«Εισαγωγή στη μέρα» του Θάνου Σταθόπουλου (κριτική)

Στα βιβλία του Θάνου Σταθόπουλου υπάρχει η αίσθηση ενός δρώμενου. Στην Εισαγωγή στη μέρα (εκδ. Ίκαρος), το τελευταίο ποιητικό έργο του, το σκηνικό είναι ένα άδειο δωμάτιο. Στον χώρο πλανώνται οι πινελιές μιας περιπλάνησης, που προηγήθηκε ή θα ακολουθήσει, στους δρόμους της πόλης. Το βλέμμα και η αναπνοή της μοναχικής ύπαρξης αφουγκράζονται τη ροή της ζωής, σε αυτό το αφαιρετικό εσωτερικό περιβάλλον. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, το βιβλίο Εισαγωγή στη μέρα, είναι ένα αντίγραφο του απογυμνωμένου χώρου και παράλληλα κάτι άλλο, βαθιά έγχρωμο και εύφορο, πλούσιο από φωνές κι αισθήσεις.

Ο τίτλος του βιβλίου μοιάζει συμβουλευτικός, καθοδηγητικός.

Η Εισαγωγή στη μέρα αποτελεί συνέχεια των τριών τελευταίων έργων του: Το αυτόματο (2013), La folie (2015), Η ώρα (2018). Ο συνδετικός τους κρίκος είναι ο τρόπος που κτίζονται πάνω στη φιλοσοφία της αρχειοθέτησης. Στην περίπτωση του Αθηναίου ποιητή, το αρχείο δεν είναι μόνο η τακτοποίηση του παρελθόντος. Το φίλτρο αυτό υπάρχει, αλλά αν σταθούμε μόνο σε αυτό, θα αδικήσουμε τον ψυχισμό του βιβλίου. Η στροφή προς τα πίσω, μέσα από την κρησάρα μιας βαθιάς ποιητικής συνείδησης, δίνει μια δημιουργική πνοή προς τη ζωή. Ο ένοικος του ασκητικού δωματίου ερευνά το κλειδί για την ποιητική θέαση του κόσμου. Αυτό βρίσκεται στο δίπολο ανάμεσα στην πλήξη και την ευφορία. Όλοι συνήθως διεκδικούμε ένα σπίτι γεμάτο ανέσεις – ενώ το σπίτι που οδηγεί στην εμπειρία είναι άδειο, με μια βαλίτσα μόνο. Ο τίτλος του βιβλίου μοιάζει συμβουλευτικός, καθοδηγητικός. Η Εισαγωγή στη μέρα θα μπορούσε να εκληφθεί σαν την προτροπή: Έλα να ζήσουμε τη μέρα. Αυτό είναι μια περιπέτεια. Η αληθινή μέρα. Εκείνη όπου καλούμαστε να αναμετρηθούμε με τον εαυτό μας, σε ένα άδειο δωμάτιο, με την πόλη να βουίζει έξω από το παράθυρο.

Ο ποιητής συγκεντρώνει το υλικό του, το αφομοιώνει. Είναι μια διεργασία που θα τον οδηγήσει αργότερα σε ένα ακόμα πιο προσωπικό έργο. Η φωνή του διακριτή, βαθύχρωμη, υγρή και αποκαλυπτική. Η ποίηση είναι δημιουργία, η ανακάλυψη ενός κόσμου, μια διαφορετική θέαση του κόσμου, ένα modus vivendi που μας επηρεάζει και καθορίζει τη ζωή μας. Ο Σταθόπουλος γνωρίζει τον τρόπο. Είναι ένας ένοικος που μας κάνει περιήγηση στον χώρο του, στους φίλους του και μας προτείνει τρόπους για να ζεις με νόημα τη μέρα σου. Είναι ένας οικοδεσπότης κοσμικός και παράλληλα εσωστρεφής. Επίσης είναι φιλόξενος και ανοιχτός σε οποιαδήποτε καλειδοσκοπική διάσταση των φαινομένων.

Η ποίηση είναι δημιουργία, η ανακάλυψη ενός κόσμου, μια διαφορετική θέαση του κόσμου, ένα modus vivendi που μας επηρεάζει και καθορίζει τη ζωή μας. Ο Σταθόπουλος γνωρίζει τον τρόπο.

Ξυπνάς κι απλώνεται μπροστά σου η μέρα. Η ίδια η μέρα μοιάζει με μια παραδοξότητα. Επιστρατεύονται μέθοδοι για να διασκεδάσεις την ανία, να ανακαλύψεις πράγματα που κρύβονται κι όπως βγαίνουν στην επιφάνεια, ο χρόνος χάνει την αντικειμενικότητά του, διαστέλλεται, γίνεται βίωμα και συγκίνηση. Το παιδί ψάχνει το παιχνίδι, το εφευρίσκει. Κάποτε το παιχνίδι το αναζητούσαμε στα πλοκάμια της φύσης. Κι ο ενήλικος ψάχνει το δικό του παιχνίδι, στους χώρους εργασίας, στην ψυχαγωγία, στις ανθρώπινες σχέσεις, σε ταξίδια. Η μέρα μοιάζει με γοητευτικό μυστήριο, αλλά και με μια απειλή. Η μέρα είναι σύμφυτη με το σπίτι και την πόλη. Με τα βήματα στην πόλη. Με τις μικρές και συνοπτικές αποδράσεις στη φύση.

Η Εισαγωγή στη μέρα είναι ένας οδηγός πλοήγησης στα μονοπάτια της μέρας, που έχουν το γνώρισμα μιας πρόσκλησης φίλων και διέπονται από το άρωμα μιας γυναίκας. Το σπίτι γεμίζει από αόρατους φίλους. Μια σύναξη πνευμάτων. Φράσεις που υποσκάπτουν την πραγματικότητα αναδεικνύοντας τη βαθιά της υπόσταση. Αποσπάσματα, αποφθέγματα, συμβάντα. Οι φίλοι είναι κυρίως συγγραφείς. Είναι ένα βιβλίο που μας υποδέχεται και μας συστήνει τον κόσμο του. Έναν κόσμο γοητείας. Ατενίζω την ομορφιά ασπαζόμενος τους συνοδοιπόρους. Φωνές συγγραφέων απλώνονται μπροστά σου. Συρραφές από διάφορες εκφάνσεις του έργου τους και της ζωής τους. Οι περισσότεροι συγγραφείς είναι νεκροί, κι έρχονται να συμπληρώσουν τους ζωντανούς. Ο τόνος της φωνής τους συγχρωτίζεται με τον τόνο της φωνής του οικοδεσπότη αυτού του χώρου.

Ο στόχος είναι το βίωμα, ο λόγος να γίνει πράξη, το άδειο σπίτι να είναι ένα έγχρωμο σπίτι που σφύζει από ενέργεια.

Ο γραπτός λόγος υποκλίνεται σε άλλες τέχνες, δανείζεται δικές τους τεχνικές. Ο στόχος είναι το βίωμα, ο λόγος να γίνει πράξη, το άδειο σπίτι να είναι ένα έγχρωμο σπίτι που σφύζει από ενέργεια. Ο ψυχισμός αποβάλλει τις αντιστάσεις του κι αφήνεται σε μια πηγαία αλήθεια. Το μυστικό της αλήθειας αυτής βρίσκεται σε ένα είδος παραισθητικής λειτουργίας της ύπαρξης, όπου η υποψία πως η ομορφιά πηγάζει από ένα σκοτεινό βελούδινο ποτάμι, είναι ηχηρή. Μια ομορφιά αντιφατική, διαφάνεια και συννεφιά κυλούν μαζί. Μια ομορφιά που ασπάζεται το θάμπος της έλξης μέσα από ένα μείγμα σαγήνης και ηδονικής φθοράς.

Η μέρα διέπεται σταθερά από ένα άρωμα γυναίκας. Η γοητεία της γυναίκας. Το δέρμα της, οι γυμνότητά της, η φωνή της, το βλέμμα της. Είναι μια μόνιμη παρουσία, άλλοτε πιο έντονη, άλλοτε διακριτική. Είναι ένα απαραίτητο φίλτρο μέσα από το οποίο διηθείται η κάθε λεπτομέρεια της μέρας. Η γυναικεία ύπαρξη είναι κάτι αναγκαίο, ο κόσμος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τη θηλυκότητα. Η μοναξιά λοιπόν είναι απατηλή, διακόπτεται τακτικά από μια γυναικεία παρουσία ή από μια γυναικεία απουσία. Το κατάλοιπο της κάθε ερωτικής εμπειρίας, ακόμα κι αν είναι κάποτε πικρό, αποτελεί ένα είδος ελιξίριου ζωής, μια τονωτική ένεση αναζωογόνησης της μέρας. Κάθε γυναίκα έχει στο δισάκι της μόνο καρβέλια ομορφιάς να σου προσφέρει. Οι πίκρες δεν χρειάζεται να μένουν. Οι εντάσεις και ίσως οι προδοσίες υπάρχουν αλλά υποσκελίζονται μπροστά στο βωμό της ερωτικής μέθης. Στην ομορφιά η ηθική έχει μια άλλη οντότητα. Είναι γοητεία και μέθεξη. Χωρίς ενοχές. Θα έλεγα πως υπάρχει εδώ η στάση ενός δανδή.

Ο Θάνος Σταθόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1963. Έχει εκδώσει οκτώ τα βιβλία. Από το 1999 έως σήμερα εργάζεται ως παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Μαζί με τον ποιητή Γιάννη Τζώρτζη έκανε την παραγωγή του δίσκου Ομορφαίνω τη μοίρα, που περιέχει απαγγελίες του Νίκου Καρούζου, Ιπτάμενοι Δίσκοι 1991. Με τον Χριστόφορο Μαρίνο εξέδωσε το περιοδικό τέχνης kaput. [2008-2012]. Υπήρξε συνεργάτης της εφημερίδας Η Καθημερινή, γράφοντας κριτική βιβλίου.

Στη διάρκεια της μέρας αιωρείται το ερώτημα: πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε το κείμενο; Είναι ένας πεζός λόγος που δεν είναι γραμμικός. Σίγουρα καίριος και υπερβατικός. Αλκοολούχος και βαθιά γοητευτικός. Ποιητικός. Μόνο που η διάκριση ποίησης και πεζού μοιάζει παρωχημένη. Ποίηση είναι κάθε κείμενο που ανάγει τον λόγο σε πράξη, σε εκείνην την πράξη που κατακτά την εμπειρία. Η αίσθηση, το βίωμα, η συγκίνηση, η γοητεία. Ποίηση θα μπορούσε να είναι και το μυθιστόρημα. Και η συρραφή φράσεων του Κωστή Παπαγιώργη. Και η αέναη σκιά του Νίκου Καρούζου. Το κέντρο είναι το Βερολίνο, όπως απλώνει το χέρι του στην Αθήνα. Οι συνοδοιπόροι φίλοι. Συγγραφείς που μας συστήνει το βιβλίο, η σημειολογία τους.

Ο Θάνος Σταθόπουλος έχει ένα διακριτό προσωπικό ύφος. Ένας άδειος χώρος είναι ο πιο κατάλληλος για να αφουγκραστούμε την ψυχοσύνθεση της γραφής, και να αποστασιοποιηθούμε από την οριοθέτηση της γραμματολογίας. Το ποίημα δεν είναι μόνο οι στίχοι. Kαι το μυθιστόρημα δεν είναι μόνο η αφήγηση μιας ιστορίας. Το καινούργιο θα μπορούσε να προκύψει από την αμφισβήτηση κάθε φόρμουλας. Ο δοκιμιακός λόγος θα μπορούσε να μπολιαστεί με το βλέμμα, την κίνηση, την επιθυμία. Το κείμενο είναι κάτι παραπάνω από λόγος, είναι πράξη. Γράφεις για να ζήσεις. Κι η ανακάλυψη της ζωής ασπάζεται παράλληλα το βίωμα του θανάτου. Μια μοναχική ύπαρξη δεν είναι στην ουσία μόνη. Την ακολουθούν οι φωνές των ποιητών, των πεζογράφων, των καλλιτεχνών, των γυναικών. ‘Ολα συγχρωτίζονται με τον λόγο του ποιητή.

Γράφω αυτό που ταυτόχρονα μεταπλάθεται σε βίωμα. Σωματοποιημένος λόγος. Γι' αυτό και καίριος. Οι λέξεις καρφώνονται, ακινητοποιούνται, καλοχωνεμένες μέσα από ένα πυκνό δάσος, κι όπως νεκρώνουν, αποκτούν ζωή, γίνονται βίωμα. Ένα άδειο δωμάτιο είναι λοιπόν η δυνατότητα να ορίσεις, να κάνεις εφικτή μια πραγματικότητα ποιητική, μια αληθινή πραγματικότητα. Είναι η διαρκής επιστράτευση της δυνατότητας να πάμε προς το αληθινό, προς το όνειρο. Κι αν με τη λέξη όνειρο δίνουμε ρομαντικές διαστάσεις, η σύγχρονη ποίηση αποδεικνύει πως το όνειρο είναι κάτι απτό, γήινο, σάρκινο και πνευματώδες μαζί.

Η Εισαγωγή στη μέρα είναι ένα βιβλίο μοναξιάς, που δεν είναι καθόλου μοιρολατρική. Είναι αντίθετα μια ζύμωση, μια διεκδίκηση. Επομένως οι λέξεις όπως καρφώνονται στο χαρτί, ζυγισμένες, με μια βαθιά χροιά φωνής, είναι πιο πολύ διαμεσολαβητικές για την κατάκτηση μιας εμπειρίας. Οι τοίχοι είναι πράγματι άδειοι, το δωμάτιο άδειο, τα έπιπλα λείπουν, η βαλίτσα σταθερά εκεί. Ένα είδος διαφορετικής προσευχής κι επίκλησης. Οι υποδείξεις των συγγραφέων που σε συντροφεύουν έρχονται να σε δυναμώσουν. Κι η γυναίκα που θα έρθει κοντά σου, που θα σε παρασύρει, θα έρθει γιατί έχεις υπερβεί τον φόβο.

Ένας λιτός χώρος, όπως για παράδειγμα τα σπίτια που οραματίστηκε και σχεδίασε ο Άρης Κωνσταντινίδης, είναι ο κατάλληλος για να φτιάξεις το σχέδιο του ονείρου, αποδιώχνοντας την οποιαδήποτε θλίψη. Την προσπερνάς με τη δύναμη των πνευμάτων που κυκλοφορούν στο σπίτι. Στα βιβλία του Σταθόπουλου υπάρχει μια εσωτερική υπόκωφη μουσική, που είναι παράλληλα μια κίνηση. Θα μπορούσαν να είναι χέρια αυτά που κινούνται, σώματα που χορεύουν, πόδια που βαδίζουν. Η χορογραφία διέπεται από μια επανάληψη, μια σπουδή στην ίδια κίνηση, που κάθε φορά παράγει ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Μια κίνηση που λυγίζει προς μια αόρατη επιφάνεια, κι επιχειρεί να την αγκαλιάσει. Σε αυτό το αόρατο φάσμα κρύβεται ο έρωτας, η έλξη, η παραφορά, η υποψία ενός εκστατικού θανάτου. Ίσως γι’ αυτό υπάρχει ένας μαγνητισμός στις φράσεις του Σταθόπουλου. Η κίνηση παράγει σχήματα. Νοητικά σχήματα, πνευματικά – αλλά και σχήματα ηδονικά. Η διαλεύκανση λοιπόν ενός χώρου, κατάλληλου για να σε δεχθεί και να σε βοηθήσει σε μια ποιητική μέθεξη, κάθε άλλο παρά θεωρητική. Μια γεωμετρία της ομορφιάς και της έλξης. 

* Ο ΙΓΝΑΤΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, ο τόμος «Στο ημίφως – Κείμενα αισθητικής, κριτικής, εξομολόγησης» (εκδ. Μπιλιέτο).