Για την ποιητική συλλογή της Κατερίνας Γώγου «Τώρα να δούμε εσείς τι θα κάνετε» (εκδ. Καστανιώτη)
Της Άλκηστης Σουλογιάννη
Κατά γενική εφαρμογή, η γλώσσα εξυπηρετεί ως όχημα τη διεκπεραίωση των σημαινομένων, τα οποία προσδιορίζουν τη δομή και την αισθητική της έκφρασης. Εντούτοις, στην περίπτωση του βιβλίου Τώρα να δούμε εσείς τι θα κάνετε της Κατερίνας Γώγου (1940-1993) ως μιας συγκεντρωτικής έκδοσης των ποιητικών συλλογών: Τρία κλικ αριστερά, Ιδιώνυμο, Το ξύλινο παλτό, Απόντες, Ο μήνας των παγωμένων σταφυλιών, Νόστος, Με λένε Οδύσσεια, η γλώσσα φαίνεται να προβάλλεται ως το ισχυρό βιωματικό ισοδύναμο ενός ζώντος οργανισμού, ο οποίος πορεύεται συμπαρασύροντας ποικίλα υλικά τόσο από το περιβάλλον όσο και από τον εσωτερικό άνθρωπο.
Οι ποιητικές συλλογές της συγκεντρωτικής έκδοσης, πλην της τελευταίας, είχαν εκδοθεί όταν η Κατερίνα Γώγου ήταν στη ζωή, ενώ η ποιητική συλλογή Με λένε Οδύσσεια εκδόθηκε μετά θάνατον. Από αυτή την άποψη, η συγκεντρωτική έκδοση του συνόλου των ποιητικών συλλογών, όπως συμπληρώνεται με ποικίλα κατάλοιπα («Μικρά πεζά για …», «Σενάρια», «Φύλλα σαν ημερολογίου»), φαίνεται να χαρτογραφεί αφενός τις περιοχές δημιουργικής παραγωγής και αφετέρου μια διάσταση μεταζωής της Κατερίνας Γώγου.
Κάτω από τον βαρύ βιωματικό μανδύα της γλώσσας αναγνωρίζεται λόγος καταιγιστικός, παραστατικός, καταγγελτικός, απροσδόκητος, αφοριστικός, άμεσος έως αγοραίος με ό,τι ακραίο συνεπάγεται σε επίπεδο πληροφορητικότητας. Επίσης: αυτο-σαρκαστικός, αυτο-κριτικός, απολογητικός, εξομολογητικός, και πάντως πλήρης διαβρωτικού συναισθήματος, με κυρίαρχα στοιχεία την οργή, τον θυμό, τον πόνο.
Με αυτόν τον χαρακτήρα ο λόγος λειτουργεί ως (δι)έξοδος προς την εξωτερική, αντικειμενική πραγματικότητα και ταυτόχρονα ως αυτοαναφορικότητα και κωδικοποίηση των δεδομένων του εσωτερικού ανθρώπου.
Βιωματικό φορτίο
Παρά το πλεοναστικό βιωματικό φορτίο, ο λόγος της Κατερίνας Γώγου διαθέτει εγγενείς υφολογικούς δείκτες που δηλώνουν συνειδητή οργάνωση της ποίησής της και προσδιορίζουν τη δομή των κειμένων με βάση τον συνδυασμό στίχων και συνεχούς αφηγηματικής ροής, όπου εντοπίζεται και μια διευρυμένη μορφή χαϊκού («Το σπίτι μου όσο το άνοιγμα των χεριών της κόρης/ μου/ 4 χρόνια άστεγη τώρα»).
Κάτω από τον βαρύ βιωματικό μανδύα της γλώσσας αναγνωρίζεται λόγος καταιγιστικός, παραστατικός, καταγγελτικός, απροσδόκητος, αφοριστικός, άμεσος έως αγοραίος
Την ποιότητα του λόγου προσδιορίζουν οι ποικίλες παρηχήσεις (όπου αναγνωρίζονται και παραδοσιακοί ρυθμοί, π. χ. παιδικών τραγουδιών) και η ευρεία χρήση της μεταφοράς (π. χ.: «Τυλίγω πάγο στο συναίσθημα»). Επίσης παρεμβαίνουν ποικίλα διακείμενα, μάλλον ως αντικείμενα βιωματικής διαχείρισης, όπου εντάσσεται και η κατακλείδα του υλικού της έκδοσης («τώρα να δούμε εσείς τι θα κάνετε») που έχει αναβαθμισθεί σε τίτλο του βιβλίου ως συνόλου, ενώ δεν αποκλείεται και μια υπαινικτική δήλωση εκλεκτικών συγγενειών.
Εξάλλου, τον χαρακτήρα του λόγου της Γώγου ενισχύουν και ορισμένα τεκμήρια μεταγλωσσικότητας, τόσο στη διάσταση της αυτοαναφορικότητας της γραφής, όσο και στη διάσταση της χρήσης ποικίλων μορφών γλωσσικών στοιχείων (π. χ. κεφαλαία γράμματα γραφομηχανής και επιγραφών ή σημεία στίξης) και φαινομένων (π.χ. οπτικοποιημένη απόδοση ασθμαίνοντος ή κραυγάζοντος λόγου, καθώς και άλλων ήχων) ως λογοτεχνικού υλικού.
Αυτός ο σύνθετος λόγος αποδίδει τη βιωματική πρόσληψη της πραγματικότητας σε επίπεδο πολιτικής, πολιτισμικής και οικονομικής αγοράς με ό,τι τραυματικό σημαίνει και με το συνεπαγόμενο αίσθημα φυγής. Επίσης, τη βιωματική ανάγνωση δεδομένων του εξωτερικού κόσμου και του εσωτερικού ανθρώπου ως δεξαμενή βιωματικού και γνωστικού φορτίου, τη μοναξιά του εσωτερικού ανθρώπου ως ατομική επιλογή και ως εγκατάλειψη σε κοινωνικό επίπεδο, το αίσθημα της αποδόμησης του εσωτερικού ανθρώπου με το συνακόλουθο αίσθημα χάους, την παραβίαση του ορίου ανάμεσα στην υποκειμενική και στην αντικειμενική πραγματικότητα, τη σχέση ζωής και θανάτου, τη ροή του αντικειμενικού και του προσωπικού χρόνου.
Με αυτές τις προϋποθέσεις, η συγκεντρωτική έκδοση των ποιητικών συλλογών και των καταλοίπων της Κατερίνας Γώγου, ανεξάρτητα από το ενδιαφέρον του αποδέκτη σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο των κειμένων, είναι δυνατόν να εκτιμηθεί ως ένα εκτενές πεδίο για την παραδειγματική εφαρμογή λόγου, ο οποίος προπορεύεται των σημαινομένων και επιβάλλεται ως προσωποποίηση βίου και μνήμης.
* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.
Κατερίνα Γώγου
Ποιήματα 1978-2002
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013
Τιμή: € 15,98, σελ. 302