alt

Για την ποιητική συλλογή του Octavio Paz Ηλιόπετρα (μτφρ. Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Gutenberg).

Του Γιώργου Βέη

«Πίνανε χωρίς να μιλάνε, συνεπαρμένοι ακόμα απ’ αυτή τη φευγαλέα μαγεία εκείνης της χαμένης για πάντα στιγμής». Ουίλιαμ Φόκνερ, «Σαρτόρις» (εκδ. Ινδικτος)

Έχουν, μεταξύ άλλων, προϋπάρξει και απασχολήσει αναλόγως τη δημιουργική σκέψη: η ετυμηγορία του Ηράκλειτου περί της αέναης ροϊκότητας του Σύμπαντος, σε διαλεκτική συνύπαρξη με τον αφορισμό του «μεταβάλλον αναπαύεται», η ρηματική ευφορία της Μπάγκαβατ Γκίτα, η περιώνυμη αγωνία της σωκρατικής αυτογνωσίας, οι αντιστικτικές παραβολές του Τσουάνγκ Τζου, η εμμονή του Άμλετ στον εαυτό, η διακήρυξη του ρηξικέλευθου Σκότου Ντέιβιντ Χιουμ περί της αδυναμίας μας να απαντήσουμε με ειλικρίνεια στο ερώτημα «Ποιος είμαι άραγε στ’ αλήθεια;», η συνεπακόλουθη έξοδος από τον μεταφυσικό μας λήθαργο με τον τρόπο του Ιμάνουελ Καντ, η οριακή άρνηση του Αρθούρου Σοπενχάουερ να αποδεχτεί τη φαινομενολογία της περιρρέουσας ατμόσφαιρας ως την οριστική εκδοχή της Πραγματικότητας, η διαστολή και η απόλυτη διύλιση της κορυφαίας σημασιολογικά στιγμής από την Εμιλι Ντίκινσον, αλλά και την υφολογικά μεθοδική Βιρτζίνια Γουλφ, η καφκική προσέγγιση του δαιμονικού, το εμβληματικό πείραμα του Εζρα Πάουντ να αποφανθεί μουσικά –συνθετικά– διιστορικά, η υπερρεαλιστική ρήξη και βεβαίως η ορμητική εκφορά του λόγου, σε συνδυασμό με τη σύλληψη του κόσμου πέρα από τη γνωστή μαθηματική τάξη του χρόνου, όπως απαντά συστηματικά στον τζοϊσικό «Οδυσσέα»: ό,τι δηλαδή υπολανθάνει ως φιλάδελφο υπερ-ποίημα, προς το οποίο αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς ο Οκτάβιο Πας (1914-1998). 

«βυθίζεται η στιγμή, αναδύεται πάλι / τον θάνατο ζωσμένη»

Γι’ αυτό και μας συνέχει αμέσως αυτή η πηγαία αναμνηστική εκφορά ή, να το πω αλλιώς, η διακειμενική συμπαθητική αναδρομή, η φιλότητα των εν θερμώ αποτυπώσεων και των πολύσημων συμφραζομένων τους, η συγκινησιακή ποιότητα της γραμμένης το 1957 «Ηλιόπετρας», η οποία, ως γνωστόν, σημάδεψε όσο λίγα έργα την ισπανόφωνη λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Διαβάζοντάς την έχουμε την αίσθηση ότι περιδιαβάζουμε το ίδιο το φιλολογικό μας πρόσωπο. Δεν θα συνιστούσε υπερβολή το να θεωρηθεί το έργο αυτό κάτοπτρο των παθών, αλλά και των επιτευγμάτων του προαναφερομένου καταλόγου. 
Παραθέτω τα εξής ενδεικτικά: 
«βυθίζεται η στιγμή, αναδύεται πάλι / τον θάνατο ζωσμένη, […] κλείνει η διάφωτη στιγμή, αναστρέφει / κι αργά ωριμάζει μέσα της, ριζώνει, / όλον με κατακτά, φυτρώνει εντός μου, / τ’ άφρονο φύλλωμά της μ’ απελαύνει, / οι σκέψεις μου είναι μόνο τα πουλιά της, / δέντρο του νου, καρποί με γεύση χρόνου», “πού ήμουνα, ποιος ήμουν, πώς σε λένε, / ποιο είναι τ’ όνομά μου”, – « η ζωή, πότε ήταν πράγματι δική μας; / πότε είμαστε ό,τι είμαστε στ’ αλήθεια; / και μόνοι μας εν τέλει είμαστε πάντα / μονάχα ένα κενό […] είμαι ένας άλλος όταν είμαι, οι πράξεις μου / είν’ πιο δικές μου όταν ανήκουν σ’ όλους, / για να ‘μαι εγώ πρέπει να είμαι άλλος, / να βγω απ’ το εγώ, να με ζητήσω σ’ άλλους, / τους άλλους που δεν είναι αν δεν υπάρχω, / τους άλλους που πληρούν την ύπαρξή μου, / είμαι δεν έχει ή εγώ, εμείς μονάχα, / πάντα η ζωή είναι άλλη, αλλού, πιο πέρα, / πέρ’ από εσένα ή εμένα, πάντα ορίζοντας, / ζωή που μας ποθεί και μας διχάζει, / μας δίνει πρόσωπο και το τσακίζει, / πείνα του είναι, ω θάνατε, ψωμί όλων» και «όλα συνέχονται, τα πάντα αλλάζουν» (ιδέτε σσ. 23, 29, 47 και 51, αντιστοίχως). 

alt
    Ο Octavio Paz
 

Εισπράττουμε εν ολίγοις ό,τι προσδιορίζει την τυπολογία δράσης ενός αναστοχαζομένου ποιητικού εγώ σε μιαν αποφασιστική, καίρια συγκυρία ισχυρής φώτισης. Αλλωστε «η στιγμή είναι το καυδιανό δίκρανο κάτω από το οποίο το πεπρωμένο υποκλίνεται» μπροστά μας (ιδέτε Βάλτερ Μπένγιαμιν, «Μονόδρομος», εκδόσεις «Αγρα»). Πρόκειται για το ιαπωνικό δηλαδή σατόρι, όπως το βίωσε από την πλευρά του ο νομπελίστας διπλωμάτης από την Πόλη του Μεξικού. Στο βαθμό μάλιστα που «η ποίηση είναι ερωτευμένη με τη στιγμή και επιζητεί να την επαναφέρει στη ζωή με το ποίημα· να την αποσπάσει από τον κατακερματισμό και να την τρέψει σε στερεό παρόν», όπως διατείνεται ο ίδιος ο Οκτάβιο Πας, τότε οι πεντακόσιοι ενενήντα ενδεκασύλλαβοι στίχοι αυτής της σύνθεσής του επείγονται να αποκαταστήσουν, να αναδιανείμουν και να εμπεδώσουν τα τιμαλφή του παρόντος, προτού γίνει κι αυτό ένα ακόμη λάφυρο της λήθης. Το φευγαλέο, το σχεδόν άρρητο εκρήγνυται μ’ αυτόν τον τρόπο σε πολλές, συχνότατα απρόβλεπτες φέτες μηνυμάτων. 

Ο άνθρωπος είναι παντού μόνος. Η μοναξιά όμως του Μεξικανού, κάτω από τη νύχτα που πέφτει βαριά πάνω στο Οροπέδιο όπου κατοικούν ακόμα ακόρεστοι θεοί, είναι αλλιώτικη από τη μοναξιά του Αμερικανού που ‘χει χαθεί μέσα σ’ έναν αφηρημένο κόσμο από μηχανές, “συμπολίτες” και ηθικές επιταγές».

Ο ποιητικός διαλογισμός της «Ηλιόπετρας», αυτό το εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος, για να θυμηθούμε ξανά τον Μπένζαμιν, διέπεται πρωτίστως από μιαν έκδηλη διαχρονικότητα αναζήτησης-κατοχύρωσης μειζόνων ποιητικών αξιών. Κλείνει μάλιστα όπως ακριβώς αρχίζει, υπονοώντας έτσι την πυθαγόρεια ανακύκληση των όντων, η οποία διήγειρε και τη νιτσεϊκή προοπτική. Από μιαν άλλη άποψη, η «Ηλιόπετρα» συνιστά απεμπλοκή από την «εξορία» της ύπαρξης. Επισημαίνω: «Ο άνθρωπος είναι παντού μόνος. Η μοναξιά όμως του Μεξικανού, κάτω από τη νύχτα που πέφτει βαριά πάνω στο Οροπέδιο όπου κατοικούν ακόμα ακόρεστοι θεοί, είναι αλλιώτικη από τη μοναξιά του Αμερικανού που ‘χει χαθεί μέσα σ’ έναν αφηρημένο κόσμο από μηχανές, “συμπολίτες” και ηθικές επιταγές. Στο Οροπέδιο του Μεξικού ο άνθρωπος νιώθει μετέωρος ανάμεσα σε γη και ουρανό· αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε αντικρουόμενες δυνάμεις κι εξουσίες, απλανή βλέμματα, στόματα έτοιμα να το καταβροχθίσουν. Η πραγματικότητα, ο κόσμος δηλαδή που μας περιβάλλει, είναι αυθύπαρκτος, έχει τη δική του ζωή, δεν είναι δημιούργημα του ανθρώπου όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Μεξικάνος νιώθει ότι τον έχουν ξεριζώσει απ’ τα σπλάχνα αυτής της πραγματικότητας, μιας πραγματικότητας ταυτόχρονα δημιουργικής και καταστροφικής: Μάνας και Τάφου» (ιδέτε Οκτάβιο Πας, «Ο λαβύρινθος της μοναξιάς», «Αλεξάνδρεια», 1995). 

altΕπισημαίνω τις αρετές αυτής της μετάφρασης: αφού εξέτασε ό,τι ανάλογο προηγήθηκε στη γλώσσα μας, δηλαδή τις δύο πλήρεις μεταφράσεις της «Ηλιόπετρας» από τον Γ. Β. Μακρή και τον Τάσο Δενέγρη, αλλά κι εκείνη την αποσπασματική, πλην όμως λειτουργικότατη του Ηλία Ματθαίου, στις εκδόσεις «Εστία», «Ικαρος» και «Γνώση», αντιστοίχως, επαναπροσέγγισε το αυστηρότατο μετρικά πρωτότυπο, χωρίς τάσεις απλούστευσης, θεματικής συρρίκνωσης ή λεκτικής συγκατάβασης. Απέδωσε υποδειγματικό λόγο, ο οποίος μπορεί αβίαστα να μας μεταδώσει αλώβητο το πρωτογενές, ασπαίρον σημασιοσυντακτικό φορτίο. Άλλωστε, η «Ηλιόπετρα» δεν έχει ρυτίδες – θα ήταν κρίμα να τις πρόσθετε με το ζόρι μια ανευλαβής απόδοση. Το επίμετρο είναι υποδειγματικό: η σωρεία των επεξηγηματικών παραπομπών και το αρκούντως διευρυμένο σχόλιο του Π. Ζιμφερρέρ συνιστούν επαρκέστατα βοηθήματα για την πληρέστερη αφομοίωση του δίγλωσσου τιμαλφούς.

*Δημοσιεύτηκε στη ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ("Ελευθεροτυπία") 20/02/2009 απ' όπου και αναδημοσιεύεται.

 * Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή ταξιδιωτικών κειμένων «Εκεί» (εκδ. Κέδρος).


paz

Ηλιόπετρα
Παράρτημα: Κώστας - Το ποίημα για τον Κ. Παπαϊωάννου
Octavio Paz
Μτφρ. Κώστας Κουτσουρέλης
Gutenberg 2015
Σελ. 152, τιμή εκδότη € 9,00

alt                    ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ OCTAVIO PAZ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Λάζαρη «Σκοτεινός καθρέφτης» (εκδ. Κουκκίδα). Κεντρική εικόνα: © Peter H (Pixabay).

Γράφει ο Αντώνης Μακρυδημήτρης

Ι

Εισα...

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα, η Λουίζ Γκλικ.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Τη Λουίζ Γ...

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

Για το δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» (εκδ. Θράκα). Στην κεντρική εικόνα, η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου στο σπίτι της ζωγράφου Νέλλης Ανδρικοπούλου (1948).

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Λάνα Μπάστασιτς: «Στο βιβλίο μου, η Βοσνία θυμίζει τη Χώρα των Θαυμάτων του Λιούις Κάρολ»

Λάνα Μπάστασιτς: «Στο βιβλίο μου, η Βοσνία θυμίζει τη Χώρα των Θαυμάτων του Λιούις Κάρολ»

Σε συνέντευξή της στο American Booksellers Association, η Βόσνια συγγραφέας Lana Bastašić μίλησε για το βιβλίο της «Πιάσε το λαγό», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Ισμήνης Ραντούλοβιτς.

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ