alt

Για την ποιητική συλλογή της Έφης Κατσουρού «Γεωγραφία προσώπου» (εκδ. Κέδρος).

Της Κίρκης Κεφαλέα

Το βιβλίο της Έφης Κατσουρού Γεωγραφία προσώπου είναι η δεύτερη ποιητική συλλογή της, η οποία εκδόθηκε μόλις πριν από έναν χρόνο. Η πρώτη, με τίτλο Εκτός εποχής, εκδόθηκε το 2014, με την οποία η Κατσουρού έκανε το ντεμπούτο της στον ποιητικό χώρο. Πρόκειται για μια ιδιάζουσα περίπτωση η περίπτωση της Κατσουρού: στην ποίησή της συνδυάζει την Αρχιτεκτονική (είναι πτυχιούχος της Σχολής των Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ) με την ποίηση. Και συγκεκριμένα μελετάει την ποίηση και την αρχιτεκτονική ως έναν τόπο συνάντησης του πραγματικού με το φανταστικό στοιχείο, ενώ βασικό ζητούμενο στην έρευνά της είναι, όπως γράφει, «η ανάδειξη μιας κοινής κοσμοαντίληψης και συνθετικής διεργασίας που ενυπάρχει στις δύο τέχνες». Πώς συναντιούνται οι ποιητές και οι αρχιτέκτονες; Αυτό το στοιχείο είναι πολύ ευδιάκριτο, τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη ποιητική συλλογή της. Το εγχείρημά της, να προσεγγίσει την ανάλυση ποιητικών συνθέσεων με τους όρους της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, προτείνοντας μια κοινή θέαση των δύο τεχνών, της ποίησης ως αρχιτεκτονικής και της αρχιτεκτονικής ως ποίησης σε οργανική μορφή, αποτελεί σίγουρα πρωτότυπο τρόπο προσέγγισης.

Η Γεωγραφία προσώπου είναι μια ποιητική σύνθεση, που όμως διαβάζεται περισσότερο ως αφήγημα και λιγότερο ως ποίημα, με αρχή, μέση και τέλος, και η οποία χωρίζεται σε γεωγραφικούς τόπους. – βασικοί της άξονες είναι τα νησιά, και συγκεκριμένα η Σαντορίνη, η Χίος, η Φολέγανδρος, η Ύδρα. Πάνω σε αυτά τα νησιά χτίζει η ποιήτρια τους στίχους της, με μια χρονολογική σειρά που δεν είναι καθόλου τυχαία: σχετίζονται με τις βιωματικές της εμπειρίες. Κάθε νησί σηματοδοτεί και μια χρονική περίοδο της ζωής της, ξεκινώντας από τη Σαντορίνη – μια περίοδος γεμάτη από παιδικές μνήμες, με έντονο το οικογενειακό πλαίσιο. Ο δεύτερος γεωγραφικός σταθμός είναι η Χίος, νησί συνδεδεμένο με τα εφηβικά της χρόνια, ακολουθεί η Φολέγανδρος, με τα μετεφηβικά της χρόνια, συνδεδεμένα με το νόημα της φιλίας, ενώ στην Ύδρα ολοκληρώνεται η ενηλικίωσή της για να την οδηγήσει στο στάδιο της αυτογνωσίας, και να φτάσει στην ανακάλυψη του ίδιου της του εαυτού. Είναι λοιπόν ένα ποιητικό ταξίδι προς την ενηλικίωση, σαν ένα είδος ποιητικού Bildungsroman, νεανικού, βέβαια.

Οι παρακάτω στίχοι μαρτυρούν συνοπτικά αυτό το ποιητικό ταξίδι:

Η γη αναδύθηκε στη Σαντορίνη,
στη Χίο τη φωτιά της άναψε
να δυναμώσει από τον άνεμο της Φολεγάνδρου,
να γίνει πυρ υγρό
στην Ύδρα ύδωρ.

Η Κατσουρού χειρίζεται με δεξιοτεχνία μια ποιητική γλώσσα με εσωτερικό ρυθμό και μέτρο, μολονότι τα ποιήματά της είναι γραμμένα σε ελεύθερο στίχο.

Ολόκληρη η ποιητική συλλογή είναι διαποτισμένη από το ερωτικό στοιχείο. Το δεύτερο πρόσωπο, μάλιστα, που χρησιμοποιεί η αφηγήτρια-ποιήτρια δείχνει σαν να απευθύνεται διαρκώς στον ερωτικό της σύντροφο και αυτό προσδίδει μια αμεσότητα στην ποιητική γλώσσα που χρησιμοποιεί. Η Κατσουρού χειρίζεται με δεξιοτεχνία μια ποιητική γλώσσα με εσωτερικό ρυθμό και μέτρο, μολονότι τα ποιήματά της είναι γραμμένα σε ελεύθερο στίχο – αλλά μήπως ο λεγόμενος ελεύθερος στίχος δεν είναι και τόσο ελεύθερος, αφού η λέξη στίχος σημαίνει πειθαρχία, τάξη, ρυθμό; Γιατί στην ποίησή της διακρίνει κανείς έναν ρυθμό πάγιο στη δομή του, με αρχιτεκτονική επιβεβαίωση, μια εκφραστική και ρυθμική μέσα σε έναν καλά δομημένο ελεύθερο στίχο.

Το μοτίβο του «έρωτα» επανέρχεται σχεδόν εμμονικά στα περισσότερα από τα ποιήματά της. Ενδεικτικά αναφέρω στίχους:

Αντίκριζε το φως,
στο στόμα του αλάτι
ο έρωτας.
Όταν θα μ’ αγαπάς να γίνεσαι ανελέητος
ήλιος της Φολεγάνδρου μεσημέρι.

Ή:

Ίσως να θάλλει παράφορη μια τέτοια ιδέα,
μα η παραφορά ταιριάζει στους έρωτες,
τα ποιήματα
και τις ιδέες.
 
Μπορώ να πω ότι σ’ αγάπησα σ’ αυτό το ταξείδι
όπως εκείνους.
Αν μοιάζω απόκοσμη τα βράδια,
αγάπα με,
είναι γιατί από άποψη ψυχής είμ’ ον αμφίβιο.

Αυτός ο «έρωτας» εκφράζεται μέσα από μια ελαφρώς υπερρεαλίζουσα γραφή, στη διαμόρφωση της οποίας φαίνεται να έχει συμβάλει μια γόνιμη μαθητεία της Κατσουρού στον Ελύτη και τον Εμπειρίκο. Άφθονες είναι οι διακειμενικές αναφορές από την ποίηση αυτών των δύο Ελλήνων υπερρεαλιστών. Ενδεικτικά παραθέτω μερικούς στίχους της:

Κι εσύ τη νύχτα κρατούσες.
Μόνο εγώ είχα ξημερώσει.
Αναγνώρισες στην κίνησή μου
μέλλον γοργόνας,
θέλησες να γίνεις ψάρι
να κολυμπήσουμε,
μα έμενες πάντα υδροχόος
να μου γεμίζεις το ποτήρι
να ξεδιψάω από την αλμυρή μας γεύση.

Συχνά η εικονογραφία της οδηγείται σε σχήματα μεταϋπερρεαλιστικά, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας έντονος λυρισμός, όπως φαίνεται στους παρακάτω στίχους:

Τα μαλλιά μπλέχτηκαν με τ’ αλάτι
κι έγιναν θάλασσα
να κολυμπήσουνε ψάρια,
να ταξειδέψουν οι θαλασσόλυκοι,
 
να μας κουρσέψουν οι πειρατές.
 
Τα μαλλιά τη νύχτα ήταν η άμυνα.
Για μια στιγμή μοιάζαμε μέδουσες.

Φυσικά τοπία, ζωηρά χρώματα, εικόνες μουσικές, απέραντη θάλασσα και φως παντού, φτιάχνουν όλα μαζί τον ποιητικό κόσμο της Κατσουρού, δημιουργώντας μιαν ατμόσφαιρα αισιοδοξίας, με κυρίαρχη, όπως είπαμε, την ερωτική διάσταση, ισορροπώντας με δεξιοτεχνία την αφηγηματικότητα της γλώσσας με τον έντονο λυρισμό.

Φυσικά τοπία, ζωηρά χρώματα, εικόνες μουσικές, απέραντη θάλασσα και φως παντού, φτιάχνουν όλα μαζί τον ποιητικό κόσμο της Κατσουρού, δημιουργώντας μιαν ατμόσφαιρα αισιοδοξίας, με κυρίαρχη, όπως είπαμε, την ερωτική διάσταση, ισορροπώντας με δεξιοτεχνία την αφηγηματικότητα της γλώσσας με τον έντονο λυρισμό. Έχοντας υπόψη και τα ποιήματα της πρώτης της ποιητικής συλλογής, διαπιστώνουμε ότι πολλά από τα μοτίβα ή θέματα επανέρχονται και στη δεύτερη. Η Κατσουρού δεν κόβει τις ρίζες με το ποιητικό της παρελθόν, ωστόσο διακρίνουμε μια εξέλιξη στη γλώσσα και στον στίχο της, καθώς και μια ωριμότητα στον τρόπο της γραφής της. Ιδιαίτερα θα πρέπει να αναφέρουμε τη γόνιμη συνομιλία της Κατσουρού με την ορθόδοξη χριστιανική μας παράδοση. Η ποιήτρια έχει δανειστεί λέξεις, σύμβολα, εικόνες από τα κείμενα της Αγίας Γραφής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι γράφει θρησκευτική ποίηση: Η «προσευχή» λ.χ. είναι ένα μοτίβο που επανέρχεται:

Οι θάλασσες ακολουθούν
κι οι γλάροι έπονται
με τις προσευχές

Ή:

Η προσευχή ανήκει σε εκείνους
που έχουν την πίστη να την προφέρουν,
η ελπίδα σε όσους δεν απελπίστηκαν ακόμη.

Ή:

Εκεί που η Δύση αγγίζει την Ανατολή
γράφονται οι προσευχές.

Είναι ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η ερωτική εμπειρία αποκτά σε ορισμένους στίχους της Κατσουρού μια θρησκευτική διάσταση. Γράφει:

Το μόνο ακλόνητο σχήμα, τρεις γωνίες, τριαδικός ο
Θεός μας κι ο έρωτας –

Πλήθος και οι λέξεις-σύμβολα από τα κείμενα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, τα οποία γονιμοποιούν τα ποιήματά της, όπως:

«Αναστάσιμη γη», «άγγελοι», «απολεσθείς παράδεισος», «αθανασία», «αθάνατος», «σταυρός», «Θεός», «θεϊκό», «ευλαβικά», «δάκρυσε η εικόνα».

Ή

Απέραντο λιβάδι η θάλασσά σου
να φυτέψουν ιδέες και ποιήματα οι ταξειδιώτες
εξαγνισμούς οι Αγίοι.

Η αναγωγή στο ιερό μέσα και από τον έρωτα είναι μια βασική αναζήτηση Ελλήνων υπερρεαλιστών, έτσι και η Κατσουρού φαίνεται να εμπνέεται μέσα από πρόσωπα και εικόνες των βιβλικών κείμενων. Μορφές από το Ευαγγέλιο, όπως η Παναγία, κατέχουν σημαντική θέση στο έργο της, αφού η εικόνα της Παναγίας τής επιτρέπει να εικονογραφήσει, μεταθέτοντάς τη στη σημερινή εποχή, εναργέστερα το ποιητικό της όραμα. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό της ποίημα με τίτλο:

Τα εννιάμερα της Παναγίας
Τα παιδιά σκαρφάλωσαν στο λιοντάρι
πιστεύοντας ακόμη στην αίγλη των βασιλιάδων.
Η Παναγία εννέα μέρες μετά
βγήκε περίπατο στους δρόμους
να εκπληρώσει τα τάματα.
Η μουσική που ερχόταν από το ηλιοβασίλεμα
μπλέχτηκε με τους ψαλμούς.
Όμοια και ο άνθρωπος με τον Θεό του.
 
Ο καθένας μας περιέφερε
τη στολισμένη εικόνα του εκείνη τη νύχτα,
λίγο μετά τον θάνατο μιας άλλης εικόνας
που μέσα της μήνες τώρ’ ασφυκτιούσα.

Η μορφή της Παναγίας τη βοηθάει να εκφράσει ευκρινέστερα τις υπαρξιακές της αναζητήσεις. Το γεγονός ότι η Κατσουρού τελειώνει το «Υστερόγραφο» στο τέλος του βιβλίου της χρησιμοποιώντας θεολογική γλώσσα, δείχνει πόσο τη βοηθάει η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση να εκφράζεται ποιητικά, εν τούτοις, με μια ποιητική γλώσσα που έχει, όπως είπαμε παραπάνω, μοντερνιστικά χαρακτηριστικά. Ο κόσμος της Κατσουρού είναι ένας κόσμος ευλαβικού ονείρου. Ωστόσο μερικές ρεαλιστικότερες στιγμές που εμφανίζονται στους στίχους της δείχνουν ότι ο ποιητικός λόγος της έχει ήδη αρχίσει την πορεία του προς την ωριμότητα. Πράγμα που φαίνεται να το δηλώνει η καταληκτική φράση (φράση-προτροπή εις εαυτόν) από το «Υστερόγραφο», όπου διαβάζουμε:

Η μαγιά της ποίησης ευδοκιμεί στο – φαινομενικά – ασήμαντο. Θεοποίησέ το.

Στην πληθώρα εκδοτικής παραγωγής νέων ποιητών, όπου τις περισσότερες φορές το αποτέλεσμα είναι μέτριο και καθόλου ικανοποιητικό, η Κατσουρού ξεχωρίζει με μία ενδιαφέρουσα ποιητική συλλογή και μας κάνει αισιόδοξους για τη νέα ποιητική γενιά των νεοελληνικών μας γραμμάτων.

* Το κείμενο αποτελεί επεξεργασμένη εκδοχή του κειμένου που διαβάστηκε στην παρουσίαση της «Γεωγραφίας Προσώπου» στις 8 Δεκεμβρίου 2017 στο βιβλιοπωλείο Επί Λέξει.

* Η ΚΙΡΚΗ ΚΕΦΑΛΕΑ είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ.

 

alt

Γεωγραφία προσώπου
Έφη Κατσουρού
Κέδρος 2017
Σελ. 136, τιμή εκδότη €9,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΚΑΤΣΟΥΡΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Παπαρούνες του Γενάρη» του Δημήτριου Ρογγίτη (κριτική)

«Παπαρούνες του Γενάρη» του Δημήτριου Ρογγίτη (κριτική)

Δημήτριος Ρογγίτης, «Παπαρούνες του Γενάρη», Ενύπνιο, 2024. «Ποιήματα που αγγίζουν τις πιο λεπτές χορδές της συναισθηματικής εμπειρίας».

Γράφει ο Γιώργος Χαριτάτος

Η ποίηση είναι, ίσως, η πιο δύσκολη τέχνη. Κι αυτό, διότι εκτός από τα αρχετυπικά χ...

Τρεις ελληνικές ποιητικές επιλογές στο κλείσιμο του χρόνου

Τρεις ελληνικές ποιητικές επιλογές στο κλείσιμο του χρόνου

Τρεις ποιητικές επιλογές καθώς το 2024 εκπνέει. «Ετερόλεκτον», του Παναγιώτη Ι. Ηλιόπουλου (εκδ. Ιωλκός, 2023), «Οι ψυχές των ψαριών», της Σάντις Βασιλείου (εκδ. Θράκα, 2024), «Η μικροϊστορία μιας αναλαμπής», της Ιωάννας Παππά (εκδ. Μάγμα, 2024).

 Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας

...
«Ίκαροι – Ο φτερωτός ήρωας και τα πρόσωπά του μέσα στον χρόνο» - Ανθολογία, προλεγόμενα-μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης (κριτική)

«Ίκαροι – Ο φτερωτός ήρωας και τα πρόσωπά του μέσα στον χρόνο» - Ανθολογία, προλεγόμενα-μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης (κριτική)

Για την ανθολογία ποιημάτων «Ίκαροι – Ο φτερωτός ήρωας και τα πρόσωπά του μέσα στον χρόνο», με ανθολόγηση – προλεγόμενα & μετάφραση του Κώστα Κουτσουρέλη, για τις εκδόσεις Σμίλη. Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας «Τοπίο με την πτώση του Ίκαρου» 1558, του Πίτερ Μπρέχελ.

Γράφει η Λίλα Τρουλινού ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Εκδήλωση για το βιβλίο του Βασίλη Κολώνα «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη»

Εκδήλωση για το βιβλίο του Βασίλη Κολώνα «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη»

Η εκδήλωση για το βιβλίο «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη», του Βασίλη Κολώνα (εκδ. University Studio Press) θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 19 Φεβρουαρίου 2025, στις 19:00, στο βιβλιοπωλείο Επί Λέξει.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Βάσος Καπάνταης, Σχέδια και Γλυπτά»: Έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

«Βάσος Καπάνταης, Σχέδια και Γλυπτά»: Έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει την έκθεση «Βάσος Καπάνταης. Σχέδια και Γλυπτά» από τις 12 Φεβρουαρίου έως τις 31 Μαΐου 2025. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 12 Φεβρουαρίου. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Μαρία Ζάχου: «Ψάχνω μέσα στο πλήθος να συναντήσω «Αυτόν» που χρειάζεται όσα γράφω»

Μαρία Ζάχου: «Ψάχνω μέσα στο πλήθος να συναντήσω «Αυτόν» που χρειάζεται όσα γράφω»

Η Μαρία Ζάχου μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Woman in a box» (εκδ. Βακχικόν).

Επιμέλεια: Book Press

Τι απαντάτε σε όσους θα πουν: ακόμη ένας ποιητής; Τι το καινούργιο φέρνει;

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Βραζιλιάνας Μοργκάνα Κρέτζμαν [Morgana Kretzmann] «Στη σκόνη» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κωστας Αγοραστός

Ρόδια και Τσιγάρα

...
«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ