Το σπίτι

Του Γιώργου Βέη

Ο φίλιος ήχος. Ένα άκουσμα που θυμίζει προσλαλιά πολύ συγγενικού σου προσώπου. Η λέξη σε καλεί συχνά να επισκεφθείς την πρώτη αθωότητα του βίου.

Tο πεπερασμένο αίφνης αναδεικνύεται εφάμιλλο του παρατεταμένου. Σκιές και φωταψίες της ζωής δεν μάχονται η μια ην άλλη, απλώς συνυπάρχουν σ΄έναν πίνακα καταλλαγής και αλληλοσεβασμού των χρωμάτων. Οι τόποι σε αναγνωρίζουν αμέσως σαν τον αρχαίο οικείο τους. Ο έρωτας ή η ανάμνηση του Έρωτα υπαγορεύει άλλη μια φορά το ήθος. Η γραφή είναι σαφώς παρηγορητική.

Έστω δείγμα το εξής:

«Η ΣΚΑΛΑ ΚΑΤΕΒΑΖΕΙ μόνη της. Μικρά τριξίματα σαν φύλλα μήνα Νοεμβρίου. Μια παράξενη φράση, «Molto mysterioso con anima», γλιστρᾶ στήν κουπαστή, τήν ἁφή τῶν χεριῶν πού μ’ ἀγάπησαν, γυμνή ἀπό Σένα. Κι ἀργά πολύ ντύνομαι τόν καινούργιο της ἦχο: στιλπές φωνές πού μόνον τά μωρά ξέρουν νά κάνουν ὅλα μαζί, ὅλα τά πουλιά νά ζηλεύουν. Ψηλά κρεμώντας γαλανό μισοφέγγαρο τόν ἀέρα καί φωσάκια ἐλάχιστα φθόγγων τῶν φιλιῶν νά αἰωροῦνται, λίγο πιό κάτω ἀπ’ τήν ὀροφή. Ποιό σπίτι; Ὕπαιθρο ἔναστρο τῆς ἀγάπης. Μας».

Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου έχει αποδείξει προ πολλού ότι όχι μόνο σέβεται απολύτως τα προσφιλή της ινδάλματα, αλλά διαθέτει τον ικανό και αναγκαίο αισθητικό εξοπλισμό για να τα διασώσει – κυρίως - κειμενικά. Η ομολογούμενη εκφραστική της επάρκεια, η προσήλωσή της στη διακριτική αποθησαύριση του εκάστοτε συγκινησιακού φορτίου και η μακρόχρονη εμπειρία της από τη συνεπή ταξινόμηση των κρίσιμων φαινομένων του βίου σε ένα χρηστικό πανδέκτη στοχαστικού βίου υποστηρίζουν αποτελεσματικά και την ολοκλήρωση του τελευταίου της έργου. Δείγμα κατ΄εξοχήν δημιουργικού λόγου, Το σπίτι αποδίδει πολλούς και σημαίνοντες αναγνωστικούς καρπούς. Τα πρόσωπα, οι εμφανείς εμμένειές τους, οι πολύσημες σχέσεις τους με τους αδήριτους Άλλους, ως και αυτά ακόμη τα άψυχα πράγματα ορίζονται και αναβαθμίζονται σημασιολογικά από τη σκοπιά μιας λυσιτελούς τεκμηρίωσης, η οποία με τη σειρά της είναι αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, της ισόρροπης υφολογικής ανέλιξης του πρωταρχικού σχεδίου, αλλά και της τακτικής, εξειδικευμένης επεξεργασίας της στοχευμένης θεματικής. Κι εδώ ο ποιητικός λόγος φρονώ ότι ακολουθεί ένα πρόσφορο μουσικό σχέδιο. Οι ορθοί τονισμοί, οι απαραίτητες επαναλήψεις, οι αντιθετικές ή σύμμετρες αποδόσεις των ψυχικών συνισταμένων, οι καλώς συγκερασμένες φούγκες, οι ευφυώς υπολογισμένες παύσεις, τα «ανοικτά» αλληγορικά σχήματα και βεβαίως οι ευθύβολες μετωνυμίες, διαμορφώνουν το ειδικότερο φραστικό πλαίσιο εντός του οποίου το σαφώς εξατομικευμένο, αναλυτικό βίωμα και τα μεταφυσικά του συμφραζόμενα διερευνώνται ακωλύτως.

Αίτια και αιτιατά

Οι πτυχές της καθημερινής διαβίωσης αξιοποιούνται στο βαθμό που εξυπηρετούν αποτελεσματικά την επικυρίαρχη σύνθεση. Το εγώ, ένα απλούστατο εκκρεμές, έλκεται αενάως από το υπαρκτό και το μετά-υπαρκτό. Όπως συμβαίνει και στα προηγούμενα ποιητικά της βιβλία, έτσι και στο Σπίτι, η Ιουλίτα Ηλιοπούλου εξακολουθεί να αντιπαραθέτει συστηματικά τη δεδομένη χωροταξία κατά τρόπο εμφανώς αντιστικτικό ως προς μια φαντασιακή, εννοούμενη σε υψηλό βαθμό πρόσληψης, αλλά καθόλα βατή προέκταση της λεγομένης αληθινής ή εξ αντικειμένου πραγματικότητας. Το Σπίτι είναι φανερό ότι είναι πρωτίστως η κεντρική εστία μιας αβίαστης, εμφανώς ανακουφιστικής εξομολογητικής πράξης. Είναι το αναπαλλοτρίωτο σπίτι – η ζείδωρη γλώσσα εν τέλει. Η διηγητική υπόσταση ξαναβρίσκει τον απολεσθέντα παράδεισό της σχεδόν αυτομάτως. Η προοδευτική εξομάλυνση του παρελθόντος επιτρέπει την περαιτέρω χάραξη της γνωσιολογικής πορείας του Εαυτού. Η δε γλώσσα δεν προϋποθέτει τη συνείδηση, είναι το περιεχόμενο της ίδιας της συνείδησης, ο τρόπος ακριβώς της ύπαρξης της, όπως μας έδειξε ο Μωρίς Μερλώ –Ποντύ. Εννοείται ότι το φαινομενολογικό μηδέν του κόσμου ούτε στην προκειμένη περίπτωση εξαντλεί το ποιητικό υποκείμενο. Ο κόσμος φιλτράρεται από τα ιζήματά του, η γνώση δρα κυρίως διασταλτικά, ο χρόνος καθίσταται κείμενο, το εσωτερικό τοπίο φωτίζεται ακόμη περισσότερο από ό, τι συνέβαινε μέχρι σήμερα. Το δε εξωτερικό τοπίο διευρύνεται, εξακτινώνεται, ούτως ώστε το σπίτι να καταστεί φιλόξενος Οίκος του ίδιου του νου. Η διαύγαση θεωρείται τετελεσμένη. Στον επίλογο μάλιστα του έργου, τον οποίο παραθέτω αυτούσιο για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής, διαγράφεται αισίως η διαρκής αναβίωση του όντος μέσα ακριβώς από τον παρ’ ολίγον αφανισμό του. Η κατανόηση των αιτίων και των αιτιατών της συνέχειας του κόσμου είναι άμεση. Η συγκλήρωση των παθών μας οδηγεί αναλόγως, κατά τρόπο μαθηματικό, σε μια άρτια τελεολογική καθαρότητα. Ίσως αυτό να είναι το σπουδαιότερο μάθημα, το κύριο μήνυμα που κομίζει το πολύσημο αυτό κείμενο.

Ήτοι:

«ΜΙΑ ΛΕΞΗ ΜΑΚΡΙΝΗ ἀπό λίθους καί πλίνθους, σκέπασμα κωλυτικόν φθορᾶς ὑπ’ ἀνέμων καί ὄμβρων, εἶπαν. Καί κλείδωσαν κάτω ἀπό μιά σκεπή τήν πλατυτέρα τῶν στεναγμῶν, τήν ψυχή μας. Χάρτες ὁδικοί μετά σημειώνουν καί φωτογραφίες ἀέρος δείχνουν τά αὐθαίρετα: χρόνια, προσδοκίες, προσπάθειες –γιά τί; – ἐρώτων παίγνια κάποτε, ἀληθινή συμπυκνωμένη σέ λίγα εἰκοσιτετράωρα ζωή, γαλανό οὐρανό σπουδάζοντας. Ὕστερα, καί πολύ μετά, νέα παιδιά συλλαβίζοντας ἀπ’ τήν ἀρχή. Ζωή. Θά καταφέρουν νά ἐντοπίσουν σέ ἄλλα χαλάσματα, ἀνάμεσα, τό σπίτι. Ποιά κτητική ἀντωνυμία θά βάλουν πλάι του. Ἀδιάφορο. Πια».

Δεν πρόκειται, πιστεύω, για παραίτηση, αλλά για οριακή συσπείρωση του εγώ γύρω από τα διαχρονικά κεκτημένα του. Εξ ου και η ένταση με την οποία υποβάλλεται το αίτημά του περί Συνεχείας. Κοντολογίς, η στρατηγική του ποιήματος της Ιουλίτας Ηλιοπούλου είναι αυθεντική πράξη επαναρτίωσης ενός πολυκερματισμένου προσώπου, το οποίο έχει τάξει σκοπό της βίου του την αποκατάσταση των πάντων, τα οποία το περιβάλλουν, μέσα στο φως μιας νηφάλιας επανασύνδεσης με την (όποια) αλήθεια του. Το ρήμα, όχι κατ΄ ανάγκην ρίμα, ενσωματώνει συνεπώς όραμα. Γι΄ αυτό και δεν χρειάζεται περιττά κειμενικά τερτίπια για να εμπεδωθεί ως το ικανό και αναγκαίο σημαίνον. Του αρκεί που είναι Ρήμα.