Penna & Auden: δύο σημαντικοί ποιητές

Της Άλκηστης Σουλογιάννη

Ο Σάντρο Πέννα (1906-1977) αντιπροσωπεύει μια εξαιρετική για την ιταλική αλλά και για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία περίπτωση που έχει αρκετά μελετηθεί αλλά δεν έχει εξαντληθεί. Η ανάγνωση φέρνει κάθε φορά στην επιφάνεια νέα δεδομένα ανάλογα με το βιωματικό και το γνωστικό φορτίο των αποδεκτών. Σε ομόλογο κλίμα κινείται και η δημιουργική μετάφραση σε ό,τι αφορά τα ποιήματα και γενικότερα τα ποικίλα (αφηγηματικά, επιστολικά) κείμενα του Σ. Πέννα.

Στη συγκεκριμένη έκδοση του Ροδακιού, που περιλαμβάνει ογδόντα ένα ποιήματα προερχόμενα από τον συγκεντρωτικό τόμο Ποιήματα του Σ. Πέννα(Sandro Penna,Poesie, Garzanti Editore, Milano 2003), η μετάφραση του Ερρίκου Σοφρά αποτελεί δημιουργική πρόσληψη και διαχείριση του πρωτοτύπου. Στη διαδικασία αυτή εντάσσεται και ο τίτλος Ο σκονισμένος ποδηλάτης της ελληνικής έκδοσης, ο οποίος αποτελεί εύρημα του μεταφραστή σε συνδηλωτική σχέση με τα σημαινόμενα του βιβλίου: ποδήλατα και ποδηλάτες ως δίαυλοι επικοινωνίας διασχίζουν τον κειμενικό κόσμο, ενώ σκόνη ως σημασιολογική αχλύς αιωρείται επάνω από φυσικά και κυρίως εσωτερικά τοπία.

Η σχεδόν γενικευμένη χρήση της μεταφοράς αποδίδει λεπτομέρειες από τη δομή του εσωτερικού ανθρώπου, ο οποίος προσηλώνεται επιλεκτικά σε στοιχεία της εξωτερικής πραγματικότητας χωρίς να συνδέεται κατ’ ανάγκην μαζί της.

Η μετάφραση μεταφέρει στα καθ’ ημάς τον παραστατικό, λυρικό, αφηγηματικό, αφοριστικό, απερίφραστο, αποκαλυπτικό, δηλωτικό συν-/αισθημάτων λόγο του Σ. Πέννα, ως όχημα διεκπεραίωσης εννοιών, όπως είναι η σχέση ζωής και μνήμης, η ένδεια, η διασταύρωση του διφυούς σχήματος αγάπη-έρως με τον θάνατο, το περιεχόμενο του εσωτερικού και του κοινωνικού ανθρώπου με ιδιαίτερα συστατικά υλικά το όνειρο και τον μύθο, ενώ παρεμβαίνει και η αυτοαναφορικότητα της ποιητικής σύνθεσης ως τεκμήριο της συνειδητής σχέσης του δημιουργού με το έργο.

Κυρίως η σχεδόν γενικευμένη χρήση της μεταφοράς αποδίδει λεπτομέρειες από τη δομή του εσωτερικού ανθρώπου, ο οποίος προσηλώνεται επιλεκτικά σε στοιχεία της εξωτερικής πραγματικότητας χωρίς να συνδέεται κατ’ ανάγκην μαζί της. Στα στοιχεία αυτά ανήκουν π. χ. η θάλασσα, ο νυχτερινός ουρανός, ο αέρας, ο ήλιος, δρόμοι, σταθμοί, πεύκα, αστικές περιοχές, χωριά.

Η σύγχρονη αισθητική της μετάφρασης εξυπηρετεί την πρόσληψη των σημαινομένων δηλώνοντας με τον τρόπο αυτόν τη διαχρονική αντοχή των πρωτοτύπων κειμένων.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η δημιουργική ανάγνωση των ποιημάτων του Σ. Πέννα σε αντιστικτική σχέση προς τις δύο ελεγείες του (συνομήλικου του Πέννα) Γ.Χ. Ώντεν (W. H. Auden, 1907-1973) με τους τίτλους «Πένθιμο μπλουζ» και «Στη μνήμη του Γ. Μπ. Γέητς» στην κοινή έκδοσή τους από το Ροδακιό (2012) και σε ομόλογη προς εκείνη των ποιημάτων του Σ. Πέννα μετάφραση, επίσης από τον Ε. Σοφρά.

auden-photo Ανεξάρτητα από τα πραγματικά στοιχεία που οι ελεγείες περιλαμβάνουν, στην ουσία πρόκειται για τη δημιουργική διαχείριση ζητημάτων, όπως είναι η σχέση ανάμεσα στο διφυές αγάπη-έρως και στον θάνατο, ο εσωτερικός, ο κοινωνικός και ο φυσικός άνθρωπος, η δημιουργία ως μια μορφή αθανασίας, η αξία της ανθρώπινης ύπαρξης.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Γ.Χ. Ώντεν διατυπώνει με τον παραστατικότερο τρόπο την άποψη (την οποία η μετάφραση μεταφέρει χωρίς απώλειες στη συγκεκριμένη έκδοση), ότι η δημιουργία αγνοεί τον θάνατο ως αποκοπή από το αντικειμενικό, χωροχρονικό περιβάλλον, ενώ ο δημιουργός μετά θάνατον ταυτίζεται με το έργο, μάλλον εγκαθίσταται στο πεδίο κυριαρχίας του έργου και μεταλλάσσεται σε κτήμα της κοινωνίας των αποδεκτών μέσα από τη δημιουργική πρόσληψη του έργου.

Για άλλη μια φορά, οι εκδόσεις Το Ροδακιό ενισχύουν τη σύγχρονη αγορά του βιβλίου με υψηλής αισθητικής τεκμήρια επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο σημαντικές περιοχές λόγου που αντιπροσωπεύουν η πρωτότυπη λογοτεχνία και η δημιουργική μετάφραση.