπίδα τη φράση του Μπόρχες «Εγώ είμαι. Εγώ θέλω να 'μαι. Εγώ αιμορραγώ» ο ποιητής προσπαθεί να δείξει στον αναγνώστη, μα κυρίως να πείσει τον εαυτό του πως πασχίζει να παραμείνει ο ίδιος.

Χρησιμοποιώντας ως προμετωπίδα τη φράση του Μπόρχες «Εγώ είμαι. Εγώ θέλω να 'μαι. Εγώ αιμορραγώ» ο ποιητής προσπαθεί να δείξει στον αναγνώστη, μα κυρίως να πείσει τον εαυτό του πως πασχίζει να παραμείνει ο ίδιος. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο προσπαθεί να φέρει στην επιφάνεια ό,τι τον συνθλίβει και ζητεί από τη δοκιμασμένη ποιητική του γραφίδα τη δύναμη που θα τον κρατήσει αλώβητο από τα χαίνοντα χάσματα. Τα τελευταία αρπάζουν αδιάκοπα αγαπημένα πρόσωπα και συνήθειες του παρελθόντος. Στόχος του, να δείξει στον αναγνώστη, μα κυρίως να πείσει τον εαυτό του πως παραμένει ο ίδιος παρότι έχει πληγεί. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, όπως εκμυστηρεύεται, ξεπηδά έξαφνα μέσα από τα ποιήματα όπως ο Χίτσκοκ στις cameo εμφανίσεις του. 

Το κουβάρι της μνήμης ξετυλίγει τα πρώτα βήματα στην Καλαμάτα και φέρνει στην επιφάνεια την άχνη του λουκουμιού και τα ψίχουλα του αντίδωρου που σκόρπισε ο αέρας, τα μαθήματα στο ωδείο της πόλης σε ηλικία 7 ετών και μια αναμνηστική φωτογραφία μιας σχολικής εκδρομής στην παραλιακή οδό Ναυαρίνου της μακρινής δεκαετίας του 1960. Τυπικό σκηνικό της ελληνικής επαρχίας των περασμένων δεκαετιών αποτελεί και το νυχτερινό ταξίδι με το ΚΤΕΛ σε δρόμους παλιούς γεμάτους στροφές. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στο χιονισμένο δέκτη μιας τηλεόρασης Uranya, που μεταδίδει αγγλικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες. Επιστρέφοντας ξανά στο παρελθόν ο ώριμος πλέον ποιητής βλέπει τους ποδοσφαιρικούς τους ήρωες να μεγαλώνουν και να καταπονούνται σωματικά και ψυχικά. Ακόμα όμως διατηρεί ακέραιες τις ελπίδες του, όπως τουλάχιστον φαίνεται, στο ποίημα «Αξύριστοι Θλιμμένοι»:

σε πεζοδρόμια πίνουν Άμστελ
σε σκαλιά
γερμένοι μπρος
να σηκωθούν
έτοιμοι απ’ τον πάγκο
να μπουν ξανά στο γήπεδο
ένα χαμένο να γυρίσουνε
παιχνίδι.

Παρά την αισιόδοξη διάθεση που συναντάμε μεταξύ άλλων στα ποιήματα «Θα πάμε πάλι» και «Άλλοι κι οι δύο», η ενατένιση της μνήμης πονά. Επιβεβαιώνοντας το παραπάνω απόσπασμα από το Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ του Σεφέρη, ο Τζανετάκης ανακαλεί μια Κυριακή στη «Βρεγμένη Αριστομένους...» (κεντρική οδός τότε και σήμερα της Καλαμάτας), η οποία σημαδεύτηκε από την ημιτελή προβολή μιας ταινίας, επειδή το παιδί που μετέφερε την μπομπίνα από το άλλο σινεμά έπεσε από το μηχανάκι:

και βγήκαμε όλοι
στη βρεγμένη Αριστομένους
με τις ομπρέλες μας
περίλυποι
 
μισοί
ξέροντας απ’ το διάλειμμα
το τέλος

Πολλές φορές έρχεται ηθελημένα σ’ επαφή με το βασίλειο των νεκρών, ψάχνοντας τα θνητά τους μάτια, ή παρομοιάζοντας όσους χάθηκαν «με σφήκες που 'χάσαν το κεντρί, με πεταλούδες που 'χάσαν το χνούδι». Χρέος του να διατηρήσει ζεστούς τους φίλους που πέταξαν.

Μονάχη κατάληξη της ρευστότητας που συνέχει τ' ανθρώπινα είναι ο θάνατος. Ο ποιητής πασχίζει ν' αναμετρηθεί μαζί του ατενίζοντας το στιλπνό ξύλο το οποίο μεταφέρουν οι νεκροφόρες ή τραβώντας τις κουρτίνες όσο εμφανίζονται στα σπλάχνα του εναπομείναντος κομματιού του οι σκιές των γονιών του λίγο πριν φύγουν οριστικά. Κάποια στιγμή όμως συμβιβάζεται με τον αδήριτο όλεθρο, ενώ τον βλέπει να καραδοκεί δίπλα του. Δεν διστάζει μάλιστα να εξομολογηθεί ότι κάθε χαρούμενη γιορτή γι’ αυτόν είναι πια μια πρόβα πένθους. Πολλές φορές έρχεται ηθελημένα σ’ επαφή με το βασίλειο των νεκρών, ψάχνοντας τα θνητά τους μάτια, ή παρομοιάζοντας όσους χάθηκαν «με σφήκες που 'χάσαν το κεντρί, με πεταλούδες που 'χάσαν το χνούδι». Χρέος του να διατηρήσει ζεστούς τους φίλους που πέταξαν.

Ιδιαίτερη υποβλητικότητα υπάρχει στις σκηνές που περιγράφουν το φευγιό μιας αγαπημένης γυναίκας, δεδομένου ότι η έκκριση του συναισθήματος κορυφώνεται όταν το ποιητικό υποκείμενο ξεσπά: «τι πας να κάνεις γύρνα πίσω/ έχω ανάσα να σε ζήσω» κι αλλού: «μη μου χαλάς/ δεν ξέρω/ πώς σε φτιάχνουν πάλι/ δεν έχω /άλλο παιχνίδι μη» ή προσπαθεί να δώσει ποιητική διάσταση στο φιλί του τελευταίου ασπασμού. Αυτές οι φορτισμένες, πένθιμες σκέψεις του ποιητή ξεφεύγουν από τον νοσταλγικό τόνο που είναι διάχυτος στα πρώτα ποιήματα της συλλογής και φτάνουν βαθμιαία σε μια διάθεση παραίτησης, μοτίβο που μας θυμίζει την πεισιθάνατη ποιητική γενιά του Μεσοπολέμου, αφού ο Τζανετάκης λίγο πριν το τέλος της συλλογής αξιοποιώντας το εκφραστικό μέσο του κύκλου επιστρέφει στο πρώτο ποίημα και συμπληρώνει: «βγάλτε με/ απ’ το καστ/… αυτό το φιλμ δεν/ θέλω πια/ δεν παίζω άλλο», ενώ κλείνοντας φαίνεται πως συνομιλεί με τον Βιζυηνό αναζητώντας κι αυτός το φως που μαράθηκε κι «έπαψε να τρέχει στ' άνθη».

Κλείνοντας πρέπει να εξάρουμε την πολυδιάστατη στιχουργική δεινότητα του ποιητή καθώς στην Θαμπή Πατίνα συνδυάζονται εκτενή και επιγραμματικά ποιήματα, ενώ παράλληλα σμιλεύεται η παραδοσιακή μας ποίηση με τον ελεύθερο στίχο (στοιχείο μοντερνισμού) χωρίς να αλλοιωθεί η ταυτότητα του έργου. Την αισθητική του αναγνώστη μεταξύ άλλων μαγνητίζουν και οι επιγραμματικοί, αλλά άρτιοι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι: «Χωρίς ασπράδι πώς θωρείς/ δίχως χορδές πώς κρένεις» αποκαλύπτοντας τη μαθητεία του ποιητή στον ανώνυμο δημιουργό του δημοτικού τραγουδιού και τον Διονύσιο Σολωμό. Η αναδρομή στην ανέμελη παιδική ηλικία οδηγεί μεταξύ άλλων στη μίμηση του ύφος των παιδικών τραγουδιών ή των νανουρισμάτων: «Ω τι χέρι τι βελόνι/ τα κουμπάκια του ξηλώνει/ πώς αρπάζονται απ’ τη φόδρα/ καθώς πέταλα απ’ τα ρόδα». 

Υπολογίζοντας το διάστημα των δεκατριών ετών που χωρίζει τις δύο τελευταίες συλλογές του ποιητή Βίος βαθύς (2004) και Θαμπή πατίνα (2017) προσδοκούμε στο εξής ο Γιάννης Τζανετάκης να επισκέπτεται συχνότερα τον αναγνώστη. 

* Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΩΣΤΕΑΣ είναι φιλόλογος.

 Στην κεντρική εικόνα πίνακας του Lucian Freud (1922-2011).


altΘαμπή πατίνα
Γιάννης Τζανετάκης
Πόλις 2017
Σελ. 64, τιμή εκδότη €10,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΤΖΑΝΕΤΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

Για το βιβλίο «Emily Dickinson, Ποιήματα» (εκλογή, προλεγόμενα, μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Η Σίνθια Νίξον υποδύεται την Έμιλυ Ντίκινσον στη βιογραφική ταινία του Τέρενς Ντέιβις «A Quier Passion». 

Γράφει η Γεωργία Τριανταφυλλίδου ...

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

Για την ποιητική συλλογή της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου «Ο θυρωρός των ημερών» (εκδ. Κέδρος). Κεντρική εικόνα: He © Positi Negati.

Γράφει η Μαρίτα Παπαρούση

Στην ποιητική συλλογή ...

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

Για την ανθολογία «Η χαμηλόφωνη τόλμη» (εκδ. Νίκας). Κεντρική εικόνα: πίνακας του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ εμπνευσμένος από ποίημα του Άλφρεντ Τέννυσον.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ποιητές που τους σάρωσε η λήθη. Στίχοι που ντύθηκαν την απώλειά τους. Α...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ