arabic poetry

Για την Ανθολογία σύγχρονης αραβικής ποίησης (έρευνα, επιλογή, πρόλογος, επιμέλεια και μετάφραση από τα αραβικά: Πέρσα Κουμούτση, εκδ. ΑΩ)

[…] είναι κοινός τόπος ότι η λογοτεχνία ανέκαθεν καθρέφτιζε την κοινωνία και την εποχή κατά την οποία γράφεται.

Της Διώνης Δημητριάδου

Η παραπάνω θέση διατυπώνεται από την Πέρσα Κουμούτση στον πρόλογο της Ανθολογίας σύγχρονης αραβικής ποίησης, έργο για το οποίο φέρει ακέραιη την ευθύνη από την αρχική έρευνα μέχρι την απόδοσή του σε ελληνική μετάφραση. Η εποχή δίνει πάντα το απαραίτητο πλαίσιο, για να έρθει η τέχνη (εν προκειμένω η λογοτεχνία) και να αποτελέσει το καθρέφτισμά της, καθώς ο λογοτέχνης, ζώντας τους κραδασμούς της κοινωνίας, μεταφέρει θέλοντας και μη στο έργο του αυτούσιες εικόνες των μεταβολών ή τον απόηχο αυτών. Άλλοτε οι αναφορές είναι εμφανείς και άλλοτε αποκαλύπτονται κάτω από φαινομενικά αλλότρια θέματα. Κανείς ποτέ δεν κατόρθωσε να φύγει έξω από την εποχή που τον γέννησε και την κοινωνία που τον διαμόρφωσε. Είναι αναμενόμενο αυτή τη σχέση να την ανιχνεύουμε πιο εύκολα στην ποίηση, καθώς μέσα στους στίχους αποτυπώνεται η εικόνα, το στιγμιότυπο, το κομμάτι του όλου, το γεγονός. Στο ευαίσθητο σε εξωτερικά ερεθίσματα περιβάλλον της ποίησης αντικατοπτρίζεται ο ευρύτερος κοινωνικός χώρος με όλες τις παραμέτρους του.

Μέσα στις ανακατατάξεις, τις πολιτικές και θρησκευτικές διαμάχες, είχαμε ξεχάσει ότι αυτός ο κόσμος –τουλάχιστον το πιο ευαίσθητο κομμάτι του– μπορεί ακόμα να αγαπά, να ερωτεύεται, να κάνει όνειρα, να δημιουργεί, να σκέφτεται πάνω απ’ όλα και να αντιδρά μέσω της τέχνης.

Στον μεταβαλλόμενο αραβικό κόσμο, στο ασταθές αυτό πολιτικό και κοινωνικό τοπίο, δεν θα μπορούσε η λογοτεχνία να μείνει πίσω. Με ιδιαίτερη ευκρίνεια αποδεικνύει την ορθότητα της παραπάνω θέσης. Ακολουθεί τους νέους ρυθμούς, τον προβληματισμό που ανακύπτει και μεταλλάσσεται σε αποκρυπτογράφο της εποχής. Έτσι, βλέπουμε στους σύγχρονους άραβες ποιητές μια περισσότερο ρεαλιστική αντιμετώπιση της ποίησης, απομακρυσμένη πλέον από έναν μάταιο και ανούσιο λυρισμό. Πιο μικρές φόρμες στα ποιήματα, ως επιρροή από τα δυτικά ποιητικά πρότυπα, στη θέση των μακροσκελών και φορτωμένων με ποικίλα κοσμήματα (θεωρούμενα πλέον περιττά), χρήση λέξεων με πολλαπλό νοηματικό φορτίο. Θα συναντήσουμε ακόμα και την αποδόμηση του ποιήματος, με μόνη τη λέξη/κλειδί να κυριαρχεί, γυμνή και συχνά επαναλαμβανόμενη προς σαφέστερη πρόσληψη από τον αναγνώστη. Όπως εδώ. Η λέξη στο κέντρο, και η επανάληψη να λειτουργεί ως μόνο δομικό στοιχείο του ποιήματος:

[…] Οι νεκροί που προκαλούν το κακό,
που θυμούνται το θάνατο
και έπειτα τον ξεχνούν.
Οι νεκροί που κάθονται στα καφενεία
και συκοφαντούν τους άλλους.
Οι νεκροί που πέθαναν
και εντρύφησαν στο θάνατο.
Οι αληθινοί νεκροί
οι νεκροί, οι νεκροί, οι νεκροί,
οι νεκροί, οι νεκροί,
οι νεκροί.

(«Οι νεκροί», Άχμαντ Αμπντ ελ Γκαμπάρ, Αίγυπτος)

Η Πέρσα Κουμούτση ανθολογεί ποιητές από δέκα αραβικές χώρες, με έμφαση στην Αίγυπτο, ίσως λόγω καταγωγής και άρα καλύτερης γνώσης και επαφής με το αντικείμενο, ίσως ως αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα των αλλαγών που έγιναν στον αραβικό κόσμο. Σ’ αυτό το σύντομο οδοιπορικό, όπως η ίδια στον πρόλογό της αποκαλεί την εργασία της (πολύτιμη ωστόσο για μας), με τη χρονολογική σειρά που παραθέτει το υλικό της, μας κάνει κοινωνούς των αλλαγών στη σκέψη, στη θέαση του κόσμου, στην ποιητική σύλληψη του αξιόγραφου και αξιομνημόνευτου. Αλλαγές στο ύφος, στις τεχνικές γραφής, στη θεματολογία. Ανοίγει ένας κόσμος μπροστά μας που δεν φανταζόμαστε πως υπάρχει. Μέσα στις ανακατατάξεις, τις πολιτικές και θρησκευτικές διαμάχες, είχαμε ξεχάσει ότι αυτός ο κόσμος -τουλάχιστον το πιο ευαίσθητο κομμάτι του- μπορεί ακόμα να αγαπά, να ερωτεύεται, να κάνει όνειρα, να δημιουργεί, να σκέφτεται πάνω απ’ όλα και να αντιδρά μέσω της τέχνης.

[…] Συγχώρεσέ με για την επανάληψη
του θανάτου σου
πάνω στο κρεβάτι μου.
Συγχώρεσε τη λησμονιά,
παρότι η μυρουδιά του ιδρώτα σου
έχει ποτίσει τα σεντόνια.
Μόνο εσύ ήσουν η αγαπημένη μου
αλλά ήμουν από εκείνους
που δεν είχαν καμία ελπίδα.
(«Ο τρίτος κανόνας της ξενιτιάς», Άσραφ Φαγιάντ, Παλαιστίνη)
alt

Η λιτότητα των εκφραστικών μέσων στους παραπάνω στίχους μαζί με τη ρεαλιστική εικόνα αποδεικνύονται για τον νεαρό ποιητή από την Παλαιστίνη πολύ πιο αποτελεσματικά μέσα για να μιλήσει για την οδύνη του, από όσα περίτεχνα και λυρικά θα επιστράτευε κάποιους αιώνες πίσω ένας αλλοτινός ποιητής.

Η λιτότητα των εκφραστικών μέσων στους παραπάνω στίχους μαζί με τη ρεαλιστική εικόνα αποδεικνύονται για τον νεαρό ποιητή από την Παλαιστίνη πολύ πιο αποτελεσματικά μέσα για να μιλήσει για την οδύνη του, από όσα περίτεχνα και λυρικά θα επιστράτευε κάποιους αιώνες πίσω ένας αλλοτινός ποιητής. Και πόση αντίθεση ανάμεσα στον σύγχρονο λιτό ποιητικό λόγο και στο αραβούργημα που κοσμεί το εξώφυλλο (διακοσμητικό σχέδιο από τον τάφο του ποιητή Χαφέζ, στην πόλη Σιράζ του Ιράν, από τον 14o αιώνα). Σαν δύο κόσμοι εντελώς διαφορετικοί. Αλλάζει, όμως, η εποχή, συμπαρασύρει και την αισθητική θεώρηση του κόσμου. Πώς αυτή η διαφοροποίηση να μην εκδηλώνεται στην τέχνη;

Στο παρακάτω ποίημα («Το ολοκληρωμένο έργο», Σάουκι Μπζία, Λίβανος) διαβάζουμε τη διαχρονική αλήθεια που βρίσκουμε πίσω από κάθε ποιητική δημιουργία: ο πόνος είναι που βάζει τις λέξεις στο χαρτί. Ακόμα και ο επινοημένος, ο βασανιστικός που απομακρύνει από τη ζωή και προσφέρεται σαν καταφύγιο, σαν φυγή από την πραγματικότητα, χάριν της δημιουργίας. Μια πικρή και οδυνηρή αλήθεια που οι ποιητές (όπου γης) γνωρίζουν. Ο τρόπος που ο Λιβανέζος ποιητής διάλεξε για να το πει αυτό μας θυμίζει τη δυτική γραφή. Θα το συγκαταλέγαμε με βεβαιότητα στα σύγχρονα ευρωπαϊκά και ελληνικά δείγματα μοντερνισμού, αν δεν κρατάγαμε στα χέρια μας αυτό το βιβλίο, που μας προσγειώνει στην αραβική ταυτότητά του:

Για να απαθανατίσει το ποτάμι (στην ποίησή του)
έπρεπε να χάσει το ποτάμι.
Για να αναστήσει την αγάπη,
έπρεπε να θυσιάσει τη γλυκιά αγαπημένη.
Για να κρατήσει για πάντα την τρυφερότητα
έπρεπε να στερήσει το σπίτι του από τα παιδιά.
Για να διασωθούν οι έννοιες στην ποίησή του
αποφάσισε να σκοτώσει ό,τι έχει νόημα γι’ αυτόν.
Έτσι άρχισε να μετρά
τους σταθμούς της ζωής του
και να τους προδίδει έναν έναν.
Ώσπου η ζωή του έγινε ένας τάφος γεμάτος λέξεις
φανερώθηκε σε εκείνον
στη μορφή ενός ολοκληρωμένου έργου.

Πολλά τέτοια δυτικότροπα δείγματα διαβάζουμε στην εξαιρετική αυτή ανθολογία, που μπορεί η δημιουργός της να τη θεωρεί απλώς μία πρώτη ύλη για ένα πληρέστερο βιβλίο αναφοράς και μελέτης, ωστόσο είναι πολύτιμη για την είσοδό μας στην (άγνωστη σε μας) σύγχρονη αραβική ποίηση, και σε μια καλύτερη συνολική θέα στο πολύμορφο τοπίο της σκέψης και των εκδηλώσεων του αραβικού κόσμου. Θα μας κατατοπίσει προλογικά για την ιδιαιτερότητα του εγχειρήματος, θα μας γνωρίσει τριάντα τρεις ποιητές ανθολογώντας από τις δημιουργίες τους, και θα μας δώσει βιογραφικές πληροφορίες γι’ αυτούς. Ένα εγχειρίδιο ιδιαίτερα ενδιαφέρον σε μια έκδοση άψογης αισθητικής από τις εκδόσεις ΑΩ. Ένα βιβλίο που το απολαμβάνεις και αισθητικά και νοητικά.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.

altΑνθολογία σύγχρονης αραβικής ποίησης
Έρευνα, επιλογή, πρόλογος, επιμέλεια και μετάφραση Πέρσα Κουμούτση
ΑΩ 2017
Σελ. 316, τιμή εκδότη €13,03

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Κομμάτια» του Ευριπίδη Γαραντούδη (κριτική) – Προσεγγίζοντας το παρελθόν μέσα από τη μνήμη και το όνειρο

«Κομμάτια» του Ευριπίδη Γαραντούδη (κριτική) – Προσεγγίζοντας το παρελθόν μέσα από τη μνήμη και το όνειρο

Για την ποιητική συλλογή του Ευριπίδη Γαραντούδη «Κομμάτια» (εκδ. Πόλις). 

Γράφει ο Αλέξανδρος Δεδιλιάρης

Με την τελευταία ποιητική του συλλογή, ...

«Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» του Μανόλη Πρατικάκη (κριτική) – Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα

«Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» του Μανόλη Πρατικάκη (κριτική) – Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα

Για την ποιητική συλλογή του Μανόλη Πρατικάκη «Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» (εκδ. Αρμός). 

Γράφει ο Σταύρος Κουβαράς

Ο Μαν...

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

Για την ποιητική συλλογή του Αρμάντο Ρομέρο (Armando Romero) «Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Τόπος). 

Γράφει ο Χρήστος Κούκης

Ο Αρμάντο Ρομέρο έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα. Σ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χορτοφάγος» της Χαν Γκανγκ, σε σκηνοθεσία της Ντάρια Ντεφλοριάν (κριτική) – Ξεριζώνοντας πατριαρχικές αντιλήψεις επί σκηνής

«Η χορτοφάγος» της Χαν Γκανγκ, σε σκηνοθεσία της Ντάρια Ντεφλοριάν (κριτική) – Ξεριζώνοντας πατριαρχικές αντιλήψεις επί σκηνής

Για την παράσταση «Η χορτοφάγος», βασισμένη στο μυθιστόρημα της Χαν Γκανγκ (Han Kang), σε σκηνοθεσία Ντάρια Ντεφλοριάν (Daria Deflorian), στην Πειραιώς 260. © εικόνας: Andrea Pizzalis 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Σ...

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρόσφατης ταινίας «Superman» (2025) και τον ισχυρισμό ορισμένων πως η νέα εκδοχή «παραείναι woke», διατρέχουμε την έντυπη ιστορία του ήρωα, ο οποίος ανέκαθεν πρέσβευε τις αξίες της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς τους καταπιεσμένους. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός ...

«Ο τάφος της Αντιγόνης» της Μαρία Θαμπράνο (κριτική) – Πεδίο όπου συγκλίνουν προβληματισμοί για τη δικαιοσύνη, το φύλο, την ταυτότητα

«Ο τάφος της Αντιγόνης» της Μαρία Θαμπράνο (κριτική) – Πεδίο όπου συγκλίνουν προβληματισμοί για τη δικαιοσύνη, το φύλο, την ταυτότητα

Για το θεατρικό κείμενο της Μαρία Θαμπράνο (María Zambrano) «Ο τάφος της Αντιγόνης» (μτφρ. Μαίρη Ι. Γιόση, Χρήστος Σιορίκης, εκδ. Loggia). Κεντρική εικόνα: Η συγγραφέας.

Γράφει η Ιωάννα Φωτοπούλου 

Οι μύ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ