«Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» της Ειρήνης Ιωαννίδου (κριτική) – Η αθέατη καθημερινή σφαγή

Για την ποιητική συλλογή της Ειρήνης Ιωαννίδου «Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» (εκδ. Σαιξπηρικόν). Κεντρική εικόνα: © Annie Spratt (Unsplash).

Γράφει ο Μάκης Καραγιάννης

«γύρω, φωτιά ψηλή κλαδεύει τη γενιά σου»

Βασικός θεματικός άξονας στο «Σώμα δρομολόγιο», την πρώτη ποιητική συλλογής της Ιωαννίδου, όπως σηματοδοτούνταν και από τον τίτλο, ήταν ο έρωτας με τις κόκκινες παπαρούνες του πάθους, αλλά και τις ξεθωριασμένες διαψεύσεις του. Μια γραφή σωματική με έντονη λειτουργία του βλέμματος, όπου το ποιητικό εγώ μεγέθυνε τη στιγμή.

Στη δεύτερη συλλογή ο λόγος της, πολύ πιο ώριμος, έχει γίνει πεζόμορφος διατηρώντας, ωστόσο, τον ρυθμό και ακέραια την ποιητικότητά του. Η αφήγηση μεταμφιέζεται ελισσόμενη ανάμεσα στο δεύτερο και τρίτο πρόσωπο. Οι λέξεις άλλοτε δαγκώνουν και το μαχαίρι της εξορύσσει την πραγματικότητα από τα σπλάχνα της ζωής φανερώνοντας μιαν αλήθεια ενοχλητική που μας πατάει σα χαλίκι στο παπούτσι, κι άλλοτε ακούγονται σα μια γλυκιά μουσική ανάμεσα στους στίχους.

Ο λόγος παρακολουθεί την εξέλιξης της γυναίκας εκκινώντας με το παιδικό χέρι μέσα στο χέρι του πατέρα [...]

Η ποίηση της Ιωαννίδου δεν είναι αφηρημένη, έχει εικόνες και το βάρος της υλικότητας. «Εύγλωττο σώμα», με «χείλη τραγανά», σαν «το νερό που κυλάει στο στέρνο» και για αυτό μένει στη μνήμη. Ο λόγος παρακολουθεί την εξέλιξης της γυναίκας εκκινώντας με το παιδικό χέρι μέσα στο χέρι του πατέρα, όπως στο τρυφερό ποίημα «Λεωφόρος Νίκης», αργότερα με τα όμορφα κορίτσια εγκιβωτισμένα στην οικιακή αυτοκρατορία της μοναξιάς που δεν έχουν στόμα και δεν λένε ποτέ την αλήθεια, ανιχνεύει τις σιωπές του λόγου και τις μεταποιεί σε μια διαχρονική ανάγνωση της γυναικείας παρουσίας –Ανδρομάχη Ελένη, Πηνελόπη– μέχρι την ωριμότητά της με τις ελπίδες και τις ήττες.

Τα μαρτύρια ερώτων συνεχίζονται και στην παρούσα συλλογή. Πληθαίνουν τα μονοπάτια που δεν πάτησες. «Είναι κάτι έρωτες αγέρωχοι μέσα στην παρακμή των ποιητών, μόλις φτάσει η καύτρα τους στα χείλη, τους ξορκίζεις». Ωστόσο, η διστακτικότητα ανεπαισθήτως χτίζει τα τείχη μιας εγκλωβισμένης συμβατικής ζωής, «ενυδρείο» με οικόσιτη μελαγχολία και τα σύμβολά της: τα δωμάτια, τη λάτρα του σπιτιού, τις γλάστρες στο μπαλκόνι. Το υποκείμενο αιχμαλωτισμένο σε ένα ασφυκτικά περίκλειστο σύμπαν και χωρίς οδούς διαφυγής, ναυαγός σε γιορτινά τραπέζια με λευκά τραπεζομάντηλα, σκάβει τον τοίχο να ξεφύγει, όπως συμβαίνει στο πολύ ωραίο ποίημα «Φωτιά στο δάσος». Η πληγή που υποστυλώνει τη μεταφορικότητα διακρίνεται κάτω από τις λέξεις, ο λόγος γίνεται δραματικός και του δίνει βάθος. Δεν είναι ένας παφλασμός ωραίων φράσεων και εικόνων. Το νόημα σε καταλαμβάνει αργά και υποδόρια σαν βραδύκαυστο φιτίλι μέχρι την έκρηξη του τέλους: «Και πού πας ελάφι; Σου χαμογελώ και τραβάω τη σκανδάλη». Ή όπως συμβούλευε και ο Φλωμπέρ στην αγαπημένη του Λουίζ Κολέτ: «Δεν πρέπει να ονειροπολείς με στίχους, αλλά να δίνεις γροθιές».

Πιστεύω πως η μεταφορά είναι ιστορικά μια από τις μεθόδους της λογοτεχνίας για να ανανεώσει τα φθαρμένα σχήματα του ποιητικού λόγου.

Αν έπρεπε να επισημάνω μία από τις ωριμότερες αλλαγές από την πρώτη στη δεύτερη ποιητική συλλογή, εκτός από τον πεζόμορφο λόγο και την εκφραστική οικονομία, θα επεσήμανα την κατάκτηση της οργανωμένης μεταφοράς –με ενότητα και συνοχή– με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποίημα «Μες στον αγρό καλπάζει μαύρο άτι».

«Χαράματα, στην έξοδο του ποταμού σέρνεις τη βάρκα. Για δες πόσα πουλιά κρυμμένα στους σωρείτες τιτιβίζουν. Μα εσύ, στου χρόνου τις προστακτικές, ειρωνικά χαμόγελα, δρέπεις πικρά στις δάφνες.

Έρχονται νύμφες των δρυμών να ανοίξουν μονοπάτια, κι οι παιδικές σου μνήμες – κάτι πεντόβολα με αίμα πληρωμένα. Μες στον αγρό καλπάζει μαύρο άτι. «Θέλω απ’ το όνειρο να βγω» σαν ψίθυρος ακούγεται. Σφίγγεις το χαλινάρι.

Γύρω, φωτιά ψηλή κλαδεύει τη γενιά σου, κι εκεί, στην κορυφή, το φέγγος ατενίζεις των μαρμάρων.
Αυτό το μπλε το άχραντο των μυστηρίων, που ακόμη σε πληγώνει».

Τα ρόδα κόβονται στα 2/3Στο ποίημα συναιρούνται και αντιπαρατίθενται οι παιδικές μνήμες και οι προσδοκίες, ως μεταφορική ειδυλλιακή εικόνα της φύσης, με την ατομική αγωνία και τις διαψεύσεις του παρόντος χρόνου με τις προστακτικές, τα ειρωνικά χαμόγελα και τις πικρές δάφνες.

«Η πραγματικότητα είναι ένα κλισέ από το οποίο δραπετεύουμε με τη μεταφορά. Μόνο στη χώρα της μεταφοράς είμαστε ποιητές» παρατηρούσε ο Wallace Stevens, ενώ ο Harold Bloom επεσήμανε για τον αμερικανό ποιητή πως είναι σε θέση να αποσύρει τον εαυτό του από τα φθαρμένα σχήματα αντίληψης της πραγματικότητας και να ζήσει εντός του κόσμου μεν, αλλά εκτός των δοσμένων αναγνώσεων. Πιστεύω πως η μεταφορά, είναι ιστορικά μια από τις μεθόδους της λογοτεχνίας για να ανανεώσει τα φθαρμένα σχήματα του ποιητικού λόγου. Δεν είναι μια απλή και ρητή αναφορά στην πραγματικότητα, αλλά αξιώνει να συλλάβει πίσω από τις μάσκες και τα σύμβολά της την περίσσεια, το βάθος των πραγμάτων και το πάντα διαρρέον νόημα της αλήθειας.

Η ποίηση της Ειρήνης Ιωαννίδου είναι ένα χρονικό που καταγράφει με πρωτότυπο τρόπο την αθέατη σφαγή που εκτυλίσσεται καθημερινά πίσω από το παρασκήνιο του εφησυχασμού και του καθωσπρεπισμού.


* Ο ΜΑΚΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ είναι πεζογράφος και κριτικός. Τελευταίο του βιβλίο είναι το μυθιστόρημα «Η σκόνη του κόσμου όταν γκρεμίζεται» (εκδ. Μεταίχμιο).

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ίμερος» της Μαίρης Χάψα (κριτική) – Χαϊκού με πάθος

«Ίμερος» της Μαίρης Χάψα (κριτική) – Χαϊκού με πάθος

Για την ποιητική συλλογή της Μαίρης Χάψα «Ίμερος» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, σκίτσο από το εξώφυλλο). 

Γράφει η Ελπίς Χοχλιούρου

Η τέχνη της ιαπωνικής ποιητικής φόρμας, του μικροσκοπικού ποιήματος χαϊκ...

«Μέρες του Ροβινσώνα» του Κώστα Σταυρόπουλου (κριτική) – Ποίηση του ναυαγίου και της ανάδυσης

«Μέρες του Ροβινσώνα» του Κώστα Σταυρόπουλου (κριτική) – Ποίηση του ναυαγίου και της ανάδυσης

Για την ποιητική συλλογή του Κώστα Σταυρόπουλου «Μέρες του Ροβινσώνα» (εκδ. Ιωλκός). Στην κεντρική εικόνα, ο ποιητής και εικαστικός Κώστας Σταυρόπουλος, μπροστά σε έργα του.

Γράφει η Κατερίνα Καζολέα

Η ποιητική συ...

«À Revoir: Theophilos» του Νίκου Εγγονόπουλου (κριτική) – Ποιήματα αφιερωμένα στον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο

«À Revoir: Theophilos» του Νίκου Εγγονόπουλου (κριτική) – Ποιήματα αφιερωμένα στον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Εγγονόπουλου «À Revoir: Theophilos», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ύψιλον. 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Με την καμπάνια ορατότητας «Stay Awake», η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση επιστρέφει στο Athens Pride 2025, γιορτάζοντας τα 20 χρόνια του. 

Επιμέλεια: Book Press

Στην ομοφοβία, στην τρανσφοβία, στη μισαλλοδοξία, μην κλ...

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ