Για τον τόμο του Γιώργου Καλιεντζίδη «Τριλογία – Στις γωνίες των λέξεων - Σε ποιον ανήκει η ποίηση; - Σπουδή στις Αόρατες πόλεις του Ίταλο Καλβίνο» (εκδ. Μανδραγόρας).
Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας
Ο Γιώργος Καλιεντζίδης, εδώ και τριάντα χρόνια, κομίζει στον πολιτισμό της χώρας ως δημοσιογράφος ραδιοφωνικών εκπομπών με θέμα το βιβλίο. Παράλληλα είναι και ποιητής – αυτή είναι η έκτη, κατά σειρά, ποιητική του συλλογή. Από την αμέσως προηγούμενη –Η ένδοξη αναχώρηση του Αϊ Φωτιά, εκδ. Μεταίχμιο, 2008– μέχρι την τύπωση της ποιητικής του Τριλογίας, το 2024, από τις πάντα καλαίσθητες εκδόσεις Μανδραγόρας, πέρασαν δεκαέξι ολόκληρα χρόνια. Διαβάζοντας προσεχτικά το τελευταίο πόνημα του Καλιεντζίδη διαπίστωσα πως ο ποιητής, όλα αυτά τα χρόνια που μεσολάβησαν, έσκαβε βαθιά μέσα του, και, παράλληλα με τις συμμετοχές του σε συλλογικά έργα, δούλευε στίχους, ιδέες και εναγώνια ερωτήματα, φτάνοντας σε ένα, κατά τη γνώμη μου, ικανοποιητικό λογοτεχνικό αποτέλεσμα.
«Στις γωνίες των λέξεων»
Η αίσθηση που αποκομίζει ο αναγνώστης διαβάζοντας την Τριλογία του Καλιεντζίδη είναι πως –αν και ποιητικό βιβλίο· πεζόμορφη ποίηση θα μπορούσε να προσδιοριστεί ακριβέστερα– διάβασε ένα γεμάτο, χορταστικό βιβλίο. Η ενότητα «Στις γωνίες των λέξεων», που προηγείται, περιλαμβάνει δέκα πεζόμορφα ποιήματα, όπου οι έννοιες, οι ιδέες, η ποιητική αγωνία, τα όνειρα, οι γυναίκες μιας ολόκληρης εποχής, οι αγάπες που ξέφτισαν με τα χρόνια, όλη η ζωή εν γένει παραλληλίζεται με μαθηματικούς όρους και θεωρήματα. Έτσι, σ’ αυτά τα ποιήματα θα συναντήσουμε το πυθαγόρειο θεώρημα («Η πυθαγόρεια αισιοδοξία»), τα πεδία ορισμού μιας συνάρτησης («Η ποίηση των ορίων»), ευθείες και επίπεδα («Ο μαθηματικός ορισμός της ποίησης»), ολοκληρώματα («Το όριο του ολοκληρώματος της ζωής»), το θεώρημα του Euler («Το θεώρημα του Euler») κ. ά.
Ο συσχετισμός σ’ αυτά τα ποιήματα ανάμεσα σε ποίηση και μαθηματικά είναι ευρηματικός και λειτουργικός, και, προφανώς, η συγκεκριμένη ενότητα είναι απότοκος των σπουδών του ποιητή, αφού μέσα από το βιογραφικό του διαβάζουμε μεταξύ άλλων πως «είναι πτυχιούχος μαθηματικός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης». Εδώ πάντως θα πρέπει να αναφερθεί πως παρόμοιου τύπου ποιήματα, με συσχετισμό ποίησης και μαθηματικών, έγραψε στο παρελθόν και ο σημαντικός λογοτέχνης Μανόλης Ξεξάκης (Ασκήσεις Μαθηματικών, εκδ. Μπαρμπουνάκης, 1981 και 1982), κάτι που ωστόσο δεν αναιρεί ούτε μειώνει την ποιητική πρωτοτυπία του Καλιεντζίδη.
«Δυσκολίες υπολογισμού αθροίσματος»
Πώς να προσθέσω τα χρόνια που έφυγαν, τις φωνές που σιώπησαν, τους φίλους που ξεμάκραιναν, τα όνειρα που με ξυπνούν το ξημέρωμα;
«Σε ποιον ανήκει η ποίηση;»
Η ενότητα «Σε ποιον ανήκει η ποίηση;» αποτελεί τον κορμό, το ψαχνό του βιβλίου. Ο τίτλος-αναρώτηση δίνει το έναυσμα στον ποιητή να ψαχτεί βαθιά, όχι τόσο πάνω στο «γιατί γράφουμε;» –αυτό είναι μάλλον μια ερώτηση-κλισέ ή μια ερώτηση-παγίδα, δύσκολη αν όχι αδύνατη στο να απαντηθεί, λόγω της πλήρους άγνοιάς μας για το ποιες διεργασίες συμβαίνουν μέσα μας τη στιγμή που γράφουμε, όχι μόνο ποίηση, αλλά οποιοδήποτε λογοτεχνικό είδος [1]–, αλλά κυρίως σε ποιους ανήκει η ποίηση, το ποίημα, ως απτό, χειροπιαστό, ωφέλιμο αγαθό, και ποιοι ανταμείβονται (αν ανταμείβονται) ή θα πρέπει να ανταμείβονται από αυτήν. Εδώ, φυσικά, δεν μιλούμε για υλικού τύπου ανταμοιβή αλλά για ηθική-αισθητική-καλλιτεχνική ανάταση, για το μεγάλωμα της καρδιάς, του μυαλού και της ψυχής του ανθρώπου.
Ο Καλιεντζίδης, σ’ αυτήν την ενότητα, μας αποκαλύπτει πως η ουσία και ο σκοπός της ποίησης, σύμφωνα με τη δική του αντίληψη και κοσμοθεωρία, βρίσκεται στην ιερή μνήμη των πεθαμένων, στον έρωτα σε όλες τις εκφάνσεις του και στους αγώνες για ένα καλύτερο αύριο (παρόλη την κόπωση που, πιθανόν, νιώθει ο σύγχρονος άνθρωπος από το μάταιο ή, ίσως, ανεκπλήρωτο των κοινωνικών αγώνων σε μια κυνική, τεχνοκρατική και αντιποιητική εποχή, όπως αυτή που ζούμε).
Το κεντρικό πλαίσιο των δώδεκα πεζόμορφων ποιημάτων αυτής της ενότητας περιλαμβάνει τρεις άξονες: α) κοινωνικοί αγώνες β) αγάπη-έρωτας (αναπόληση παλιών ερωτικών στιγμών) και γ) πατρογονικές ρίζες-παράδοση. Ο Καλιεντζίδης είναι συνεπής σ’ αυτό το πλαίσιο, που διέπει όλα τα ποιήματα της τριλογίας του, και υπό αυτή την έννοια επικοινωνεί και συνδιαλέγεται γόνιμα και δημιουργικά με παλαιότερους ποιητές, όπως ο Κύρου, ο Θασίτης, ο Θέμελης, ο Αναγνωστάκης, ο Μάρκογλου, αλλά και ο Σεφέρης, ως προς τη στοχαστική του διάθεση, και ο Ελύτης θα έλεγα, ως προς την παιγνιώδη ματιά και γραφή κάποιων ποιημάτων του. Συμπερασματικά, ο Καλιεντζίδης, σ’ αυτήν την ενότητα, μας αποκαλύπτει πως η ουσία και ο σκοπός της ποίησης, σύμφωνα με τη δική του αντίληψη και κοσμοθεωρία, βρίσκεται στην ιερή μνήμη των πεθαμένων, στον έρωτα σε όλες τις εκφάνσεις του και στους αγώνες για ένα καλύτερο αύριο (παρόλη την κόπωση που, πιθανόν, νιώθει ο σύγχρονος άνθρωπος από το μάταιο ή, ίσως, ανεκπλήρωτο των κοινωνικών αγώνων σε μια κυνική, τεχνοκρατική και αντιποιητική εποχή, όπως αυτή που ζούμε).
«Μη λησμονήσεις»
Να μιλήσεις πρέπει για τα κατάλευκα κόκαλα, τα πλυμένα με ξύδι και κρασί, που σε κοίταζαν απλωμένα πάνω από τον μαντρότοιχο, σαν να βιάζονταν να επιστρέψουν στη σιωπή τους, γιατί δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν στους δρόμους, να δρασκελίσουν φράχτες, να κλέψουν καρπούζια και ροδάκινα, να πιουν κρασί, να τραγουδήσουν και ν’ αγγίξουν τα κορμιά π’ αγάπησαν.
O Γιώργος Καλιεντζίδης γεννήθηκε το 1960 στο χωριό Κορυφή του Κιλκίς. Εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1974, όπου και τέλειωσε το Η΄ Λύκειο. Είναι πτυχιούχος μαθηματικός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και παρακολούθησε μαθήματα δημοσιογραφίας και διοίκησης επιχειρήσεων μέσων ενημέρωσης. Εργάζεται ως δημοσιογράφος στον 9.58 fm της ΕΡΤ3 από το 1994. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: Μικρές σιωπές, 1981, Ανεμόεσσα, 1986, Εσωτερική έφοδος, 1989, Το άλλοθι, 1994, Η ένδοξη αναχώρηση του Αϊ-Φωτιά, 2008. Επιμελήθηκε την έκδοση σε cd «Ποιητές αυτοανθολογούμενοι», το 1997, σε συνεργασία με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης και τον 9.58 FM. Έχει συνεργαστεί με εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά. Μετά από πρότασή του δημιουργήθηκε η Λέσχη Ανάγνωσης της ΕΡΤ3, τον Σεπτέμβριο του 2011, την οποία και συντονίζει. |
«Σπουδή στις Αόρατες πόλεις του Ίταλο Καλβίνο»
Η τρίτη ενότητα, «Σπουδή στις Αόρατες πόλεις του Ίταλο Καλβίνο», που κλείνει τη συλλογή, περιέχει εννέα ποιήματα-σπουδές πάνω στο βιβλίο του μεγάλου Ιταλού συγγραφέα, με παραπομπές στις αντίστοιχες σελίδες του βιβλίου του. Εδώ, οι φανταστικές πόλεις (για τις οποίες ο Μάρκο Πόλο αφηγούνταν περιγραφές στον αυτοκράτορα Κουμπλάι Χαν χωρίς να γνωρίζει καν τη γλώσσα του· στο βιβλίο του Καλβίνο γίνεται αναφορά σε πενήντα πέντε τέτοιες πόλεις, μέσα από σύντομα ποιητικά κείμενα, όπου φαντασία και πραγματικότητα δένουν αριστουργηματικά) λαμβάνουν γυναικεία ονόματα (Διομίρα, Δωροθέα, Ζάιρα, Αναστασία, Ταμάρα, Ζόρα, Δέσποινα, Ζίρμα, Ισαύρα) και αφορούν αγαπημένα πρόσωπα του παρελθόντος, καταστάσεις καθημερινότητας ή απτές (αλλά και φανταστικές) πόλεις του παρόντος, που, όλα τους, κάτι (γλυκό ή πικρό) άφησαν στην ψυχή και στο μυαλό του ποιητή.
«Η πόλη Ισαύρα»
Χίλιους μαστόρους γνώρισα που ’φτιαξαν τα πηγάδια, και άλλους τόσους που έχτισαν την πόλη σου στα ύψη, για να θωρείς την έρημο π’ απλώνεται τριγύρω –κι ένα στεφάνι πράσινο μ’ αυτήν να σε χωρίζει– και τους θεούς που κρύβονται μέσα στους κάδους με νερό, κι εκείνους που αλαφροπατούν στην αέρινή σου σκαλωσιά, καθώς αγγίζεις ουρανό και χάνεσαι πιο πάνω, κι ας έχεις για θεμέλιο σου μια μαύρη λίμνη.
Αυτό, που τα μάτια μου βλέπουν, αντανάκλαση του αόρατου είναι.
Ο Γιώργος Καλιεντζίδης με την πρόσφατη ποιητική του Τριλογία, κατέθεσε ένα στιβαρό και συγκροτημένο βιβλίο, άξιο να προσεχτεί και να διαβαστεί. Βαδίζοντας με συνέπεια στην ποιητική παράδοση της Θεσσαλονίκης, με γραφή καίρια και ουσιαστική, αναδύει και αναδεικνύει την ποίηση που εμπεριέχεται μέσα του, θέτοντας, παράλληλα, καίρια και αγωνιώδη ερωτήματα στον αναγνώστη για την ουσία, τη χρησιμότητα και το «ανήκειν» της ποιητικής δημιουργίας.
[1] Παναγιώτη Γούτα, «Εσύ, γιατί γράφεις;», book press, Ιανουάριος 2014
*Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο η συλλογή δοκιμίων «Κήπος βιβλίων – Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους» (εκδ. Νησίδες).