«Τα λόγια του ονείρου» της Δάφνης Μαρίας Γκυ-Βουβάλη

«Ένα μεγάλο στόμα
ανοίγει η ψυχή
μες από τα μάτια τα βαθιά του χάους
και κράζει
πεταλούδες το πρωί
πυγολαμπίδες το βράδυ»
                   «Η γιορτή μου»

Με αυτούς του έξι στίχους θα μπορούσα να δώσω μια πρόγευση της ποιητικής συλλογής της Δάφνης Μαρίας Γκυ-Βουβάλη «Τα λόγια του ονείρου» (εκδ. Βακχικόν).

Όνειρο/Όναρ: «Σκιάς όναρ άνθρωπος» (Πίνδαρος).

Ψυχή: Μεσοποταμία, αρχαία Αίγυπτος, Κίνα, προσωκρατικοί, Θουκυδίδης, Ιπποκράτης, ορφικοί, πυθαγόρειοι, Παρμενίδης, Εμπεδοκλής, Ηράκλειτος, Αριστοτέλης με το πασίγνωστο Περί ψυχής, επικούρειοι, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός. Φλέγον άλυτο ζήτημα.

Λόγος: «Εν αρχή ην ο Λόγος», όπως στο κατά Ιωάννη, ή το «Χάος» κατά τον προηγηθέντα κατά πολύ Ησίοδο; Λόγος όπως τον αντιλαμβάνεται ο Ηράκλειτος ή όπως οι στωικοί;

Όνειρο. Ψυχή. Χάος. ή Όνειρο. Ψυχή. Λόγος.

Οι πεταλούδες. Με την πολύχρωμη –όχι πάντα– ομορφιά τους, σε άμεση αντίθεση με το σύντομο του χρόνου ζωής τους, αγαπημένο σύμβολο πάρα πολλών ποιητών. Σημειώνω πρόχειρα: Έμιλυ Ντίκινσον, Χέρμαν Έσσε, Αντρέ Μπρετόν, Φερνάντο Πεσσόα και τους δικούς μας: Αντωνίου, Βαρβιτσιώτης, Βρεττάκος, Δημουλά, Εμπειρίκος, Ελύτης, Πολυδούρη, Ρίτσος, Σαραντάρης, Σαχτούρης, Χιόνης. Στέκομαι στην πρώτη στροφή του ποιήματος «Τραγούδι στον ήλιο» της Μελισσάνθης (ψευδώνυμο της Ήβης Κούγια-Δασκαλάκη), γιατί δίνει ευκρινές το στίγμα:

«Μέσα στο φως σου γίνομαι πουλί
και τραγουδώ όλη μέρα σαν το σπίνο.
Μιας πεταλούδας παίρνω τα φτερά
τα θεία και ολόασπρα σαν το νέο το κρίνο».

Η Γκυ-Βουβάλη, εκτός από τους στίχους του ποιήματος «Η γιορτή μου», προϊδεάζει εξαρχής για το πέταγμα στο μότο του βιβλίου, στη μεσαία του στροφή, με πεζό τρόπο:

«Ποθώ την ίριδα των πεταλούδων
πάνω στα πέταλα των λουλουδιών
για είκοσι τέσσερις ώρες ζωής»

και ξαφνικά, έρχεται η θύμηση του σπουδαίου Καρυωτάκη, με το «Αφιέρωμα» στα Νηπενθή, να συνδέσει απευθείας την πεταλούδα και με το όνειρο:

«Η πεταλούδα πάντα θα πετάξει
αφήνοντας στα δάχτυλα τη γύρη».

Το όνειρο θα πετάξει, θα χαθεί, θα αφήσει όμως πίσω του τη γύρη, την ώχρα του συναισθήματος, τους κόκκους της φαντασιακής γονιμότητας, την ανάμνηση της ελευθερίας, το χρώμα της ψυχής.

Το όνειρο θα πετάξει, θα χαθεί, θα αφήσει όμως πίσω του τη γύρη, την ώχρα του συναισθήματος, τους κόκκους της φαντασιακής γονιμότητας, την ανάμνηση της ελευθερίας, το χρώμα της ψυχής. Τα όνειρα δεν ξέρω αν διαπερνούν τη μήτρα και ταξιδεύουν το έμβρυο, όλοι όμως έχουμε δει βρέφη ή παιδιά να ονειρεύονται και να αναστενάζουν στον ύπνο τους:

«Κάθε νεογέννητο παιδί κι ένα σκαλιστό κλειδί
για την Πύλη
για να ξεκλειδώσει τα όνειρα
την πανδαισία των χρωμάτων
από το βιβλίο της γνώσης το ανοιχτό
Για να συλλαβίσει τη φωνή του Κήπου
ως τη γαλανή γραμμή του ορίζοντα
Για να αρθρώσει:
“Είδες
τι όμορφα
που είναι
εδώ;”»
              «Το κλειδί»

Τι να βλέπουν άραγε τα παιδιά; Τι λόγια του ονείρου ακούνε; Τι είδους παρέλαση εικόνων γίνεται μπρος στα μάτια της ψυχής τους;

«Πλεούμενα μ’ άφωνα πανιά, πάνω στα διάφανα νερά τους
Πήγασοι και Μονόκεροι
παιχνίδια, παραμύθια
εφτασφράγιστα μυστικά
και των αστερισμών τα γιορτινά πυροτεχνήματα» 
             «Τα λόγια του ονείρου Ι»

Οι μεγάλοι; Εμείς; Πόσο ανάγκη έχουμε τα όνειρα! Πώς λαχταράμε συχνά να μπορούσαμε να ξαναγίνουμε παιδιά!

«Στίχους, ποιήματα, νοήματα και φθόγγους και λέξεις
παιδικές φωνές και ψαλμουδιές αγγέλων
δροσιά και πάχνη κι άρωμα στον φευγαλέο αέρα
δαντέλες και ζαχαρωτά
το φιλί των τραγουδιών το μαργαριταρένιο
στα χείλη τους ακόμη
Άρπαξα τον μίτο τους κι ακολούθησα την μνήμη μου στο κενό
ακολούθησα αργά-αργά τα ίχνη και την ευωδιά τους
τις εικόνες και τα σκαλιστά περιγράμματα στα παράθυρά τους
καθώς ντύνονταν τα χρώματα της ίριδας στην Ανατολή
μέχρι η μέρα ν’ ανοίξει και πάλι την εξώπορτά μου»
               «Όνειρα»

Αλίμονο αν εκλείψει το όνειρο. Όχι μόνο το βράδυ, αλλά κυρίως αυτό της ημέρας, του ζεστού χρωστήρα στο γκρι της καθημερινότητας. Μπορεί να αφορμάται από το άλγος του νόστου.

Αλίμονο αν εκλείψει το όνειρο. Όχι μόνο το βράδυ, αλλά κυρίως αυτό της ημέρας, του ζεστού χρωστήρα στο γκρι της καθημερινότητας. Μπορεί να αφορμάται από το άλγος του νόστου:

«Τάχα συναπαντήσατε ποτέ του νόστου την πολιτεία;»
                «Ο γύρος του κόσμου»

Μπορεί να υπάρχει η επίγνωση της απόστασης, των κινδύνων, της ρευστότητας:

«Την πόλη που γυρεύετε, Πηγή την ονομάζουν, και
για να φτάσετε ως εκεί, θάλασσα θα διαβείτε»
              «Ο γύρος του κόσμου»

Η επιθυμία για αγάπη, συγχώρεση:

«Το υποβρύχιο θα περιπλανάται στη θάλασσα, αυτό και το πλήρωμά του,
μέχρις ότου ανατείλει στον κόσμο η συγνώμη»
            «Ο βυθός του σύμπαντος»

Με την ελπίδα να σιγοκαίει και κάποτε να φουντώνει:

«“Σύντομα θα βρέξει φεγγαροκλωστές και αστερόσκονη”, λένε.
“Σύντομα θα μελωδήσουν αγγελούδια ως τον ουρανό”».
          «Ένα παραμύθι»

Τέτοιες στιγμές, γεννιέται και ανθίζει μέσα μας ένας πλουμιστός λυρισμός, ο οποίος, έτσι όπως βγαίνει σε κάθε άνθρωπο με δάκρυα χαράς, αγκαλιές, φιλιά, χειρονομίες, στον ποιητή βγαίνει με λέξεις:

«Λευκά σύννεφα γοργοκυλούν στον ορίζοντα σε φόντο γαλανό
ντροπαλές καμπανούλες φλερτάρουν το πρώτο φως την αυγή
απροσδόκητες αγάπες ζωγραφίζονται πλατιά στο χώμα»
          «Μεταμόρφωση»

Λες και διαβάζεις ποίηση των αρχών του προηγούμενου αιώνα, λεπτή, υπέροχη, αληθινή. Θα μπορούσε να λείπει ο δεκαπεντασύλλαβος; Σαφώς όχι:

«Έχει η σαγήνη στοναχή; Το γαλανό μαυρίλα; Κι έχει το στόμα το αλμυρό, χαμό και λησμοσύνη;»
         «Ο γύρος του κόσμου»

Τέτοιες στιγμές, γεννιέται και ανθίζει μέσα μας ένας πλουμιστός λυρισμός, ο οποίος, έτσι όπως βγαίνει σε κάθε άνθρωπο με δάκρυα χαράς, αγκαλιές, φιλιά, χειρονομίες, στον ποιητή βγαίνει με λέξεις.

Στέκομαι για λίγο στη λέξη στοναχή, από το στενάχω (στόνος), στεναγμός, αναστεναγμός, θρήνος, λέξη που συναντάμε στον Όμηρο (Ιλιάδα, Ω, 512) και ζει μέχρι σήμερα:

«τὼ δὲ μνησαμένω ὃ μὲν Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο
κλαῖ᾽ ἁδινὰ προπάροιθε ποδῶν Ἀχιλῆος ἐλυσθείς,
αὐτὰρ Ἀχιλλεὺς κλαῖεν ἑὸν πατέρ᾽, ἄλλοτε δ᾽ αὖτε
Πάτροκλον· τῶν δὲ στοναχὴ κατὰ δώματ᾽ ὀρώρει».

σε μετάφραση Αλεξάνδρου Πάλλη:

«Και σα θυμήθηκαν κι’ οι διο, ο ένας τους το γιο του
θρηνούσε, στ’ Αχιλέα ομπρός τα πόδια ’να κουβάρι,
πικρά κι’ ο άλλος έκλαιγε το γέρο του, ή και πάλι
το βλάμη του, κι’ οι στεναγμοί παντού τριγύρω αχούσαν».

Ποίηση. Και θεματοφύλακας της Γλώσσας. Ως άλλος Τάλως της. Και σπορέας γνώσης, πέρα από μέθεξη, συ(ν-)γκίνηση, υπερτοπία, διαχρονία. Κύπελλο, κύλικα, για να μεταλάβεις «λάλον ύδωρ», κατευθείαν από την πηγή:

«...Τι γύρευαν τα μάτια μας; Εδώ, μπροστά μας
στέκονταν, αστέρευτη η Πηγή μας! 

Και γεμισμένοι με χαρά στην πολιτεία μπήκαν, βρήκαν
τους συμπολίτες τους, και με τις φαμελιές τους πάλι σμίξαν. Και
ο λαός οργάνωσε γιορτές και πανηγύρια, και σαν ήρωες τους
τιμούσε, γιατί του κόσμου οι ταξιδευτές φέραν μαζί τους γνώση».
                 «Ο γύρος του κόσμου»

«Του κόσμου οι ταξιδευτές». Για μένα; Πρώτοι και με διαφορά οι ποιητές.

Τελευταία, αρχίζουν να εμφανίζονται συνθέσεις –για τις οποίες μάλιστα έχω προτείνει πρόσφατα και λογοτεχνικό όρο– οι οποίες δεν μπορούν να καταταγούν εύκολα σε κάποια από τις υπάρχουσες κατηγορίες. Τα λόγια του ονείρου τείνουν σαφέστατα προς τον χαρακτηρισμό «Ποίηση» μιας και εκτός από τα αδιαμφισβήτητα ποιήματα σε κλασική μορφή του πρώτου μέρους, (α) υπάρχει και κείμενο που ξεκινά πεζόμορφα και τελειώνει με στίχους αλλά (β) υπάρχουν και κείμενα στο δεύτερο μέρος που επιγράφονται «ποιητικά πεζά», τα οποία περισσότερο είναι πεζόμορφα ποιήματα, παρά ποιητικά πεζά –η σεμνότητα της Γκυ-Βουβάλη πασιφανής– σύμφωνα δε με τις τελευταίες εξελίξεις στον ποιητικό στίβο, ταξινομούνται αβίαστα ως ποιήματα, αφού έχουν όλες τις προδιαγραφές προς τούτο, ερχόμενα σε πλήρη αντίθεση με τη μόδα της εποχής, να βαφτίζουν δηλαδή κάποιοι γραφείς ποίημα ό,τι γράφουν.

Κλείνοντας το βιβλίο, αναρωτήθηκα: τι είδους ποίηση περιέχει; Πρόκειται για σουρεαλιστικό, νεορομαντικό, λυρικό παραλήρημα; Αυτόματη ποιητική ή ποιητικής χροιάς γραφή; Εξιστόρηση ονείρων; Παραμυθιακή ποιητική ονειροπλασία; Εκπεφρασμένες εξάρσεις του υποσυνειδήτου αναμεμιγμένες με την προβολή τους στο συνειδητό; Μετάβαση σε πλασματικό ποιητικό τοπίο λύτρωσης ή ποιητική κατασκευή τοπίου τύπου εξέδρας, ως εναλλακτική στους πνιγμούς της πραγματικότητας;

Μήπως αποτυπώνεται το πώς η ποιήτρια αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω της, μέσα από το πρίσμα της σκληρής πραγματικότητας, λουσμένης όμως από το φάσμα του ονείρου και την πολυδιάστατη προοπτική της λευτεριάς, με την «Απόδραση» σε άλλους κόσμους, με «Έν’ άστραμμα» εκεί όπου η φαντασία μπορεί να φέρει το «είναι» σε μια κατάσταση ισορροπίας, αρμονίας, γαλήνης, αφοβίας, με όχημα τη βαθιά ενσυναίσθηση του ποιητικού υποκειμένου και καύσιμο την ποιητική άπιαστη ύλη;

...εκεί όπου η φαντασία μπορεί να φέρει το «είναι» σε μια κατάσταση ισορροπίας, αρμονίας, γαλήνης, αφοβίας, με όχημα τη βαθιά ενσυναίσθηση του ποιητικού υποκειμένου και καύσιμο την ποιητική άπιαστη ύλη;

Μήπως η ποιητική δημιουργία είναι εν τέλει «Το κλειδί» της «Εκτόξευσης» και το ίδιο το «Ταξίδι» ή η εκτόξευση και το ταξίδι γίνονται η ζύμη για την ποιητική δημιουργία;

Κατά τη γνώμη μου στο βιβλίο, εμπεριέχονται όλα τα παραπάνω. Βιωμένα στο ασυνείδητο σε χρόνο ανύποπτο, ιππεύουν τα άγρια άλογα της ποιητικής μνήμης και εμφανίζονται καλπάζοντας στο προσκήνιο, εισβάλλουν βράδυ στον «Κήπο» της ποιήτριας κάτω από μια «Σελήνη λευκή, στρογγυλή», τρυπούν τον «Θόλο» και αναστατώνουν το έσω της σύμπαν, προκαλούν αναταράξεις ώσπου εκείνη πια να βρει τη δύναμη να τα καλέσει ήρεμα να υλοποιηθούν με λέξεις, υποσχόμενη μια άλλου είδους αίγλη, με «Λιβάδι» το χαρτί. Γιατί αυτό είναι οι λέξεις στο ποίημα. Καλπασμός άγριων αλόγων. Αν βάλεις σιμά το αυτί σου, θα τον ακούσεις. Αν κλείσεις τα μάτια, θα τον ονειρευτείς. Με Τα λόγια του ονείρου. Όπως σε τούτο το βιβλίο.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΣΚΑΣ είναι ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητικκή συλλογή «Χοϊκά – Χάικου και Δεπέλλιχοι συν δύο δοκίμια» (εκδ. Κοράλλι).

«Εκτόξευση»

«Από τον βυθό του ορθογώνιου φωταγωγού μου
τινάζομαι μαλακά προς τα πάνω
διασχίζω μονοκόμματα το ύψος του,
περνώ διαδοχικά ένα-ένα τα λευκά, φλύαρα παράθυρα
μαντεύω τη γλυκιά δροσερή καθαρότητα
του ατέλειωτου ορίζοντα της ξαστεριάς
καθώς πλαταίνει πάνωθέ μου
βλέπω επιτέλους έξω από το τετράγωνο περίγραμμα
απλωτές και γαληνεμένες
τις φωτεινές αποστάσεις των άστρων
δρασκελώ το κατώφλι
κλείνω τα μάτια, αφήνομαι
και γίνομαι ένα μαζί τους»