alt

Για την ποιητική συλλογή του Γιάννη Τζανετάκη «Θαμπή πατίνα» (εκδ. Πόλις).

Του Κωνσταντίνου Κωστέα

Ο ποιητής, παραλληλίζοντας την καταλυτική, μη αναστρέψιμη επίδραση που ασκεί ο καλπασμός του χρόνου στα «βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής» με την οξείδωση των χημικών αντικειμένων, χρησιμοποιεί ως τίτλο της καλαίσθητης ένατης συλλογής ποιημάτων του τη συνεκφορά Θαμπή Πατίνα. Εστιάζοντας στη φράση αυτή καθ΄ αυτή (η Μαρία Στασινοπούλου σημείωσε τον πλεοναστικό χαρακτήρα του επιθετικού προσδιορισμού) συμπεραίνουμε ότι η αναπόφευκτη σωματική διάβρωση ασκεί αφόρητη ψυχική πίεση στο ποιητικό υποκείμενο. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να σταθούμε στην ευρεία διακειμενικότητα που συνέχει την ποιητική του Τζανετάκη, καθώς στις σελίδες της Θαμπής Πατίνας υπολανθάνει ο ελεγειακός Μίμνερμος και το προσωπείο του Ιάσωνος Κλεάνδρου, το οποίο επινοεί ο Καβάφης αισθανόμενος τις φρικτές πληγές του γήρατος. Επηρεασμένος από τα διδάγματα του Μεγάλου Αλεξανδρινού ο ποιητής αναζητεί «δοκιμές νάρκης του άλγους» μετουσιώνοντας την πλημμυρίδα των αναμνήσεων που τον κατακλύζουν σε λιτό, δίχως περιττά φτιασίδια, αλλά μεστό και επιμελημένο ποιητικό λόγο.

Χρησιμοποιώντας ως προμετωπίδα τη φράση του Μπόρχες «Εγώ είμαι. Εγώ θέλω να 'μαι. Εγώ αιμορραγώ» ο ποιητής προσπαθεί να δείξει στον αναγνώστη, μα κυρίως να πείσει τον εαυτό του πως πασχίζει να παραμείνει ο ίδιος.

Χρησιμοποιώντας ως προμετωπίδα τη φράση του Μπόρχες «Εγώ είμαι. Εγώ θέλω να 'μαι. Εγώ αιμορραγώ» ο ποιητής προσπαθεί να δείξει στον αναγνώστη, μα κυρίως να πείσει τον εαυτό του πως πασχίζει να παραμείνει ο ίδιος. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο προσπαθεί να φέρει στην επιφάνεια ό,τι τον συνθλίβει και ζητεί από τη δοκιμασμένη ποιητική του γραφίδα τη δύναμη που θα τον κρατήσει αλώβητο από τα χαίνοντα χάσματα. Τα τελευταία αρπάζουν αδιάκοπα αγαπημένα πρόσωπα και συνήθειες του παρελθόντος. Στόχος του, να δείξει στον αναγνώστη, μα κυρίως να πείσει τον εαυτό του πως παραμένει ο ίδιος παρότι έχει πληγεί. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, όπως εκμυστηρεύεται, ξεπηδά έξαφνα μέσα από τα ποιήματα όπως ο Χίτσκοκ στις cameo εμφανίσεις του. 

Το κουβάρι της μνήμης ξετυλίγει τα πρώτα βήματα στην Καλαμάτα και φέρνει στην επιφάνεια την άχνη του λουκουμιού και τα ψίχουλα του αντίδωρου που σκόρπισε ο αέρας, τα μαθήματα στο ωδείο της πόλης σε ηλικία 7 ετών και μια αναμνηστική φωτογραφία μιας σχολικής εκδρομής στην παραλιακή οδό Ναυαρίνου της μακρινής δεκαετίας του 1960. Τυπικό σκηνικό της ελληνικής επαρχίας των περασμένων δεκαετιών αποτελεί και το νυχτερινό ταξίδι με το ΚΤΕΛ σε δρόμους παλιούς γεμάτους στροφές. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στο χιονισμένο δέκτη μιας τηλεόρασης Uranya, που μεταδίδει αγγλικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες. Επιστρέφοντας ξανά στο παρελθόν ο ώριμος πλέον ποιητής βλέπει τους ποδοσφαιρικούς τους ήρωες να μεγαλώνουν και να καταπονούνται σωματικά και ψυχικά. Ακόμα όμως διατηρεί ακέραιες τις ελπίδες του, όπως τουλάχιστον φαίνεται, στο ποίημα «Αξύριστοι Θλιμμένοι»:

σε πεζοδρόμια πίνουν Άμστελ
σε σκαλιά
γερμένοι μπρος
να σηκωθούν
έτοιμοι απ’ τον πάγκο
να μπουν ξανά στο γήπεδο
ένα χαμένο να γυρίσουνε
παιχνίδι.

Παρά την αισιόδοξη διάθεση που συναντάμε μεταξύ άλλων στα ποιήματα «Θα πάμε πάλι» και «Άλλοι κι οι δύο», η ενατένιση της μνήμης πονά. Επιβεβαιώνοντας το παραπάνω απόσπασμα από το Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ του Σεφέρη, ο Τζανετάκης ανακαλεί μια Κυριακή στη «Βρεγμένη Αριστομένους...» (κεντρική οδός τότε και σήμερα της Καλαμάτας), η οποία σημαδεύτηκε από την ημιτελή προβολή μιας ταινίας, επειδή το παιδί που μετέφερε την μπομπίνα από το άλλο σινεμά έπεσε από το μηχανάκι:

και βγήκαμε όλοι
στη βρεγμένη Αριστομένους
με τις ομπρέλες μας
περίλυποι
 
μισοί
ξέροντας απ’ το διάλειμμα
το τέλος

Πολλές φορές έρχεται ηθελημένα σ’ επαφή με το βασίλειο των νεκρών, ψάχνοντας τα θνητά τους μάτια, ή παρομοιάζοντας όσους χάθηκαν «με σφήκες που 'χάσαν το κεντρί, με πεταλούδες που 'χάσαν το χνούδι». Χρέος του να διατηρήσει ζεστούς τους φίλους που πέταξαν.

Μονάχη κατάληξη της ρευστότητας που συνέχει τ' ανθρώπινα είναι ο θάνατος. Ο ποιητής πασχίζει ν' αναμετρηθεί μαζί του ατενίζοντας το στιλπνό ξύλο το οποίο μεταφέρουν οι νεκροφόρες ή τραβώντας τις κουρτίνες όσο εμφανίζονται στα σπλάχνα του εναπομείναντος κομματιού του οι σκιές των γονιών του λίγο πριν φύγουν οριστικά. Κάποια στιγμή όμως συμβιβάζεται με τον αδήριτο όλεθρο, ενώ τον βλέπει να καραδοκεί δίπλα του. Δεν διστάζει μάλιστα να εξομολογηθεί ότι κάθε χαρούμενη γιορτή γι’ αυτόν είναι πια μια πρόβα πένθους. Πολλές φορές έρχεται ηθελημένα σ’ επαφή με το βασίλειο των νεκρών, ψάχνοντας τα θνητά τους μάτια, ή παρομοιάζοντας όσους χάθηκαν «με σφήκες που 'χάσαν το κεντρί, με πεταλούδες που 'χάσαν το χνούδι». Χρέος του να διατηρήσει ζεστούς τους φίλους που πέταξαν.

Ιδιαίτερη υποβλητικότητα υπάρχει στις σκηνές που περιγράφουν το φευγιό μιας αγαπημένης γυναίκας, δεδομένου ότι η έκκριση του συναισθήματος κορυφώνεται όταν το ποιητικό υποκείμενο ξεσπά: «τι πας να κάνεις γύρνα πίσω/ έχω ανάσα να σε ζήσω» κι αλλού: «μη μου χαλάς/ δεν ξέρω/ πώς σε φτιάχνουν πάλι/ δεν έχω /άλλο παιχνίδι μη» ή προσπαθεί να δώσει ποιητική διάσταση στο φιλί του τελευταίου ασπασμού. Αυτές οι φορτισμένες, πένθιμες σκέψεις του ποιητή ξεφεύγουν από τον νοσταλγικό τόνο που είναι διάχυτος στα πρώτα ποιήματα της συλλογής και φτάνουν βαθμιαία σε μια διάθεση παραίτησης, μοτίβο που μας θυμίζει την πεισιθάνατη ποιητική γενιά του Μεσοπολέμου, αφού ο Τζανετάκης λίγο πριν το τέλος της συλλογής αξιοποιώντας το εκφραστικό μέσο του κύκλου επιστρέφει στο πρώτο ποίημα και συμπληρώνει: «βγάλτε με/ απ’ το καστ/… αυτό το φιλμ δεν/ θέλω πια/ δεν παίζω άλλο», ενώ κλείνοντας φαίνεται πως συνομιλεί με τον Βιζυηνό αναζητώντας κι αυτός το φως που μαράθηκε κι «έπαψε να τρέχει στ' άνθη».

Κλείνοντας πρέπει να εξάρουμε την πολυδιάστατη στιχουργική δεινότητα του ποιητή καθώς στην Θαμπή Πατίνα συνδυάζονται εκτενή και επιγραμματικά ποιήματα, ενώ παράλληλα σμιλεύεται η παραδοσιακή μας ποίηση με τον ελεύθερο στίχο (στοιχείο μοντερνισμού) χωρίς να αλλοιωθεί η ταυτότητα του έργου. Την αισθητική του αναγνώστη μεταξύ άλλων μαγνητίζουν και οι επιγραμματικοί, αλλά άρτιοι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι: «Χωρίς ασπράδι πώς θωρείς/ δίχως χορδές πώς κρένεις» αποκαλύπτοντας τη μαθητεία του ποιητή στον ανώνυμο δημιουργό του δημοτικού τραγουδιού και τον Διονύσιο Σολωμό. Η αναδρομή στην ανέμελη παιδική ηλικία οδηγεί μεταξύ άλλων στη μίμηση του ύφος των παιδικών τραγουδιών ή των νανουρισμάτων: «Ω τι χέρι τι βελόνι/ τα κουμπάκια του ξηλώνει/ πώς αρπάζονται απ’ τη φόδρα/ καθώς πέταλα απ’ τα ρόδα». 

Υπολογίζοντας το διάστημα των δεκατριών ετών που χωρίζει τις δύο τελευταίες συλλογές του ποιητή Βίος βαθύς (2004) και Θαμπή πατίνα (2017) προσδοκούμε στο εξής ο Γιάννης Τζανετάκης να επισκέπτεται συχνότερα τον αναγνώστη. 

* Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΩΣΤΕΑΣ είναι φιλόλογος.

 Στην κεντρική εικόνα πίνακας του Lucian Freud (1922-2011).


altΘαμπή πατίνα
Γιάννης Τζανετάκης
Πόλις 2017
Σελ. 64, τιμή εκδότη €10,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΤΖΑΝΕΤΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα, η Λουίζ Γκλικ.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Τη Λουίζ Γ...

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

Για το δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» (εκδ. Θράκα). Στην κεντρική εικόνα, η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου στο σπίτι της ζωγράφου Νέλλης Ανδρικοπούλου (1948).

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη ...

«Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (κριτική) – Ένα ανθολόγιο τοπογραφικών δεδομένων

«Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (κριτική) – Ένα ανθολόγιο τοπογραφικών δεδομένων

Για την ποιητική συλλογή «Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (εκδ. Μελάνι). 

Γράφει ο Ιγνάτης Χουβαρδάς

Στην πρόσφατη ποιητική συλλογή ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Με αφορμή τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, θα διεξαχθεί το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» στις 10 και 11 Ιουνίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ