alt

Για την ποιητική συλλογή του Octavio Paz Ηλιόπετρα (μτφρ. Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Gutenberg).

Του Γιώργου Βέη

«Πίνανε χωρίς να μιλάνε, συνεπαρμένοι ακόμα απ’ αυτή τη φευγαλέα μαγεία εκείνης της χαμένης για πάντα στιγμής». Ουίλιαμ Φόκνερ, «Σαρτόρις» (εκδ. Ινδικτος)

Έχουν, μεταξύ άλλων, προϋπάρξει και απασχολήσει αναλόγως τη δημιουργική σκέψη: η ετυμηγορία του Ηράκλειτου περί της αέναης ροϊκότητας του Σύμπαντος, σε διαλεκτική συνύπαρξη με τον αφορισμό του «μεταβάλλον αναπαύεται», η ρηματική ευφορία της Μπάγκαβατ Γκίτα, η περιώνυμη αγωνία της σωκρατικής αυτογνωσίας, οι αντιστικτικές παραβολές του Τσουάνγκ Τζου, η εμμονή του Άμλετ στον εαυτό, η διακήρυξη του ρηξικέλευθου Σκότου Ντέιβιντ Χιουμ περί της αδυναμίας μας να απαντήσουμε με ειλικρίνεια στο ερώτημα «Ποιος είμαι άραγε στ’ αλήθεια;», η συνεπακόλουθη έξοδος από τον μεταφυσικό μας λήθαργο με τον τρόπο του Ιμάνουελ Καντ, η οριακή άρνηση του Αρθούρου Σοπενχάουερ να αποδεχτεί τη φαινομενολογία της περιρρέουσας ατμόσφαιρας ως την οριστική εκδοχή της Πραγματικότητας, η διαστολή και η απόλυτη διύλιση της κορυφαίας σημασιολογικά στιγμής από την Εμιλι Ντίκινσον, αλλά και την υφολογικά μεθοδική Βιρτζίνια Γουλφ, η καφκική προσέγγιση του δαιμονικού, το εμβληματικό πείραμα του Εζρα Πάουντ να αποφανθεί μουσικά –συνθετικά– διιστορικά, η υπερρεαλιστική ρήξη και βεβαίως η ορμητική εκφορά του λόγου, σε συνδυασμό με τη σύλληψη του κόσμου πέρα από τη γνωστή μαθηματική τάξη του χρόνου, όπως απαντά συστηματικά στον τζοϊσικό «Οδυσσέα»: ό,τι δηλαδή υπολανθάνει ως φιλάδελφο υπερ-ποίημα, προς το οποίο αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς ο Οκτάβιο Πας (1914-1998). 

«βυθίζεται η στιγμή, αναδύεται πάλι / τον θάνατο ζωσμένη»

Γι’ αυτό και μας συνέχει αμέσως αυτή η πηγαία αναμνηστική εκφορά ή, να το πω αλλιώς, η διακειμενική συμπαθητική αναδρομή, η φιλότητα των εν θερμώ αποτυπώσεων και των πολύσημων συμφραζομένων τους, η συγκινησιακή ποιότητα της γραμμένης το 1957 «Ηλιόπετρας», η οποία, ως γνωστόν, σημάδεψε όσο λίγα έργα την ισπανόφωνη λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Διαβάζοντάς την έχουμε την αίσθηση ότι περιδιαβάζουμε το ίδιο το φιλολογικό μας πρόσωπο. Δεν θα συνιστούσε υπερβολή το να θεωρηθεί το έργο αυτό κάτοπτρο των παθών, αλλά και των επιτευγμάτων του προαναφερομένου καταλόγου. 
Παραθέτω τα εξής ενδεικτικά: 
«βυθίζεται η στιγμή, αναδύεται πάλι / τον θάνατο ζωσμένη, […] κλείνει η διάφωτη στιγμή, αναστρέφει / κι αργά ωριμάζει μέσα της, ριζώνει, / όλον με κατακτά, φυτρώνει εντός μου, / τ’ άφρονο φύλλωμά της μ’ απελαύνει, / οι σκέψεις μου είναι μόνο τα πουλιά της, / δέντρο του νου, καρποί με γεύση χρόνου», “πού ήμουνα, ποιος ήμουν, πώς σε λένε, / ποιο είναι τ’ όνομά μου”, – « η ζωή, πότε ήταν πράγματι δική μας; / πότε είμαστε ό,τι είμαστε στ’ αλήθεια; / και μόνοι μας εν τέλει είμαστε πάντα / μονάχα ένα κενό […] είμαι ένας άλλος όταν είμαι, οι πράξεις μου / είν’ πιο δικές μου όταν ανήκουν σ’ όλους, / για να ‘μαι εγώ πρέπει να είμαι άλλος, / να βγω απ’ το εγώ, να με ζητήσω σ’ άλλους, / τους άλλους που δεν είναι αν δεν υπάρχω, / τους άλλους που πληρούν την ύπαρξή μου, / είμαι δεν έχει ή εγώ, εμείς μονάχα, / πάντα η ζωή είναι άλλη, αλλού, πιο πέρα, / πέρ’ από εσένα ή εμένα, πάντα ορίζοντας, / ζωή που μας ποθεί και μας διχάζει, / μας δίνει πρόσωπο και το τσακίζει, / πείνα του είναι, ω θάνατε, ψωμί όλων» και «όλα συνέχονται, τα πάντα αλλάζουν» (ιδέτε σσ. 23, 29, 47 και 51, αντιστοίχως). 

alt
    Ο Octavio Paz
 

Εισπράττουμε εν ολίγοις ό,τι προσδιορίζει την τυπολογία δράσης ενός αναστοχαζομένου ποιητικού εγώ σε μιαν αποφασιστική, καίρια συγκυρία ισχυρής φώτισης. Αλλωστε «η στιγμή είναι το καυδιανό δίκρανο κάτω από το οποίο το πεπρωμένο υποκλίνεται» μπροστά μας (ιδέτε Βάλτερ Μπένγιαμιν, «Μονόδρομος», εκδόσεις «Αγρα»). Πρόκειται για το ιαπωνικό δηλαδή σατόρι, όπως το βίωσε από την πλευρά του ο νομπελίστας διπλωμάτης από την Πόλη του Μεξικού. Στο βαθμό μάλιστα που «η ποίηση είναι ερωτευμένη με τη στιγμή και επιζητεί να την επαναφέρει στη ζωή με το ποίημα· να την αποσπάσει από τον κατακερματισμό και να την τρέψει σε στερεό παρόν», όπως διατείνεται ο ίδιος ο Οκτάβιο Πας, τότε οι πεντακόσιοι ενενήντα ενδεκασύλλαβοι στίχοι αυτής της σύνθεσής του επείγονται να αποκαταστήσουν, να αναδιανείμουν και να εμπεδώσουν τα τιμαλφή του παρόντος, προτού γίνει κι αυτό ένα ακόμη λάφυρο της λήθης. Το φευγαλέο, το σχεδόν άρρητο εκρήγνυται μ’ αυτόν τον τρόπο σε πολλές, συχνότατα απρόβλεπτες φέτες μηνυμάτων. 

Ο άνθρωπος είναι παντού μόνος. Η μοναξιά όμως του Μεξικανού, κάτω από τη νύχτα που πέφτει βαριά πάνω στο Οροπέδιο όπου κατοικούν ακόμα ακόρεστοι θεοί, είναι αλλιώτικη από τη μοναξιά του Αμερικανού που ‘χει χαθεί μέσα σ’ έναν αφηρημένο κόσμο από μηχανές, “συμπολίτες” και ηθικές επιταγές».

Ο ποιητικός διαλογισμός της «Ηλιόπετρας», αυτό το εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος, για να θυμηθούμε ξανά τον Μπένζαμιν, διέπεται πρωτίστως από μιαν έκδηλη διαχρονικότητα αναζήτησης-κατοχύρωσης μειζόνων ποιητικών αξιών. Κλείνει μάλιστα όπως ακριβώς αρχίζει, υπονοώντας έτσι την πυθαγόρεια ανακύκληση των όντων, η οποία διήγειρε και τη νιτσεϊκή προοπτική. Από μιαν άλλη άποψη, η «Ηλιόπετρα» συνιστά απεμπλοκή από την «εξορία» της ύπαρξης. Επισημαίνω: «Ο άνθρωπος είναι παντού μόνος. Η μοναξιά όμως του Μεξικανού, κάτω από τη νύχτα που πέφτει βαριά πάνω στο Οροπέδιο όπου κατοικούν ακόμα ακόρεστοι θεοί, είναι αλλιώτικη από τη μοναξιά του Αμερικανού που ‘χει χαθεί μέσα σ’ έναν αφηρημένο κόσμο από μηχανές, “συμπολίτες” και ηθικές επιταγές. Στο Οροπέδιο του Μεξικού ο άνθρωπος νιώθει μετέωρος ανάμεσα σε γη και ουρανό· αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε αντικρουόμενες δυνάμεις κι εξουσίες, απλανή βλέμματα, στόματα έτοιμα να το καταβροχθίσουν. Η πραγματικότητα, ο κόσμος δηλαδή που μας περιβάλλει, είναι αυθύπαρκτος, έχει τη δική του ζωή, δεν είναι δημιούργημα του ανθρώπου όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Μεξικάνος νιώθει ότι τον έχουν ξεριζώσει απ’ τα σπλάχνα αυτής της πραγματικότητας, μιας πραγματικότητας ταυτόχρονα δημιουργικής και καταστροφικής: Μάνας και Τάφου» (ιδέτε Οκτάβιο Πας, «Ο λαβύρινθος της μοναξιάς», «Αλεξάνδρεια», 1995). 

altΕπισημαίνω τις αρετές αυτής της μετάφρασης: αφού εξέτασε ό,τι ανάλογο προηγήθηκε στη γλώσσα μας, δηλαδή τις δύο πλήρεις μεταφράσεις της «Ηλιόπετρας» από τον Γ. Β. Μακρή και τον Τάσο Δενέγρη, αλλά κι εκείνη την αποσπασματική, πλην όμως λειτουργικότατη του Ηλία Ματθαίου, στις εκδόσεις «Εστία», «Ικαρος» και «Γνώση», αντιστοίχως, επαναπροσέγγισε το αυστηρότατο μετρικά πρωτότυπο, χωρίς τάσεις απλούστευσης, θεματικής συρρίκνωσης ή λεκτικής συγκατάβασης. Απέδωσε υποδειγματικό λόγο, ο οποίος μπορεί αβίαστα να μας μεταδώσει αλώβητο το πρωτογενές, ασπαίρον σημασιοσυντακτικό φορτίο. Άλλωστε, η «Ηλιόπετρα» δεν έχει ρυτίδες – θα ήταν κρίμα να τις πρόσθετε με το ζόρι μια ανευλαβής απόδοση. Το επίμετρο είναι υποδειγματικό: η σωρεία των επεξηγηματικών παραπομπών και το αρκούντως διευρυμένο σχόλιο του Π. Ζιμφερρέρ συνιστούν επαρκέστατα βοηθήματα για την πληρέστερη αφομοίωση του δίγλωσσου τιμαλφούς.

*Δημοσιεύτηκε στη ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ("Ελευθεροτυπία") 20/02/2009 απ' όπου και αναδημοσιεύεται.

 * Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή ταξιδιωτικών κειμένων «Εκεί» (εκδ. Κέδρος).


paz

Ηλιόπετρα
Παράρτημα: Κώστας - Το ποίημα για τον Κ. Παπαϊωάννου
Octavio Paz
Μτφρ. Κώστας Κουτσουρέλης
Gutenberg 2015
Σελ. 152, τιμή εκδότη € 9,00

alt                    ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ OCTAVIO PAZ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«À Revoir: Theophilos» του Νίκου Εγγονόπουλου (κριτική) – Ποιήματα αφιερωμένα στον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο

«À Revoir: Theophilos» του Νίκου Εγγονόπουλου (κριτική) – Ποιήματα αφιερωμένα στον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Εγγονόπουλου «À Revoir: Theophilos», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ύψιλον. 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Ο ...

«Ίσως φύγεις στο εξωτερικό» του Νικόλα Κουτσοδόντη (κριτική) – Όταν τα σώματα γίνονται πεδία μάχης και αντίστασης

«Ίσως φύγεις στο εξωτερικό» του Νικόλα Κουτσοδόντη (κριτική) – Όταν τα σώματα γίνονται πεδία μάχης και αντίστασης

Για την ποιητική συλλογή του Νικόλα Κουτσοδόντη «Ίσως φύγεις στο εξωτερικό», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θράκα. 

Γράφει η Σίσσυ Δουτσίου

Μια κατάδυση στο βάθος της ανθρώπινης επιθυμίας, της αγάπης, της απώλεια...

«Στέφανος» του Νάσου Βαγενά – Κωμωδία ή δράμα, η συλλογή αυτή «έχει ψωμί»

«Στέφανος» του Νάσου Βαγενά – Κωμωδία ή δράμα, η συλλογή αυτή «έχει ψωμί»

Για την ποιητική συλλογή του Νάσου Βαγενά «Στέφανος» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας του Charles Meynier με τη Μούσα Καλλιόπη.

Γράφει ο Παναγιώτης Χριστοδούλου

*Ο τί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΒΘ 2025: Μέρα 3η – Κορύφωση συμμετοχής και ακύρωση της εκδήλωσης για την εβραϊκή λογοτεχνία μετά από παρέμβαση ομάδας εκδοτών

ΔΕΒΘ 2025: Μέρα 3η – Κορύφωση συμμετοχής και ακύρωση της εκδήλωσης για την εβραϊκή λογοτεχνία μετά από παρέμβαση ομάδας εκδοτών

Η τρίτη μέρα της ΔΕΒΘ έφερε και την αναμενόμενη κορύφωση των εκδηλώσεων και δράσεων. Πολύς κόσμος, κατάμεστες αίθουσες και ένα πρόγραμμα με πολλές ενδιαφέρουσες παράλληλες συζητήσεις και παρουσιάσεις. Το περιστατικό όμως που ξεχωρίζει από τη χθεσινή μέρα είναι η ακύρωση εκδήλωσης της Πρεσβείας του Ισραήλ έπειτα από ...

ΔΕΒΘ 2025: Μέρα 2η –  Τεχνητή Νοημοσύνη, Ιταλία και εκδηλώσεις που ξεχώρισαν

ΔΕΒΘ 2025: Μέρα 2η – Τεχνητή Νοημοσύνη, Ιταλία και εκδηλώσεις που ξεχώρισαν

Η δεύτερη μέρα της 21ης ΔΕΒΘ κινήθηκε μακριά από τη νηνεμία της πρώτης μέρας. Γέμισε ασφυκτικά ήδη από νωρίς το απόγευμα τόσο στις παράλληλες εκδηλώσεις όσο και στα περίπτερα. Τεχνητή νοημοσύνη, Ιταλία και πλήθος παρουσιάσεων βιβλίων τράβηξαν το ενδιαφέρον του κοινού που ανταποκρίθηκε στο ραντεβού με τους συγγραφείς...

11ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: 12 νέες λογοτεχνικές φωνές

11ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: 12 νέες λογοτεχνικές φωνές

Στο Περίπτερο 14 της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης φιλοξενείται το 11ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών. Δώδεκα ποιητές/ποιήτριες και πεζογράφοι της νέας γενιάς θα παρουσιάσουν το έργο τους και θα συζητήσουν ζητήματα της σύγχρονης ποίησης και πεζογραφίας. 

Επιμέλεια: Book Press ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης), το οποίο κυκλοφορεί στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην πραγματικό...

«Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας – Βιβλίο κουίζ» του Τιμ Μάρσαλ (προδημοσίευση)

«Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας – Βιβλίο κουίζ» του Τιμ Μάρσαλ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Τιμ Μάρσαλ [Tim Marshall] «Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας – Βιβλίο κουίζ» (μτφρ. Σπύρος Κατσούλας), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο βιβλίο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι γνωρίζουμε για τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Τι γνωρίζουμε για την κλιματική κρίση στην Ελλάδα; Πώς καταπολεμούμε το ψυχικό τραύμα; Έξι βιβλία που προσφέρουν γνώσεις, αλλά και ελπίδα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

...
«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ