alt

Για το βιβλίο της Μυρσίνης Ζορμπά Πολιτική του Πολιτισμού (εκδ. Πατάκη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Αν ήμουν σοβαρός Υπουργός Πολιτισμού, θα διάβαζα αυτό το βιβλίο. Αν ήθελα να ασκήσω σε βάθος πολιτική στον χώρο του πολιτισμού, θα προσπαθούσα να συλλάβω τι μπορεί να κάνει η πολιτεία σ’ αυτόν, κινούμενη μακριά από τη λογική της χειραγώγησης ή της εγκατάλειψης. Η Μυρσίνη Ζορμπά γράφει –ύστερα από χρόνια ενασχόλησης με τη σχέση των κυβερνητικών πρακτικών και του πολιτισμού– ένα βιβλίο με το οποίο ανιχνεύει συστηματικά τις δυνατότητες για άσκηση στιβαρών πολιτικών στον χώρο των τεχνών και των γραμμάτων.

Καταρχάς, επιχειρεί να διερευνήσει πώς ξεκίνησε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η θεσμική προσπάθεια να τεθεί το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι υπό τις φτερούγες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, είτε αναφερόμαστε στις Δυτικές είτε στις Σοσιαλιστικές. Κι έπειτα εξετάζει τη δυνατότητας άσκησης ουσιαστικής πολιτισμικής πολιτικής, τόσο σε θεωρητική βάση όσο και στην ελληνική πραγματικότητα, όπου ο πολιτισμός υψώνεται λαϊκίστικα σε «βαριά βιομηχανία της χώρας», αν και στην πράξη απαξιώνεται και περιθωριοποιείται.

Ιστορική αναδρομή

O πολιτισμός δεν περιορίζεται μόνο στην καλλιτεχνική δημιουργία αλλά επεκτείνεται και στον πολιτισμό της καθημερινότητας, στη λαϊκή κουλτούρα, σε θέματα εθνικής ταυτότητας και συνείδησης.

Στην ουσία, με την επέκταση της Πολιτικής Επιστήμης και στον χώρο του Πολιτισμού αλλά και την άνοδο των Πολιτισμικών Σπουδών βρέθηκε ένας χώρος ο οποίος γίνεται κοινό κτήμα και των δύο. Από τη μία, ο πολιτισμός δεν περιορίζεται μόνο στην καλλιτεχνική δημιουργία (στις παλιές, παγιωμένες επτά –νυν οκτώ– καλές τέχνες), αλλά επεκτείνεται και στον πολιτισμό της καθημερινότητας, στη λαϊκή κουλτούρα, σε θέματα εθνικής ταυτότητας και συνείδησης, σε εκθεσιακούς χώρους, όπως μουσεία, σε θέματα δηλαδή που ξεφεύγουν από τη στενή πολιτιστική ατζέντα. Η υψηλή κουλτούρα που αποτέλεσε για αιώνες μονοπωλιακό αντικείμενο πολιτισμικής ενασχόλησης εκθρονίζεται και συμπαρατάσσεται με άλλες κουλτούρες, περιφερειακές και περιθωριακές μέχρι πρότινος. Κι ακόμα περισσότερο τα πολιτισμικά δικαιώματα συνδέονται με τα λοιπά κοινωνικά και πολιτικά και μπαίνουν στο τραπέζι των διεκδικήσεων.

Από την άλλη, η εξουσία μέχρι πρόσφατα είτε χρηματοδοτούσε την τέχνη προς όφελος των κρατούντων μαικήνων, είτε τη χειραγωγούσε, προκειμένου μέσω αυτής να ποδηγετήσει τις μάζες και να ασκήσει παιδαγωγική πολιτική προς το ευρύ (απαίδευτο) κοινό. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όμως η τέχνη εκδημοκρατίζεται και οι κυβερνήσεις αρχίζουν να πιστεύουν σ’ αυτήν ως εθνικό κεφάλαιο, όχι μόνο στην εκπαιδευτική της βάση αλλά και στην κοινωνική της κεφαλαιοποίηση. Ο πολιτισμός γίνεται μέρος της πολιτικής και η πολιτεία αναλαμβάνει τη συντονισμένη προσπάθεια να στηρίξει πάνω σ’ αυτόν το εθνικό της ιδεολόγημα (φιλελεύθερη άποψη) ή να τον συνδέσει με άλλα κοινωνικά αιτήματα (αριστερή άποψη).

Η ιστορική αναδρομή που επιχειρείται στο τρίτο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στην Ελλάδα, η οποία μετά τον πόλεμο χαράσσει τη δική της κυβερνητική πολιτική, στην αρχή συντηρητική και σταδιακά πιο προοδευτική. Η Δικτατορία μάλιστα των συνταγματαρχών ιδρύει το 1971 Υπουργείο Πολιτισμού, με σκοπό να περιορίσει είτε με προληπτική λογοκρισία είτε με έλεγχο των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων τις τυχόν αντικαθεστωτικές πράξεις. Η Μεταπολίτευση διατηρεί το Υπουργείο κι άλλοτε πιο αποφασιστικά κι άλλοτε υπό το καθεστώς υποχρηματοδότησης προσπαθεί να κινήσει τα νήματα του πολιτισμού μέχρι σήμερα.

alt
Η Μυρσίνη Ζορμπά

Πολιτική και πολιτικές

Το βασικό που αξίζει να σκεφτούμε με αφορμή το βιβλίο της Μυρσίνης Ζορμπά είναι ποιο είναι το σχέδιο που πρέπει να χαράξει μια οργανωμένη πολιτεία στα πολιτισμικά θέματα. Πολλές φωνές πιστεύουν στον πλήρη φιλελευθερισμό και επομένως στην αποστασιοποίηση της πολιτείας από τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Άλλες πάλι ζητάνε τον σφιχτό εναγκαλισμό του κράτους σε ό,τι καλλιτεχνικό προκύπτει, είτε με κρατισμό (ξεπερασμένη και λόγω ένδειας τακτική) είτε με χορηγίες (μέσω ΕΣΠΑ) και άλλες πατερναλιστικές πρακτικές.

Η Μυρσίνη Ζορμπά δεν προτείνει φυσικά συγκεκριμένες πολιτικές, ούτε διαφοροποιεί ρητά τον πολιτισμό από την κουλτούρα. Αυτό που κάνει επιλογικά είναι να ζητά αλλαγή παραδείγματος, πιστεύοντας ότι ένα σοβαρό κράτος οφείλει να μην εγκαταλείψει τον πολιτισμό στην ιδιωτική τύχη του, χωρίς όμως να τον εναγκαλίζει κηδεμονικά χρησιμοποιώντας την πολιτισμική πολιτική ως μέσο ιδεολογικής χειραγώγησης.

Οι τεχνικές μάνατζμεντ αντικαθιστούν τις αισθητικές αξιολογήσεις και οι εμπορικές πιθανότητες παραγκωνίζουν τα ποιοτικά κριτήρια.

Ποιες αρχές μπορούμε να υιοθετήσουμε ώστε να έχουμε μια επιτυχημένη πολιτισμική πολιτική; Καταρχάς, ο εκδημοκρατισμός του πολιτισμού είναι μια ανάγκη που ολοένα και περισσότερο ακούγεται και προωθείται. Επειδή έχει περάσει η εποχή της υψηλής κουλτούρας η οποία εξαφάνιζε κάθε άλλη μορφή τέχνης και επέβαλε τον εαυτό της ως αναγκαία και ικανή συνθήκη, οφείλουμε να δώσουμε το βήμα και στις περιφερειακές ώς τώρα κουλτούρες, σε ομάδες δηλαδή κοινωνικά αποκλεισμένων που δεν μπορούσαν να προβάλουν την καλλιτεχνική τους στάση: λ.χ. από τη λογοτεχνία μειονοτήτων μέχρι τη νεανική κουλτούρα των γκράφιτι κι από την ποίηση στο διαδίκτυο μέχρι τις ταινίες μικρούς μήκους. Το βασικό ζητούμενο όμως είναι αν αυτός ο εκδημοκρατισμός σημαίνει και ισοπέδωση, χωρίς ιεραρχικά κριτήρια και αξιολόγηση.

Από την άλλη, σε καιρούς οικονομικής ύφεσης η έννοια του πολιτισμού εμπορευματοποιείται και κρίνεται βάσει εσόδων και προϋπολογισμών. Συνδέεται με απόσβεση κεφαλαίων, προσαρμόζεται στις τουριστικές ανάγκες, εκτιμάται με γνώμονα την κερδοφορία του. Έτσι, οι τεχνικές μάνατζμεντ αντικαθιστούν τις αισθητικές αξιολογήσεις και οι εμπορικές πιθανότητες παραγκωνίζουν τα ποιοτικά κριτήρια. Αν το συμβολικό κεφάλαιο του πολιτισμού με τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οφέλη του οριοθετηθεί με δημοσιονομικά δεδομένα, τότε αμέσως θεωρούμε καλή τέχνη όποια πουλάει, άξιο προσοχής ό,τι έχει απήχηση, άξιο επενδύσεων και χορηγίας ό,τι είναι εμπορικό και αποφέρει ανταποδοτικά κέρδη. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

 

altΠολιτική του πολιτισμού
Ευρώπη και Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα
Μυρσίνη Ζορμπά
Εκδόσεις Πατάκη 2014
Σελ. 424, τιμή € 18,70

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΖΟΡΜΠΑ

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

Για τον τόμο του Ιδρύματος Ωνάση «Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» (εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Κεντρική εικόνα: (από αριστερά) Θεόδωρος Γαροφαλίδης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Αριστοτέλης Ωνάσης. Πηγή: Αρχείο Ωνάση, Αρχείο Κλεισθένη Δασκαλάκου.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

Για το βιβλίο του Νιλ Πόστμαν [Neil Postman] «Διασκέδαση μέχρι θανάτου: ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος» (μτφρ. Φωτεινή Ρουγκούνη, Αφροδίτη Τζαμουράνη, εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το περίφημο βιβλίο ...

«Η δύναμη της τελετουργίας» του Δημήτρη Ξυγαλατά (κριτική) – Homo ritualis: η σημασία των τελετουργιών στη ζωή μας

«Η δύναμη της τελετουργίας» του Δημήτρη Ξυγαλατά (κριτική) – Homo ritualis: η σημασία των τελετουργιών στη ζωή μας

Για το βιβλίο του Δημήτρη Ξυγαλατά «Η δύναμη της τελετουργίας: Συμβολικές πράξεις που μας ενώνουν, μας χωρίζουν και μας εμπνέουν» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Τι κοινό έχουν οι ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ