alt

Για το βιβλίο της Μυρσίνης Ζορμπά Πολιτική του Πολιτισμού (εκδ. Πατάκη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Αν ήμουν σοβαρός Υπουργός Πολιτισμού, θα διάβαζα αυτό το βιβλίο. Αν ήθελα να ασκήσω σε βάθος πολιτική στον χώρο του πολιτισμού, θα προσπαθούσα να συλλάβω τι μπορεί να κάνει η πολιτεία σ’ αυτόν, κινούμενη μακριά από τη λογική της χειραγώγησης ή της εγκατάλειψης. Η Μυρσίνη Ζορμπά γράφει –ύστερα από χρόνια ενασχόλησης με τη σχέση των κυβερνητικών πρακτικών και του πολιτισμού– ένα βιβλίο με το οποίο ανιχνεύει συστηματικά τις δυνατότητες για άσκηση στιβαρών πολιτικών στον χώρο των τεχνών και των γραμμάτων.

Καταρχάς, επιχειρεί να διερευνήσει πώς ξεκίνησε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η θεσμική προσπάθεια να τεθεί το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι υπό τις φτερούγες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, είτε αναφερόμαστε στις Δυτικές είτε στις Σοσιαλιστικές. Κι έπειτα εξετάζει τη δυνατότητας άσκησης ουσιαστικής πολιτισμικής πολιτικής, τόσο σε θεωρητική βάση όσο και στην ελληνική πραγματικότητα, όπου ο πολιτισμός υψώνεται λαϊκίστικα σε «βαριά βιομηχανία της χώρας», αν και στην πράξη απαξιώνεται και περιθωριοποιείται.

Ιστορική αναδρομή

O πολιτισμός δεν περιορίζεται μόνο στην καλλιτεχνική δημιουργία αλλά επεκτείνεται και στον πολιτισμό της καθημερινότητας, στη λαϊκή κουλτούρα, σε θέματα εθνικής ταυτότητας και συνείδησης.

Στην ουσία, με την επέκταση της Πολιτικής Επιστήμης και στον χώρο του Πολιτισμού αλλά και την άνοδο των Πολιτισμικών Σπουδών βρέθηκε ένας χώρος ο οποίος γίνεται κοινό κτήμα και των δύο. Από τη μία, ο πολιτισμός δεν περιορίζεται μόνο στην καλλιτεχνική δημιουργία (στις παλιές, παγιωμένες επτά –νυν οκτώ– καλές τέχνες), αλλά επεκτείνεται και στον πολιτισμό της καθημερινότητας, στη λαϊκή κουλτούρα, σε θέματα εθνικής ταυτότητας και συνείδησης, σε εκθεσιακούς χώρους, όπως μουσεία, σε θέματα δηλαδή που ξεφεύγουν από τη στενή πολιτιστική ατζέντα. Η υψηλή κουλτούρα που αποτέλεσε για αιώνες μονοπωλιακό αντικείμενο πολιτισμικής ενασχόλησης εκθρονίζεται και συμπαρατάσσεται με άλλες κουλτούρες, περιφερειακές και περιθωριακές μέχρι πρότινος. Κι ακόμα περισσότερο τα πολιτισμικά δικαιώματα συνδέονται με τα λοιπά κοινωνικά και πολιτικά και μπαίνουν στο τραπέζι των διεκδικήσεων.

Από την άλλη, η εξουσία μέχρι πρόσφατα είτε χρηματοδοτούσε την τέχνη προς όφελος των κρατούντων μαικήνων, είτε τη χειραγωγούσε, προκειμένου μέσω αυτής να ποδηγετήσει τις μάζες και να ασκήσει παιδαγωγική πολιτική προς το ευρύ (απαίδευτο) κοινό. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όμως η τέχνη εκδημοκρατίζεται και οι κυβερνήσεις αρχίζουν να πιστεύουν σ’ αυτήν ως εθνικό κεφάλαιο, όχι μόνο στην εκπαιδευτική της βάση αλλά και στην κοινωνική της κεφαλαιοποίηση. Ο πολιτισμός γίνεται μέρος της πολιτικής και η πολιτεία αναλαμβάνει τη συντονισμένη προσπάθεια να στηρίξει πάνω σ’ αυτόν το εθνικό της ιδεολόγημα (φιλελεύθερη άποψη) ή να τον συνδέσει με άλλα κοινωνικά αιτήματα (αριστερή άποψη).

Η ιστορική αναδρομή που επιχειρείται στο τρίτο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στην Ελλάδα, η οποία μετά τον πόλεμο χαράσσει τη δική της κυβερνητική πολιτική, στην αρχή συντηρητική και σταδιακά πιο προοδευτική. Η Δικτατορία μάλιστα των συνταγματαρχών ιδρύει το 1971 Υπουργείο Πολιτισμού, με σκοπό να περιορίσει είτε με προληπτική λογοκρισία είτε με έλεγχο των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων τις τυχόν αντικαθεστωτικές πράξεις. Η Μεταπολίτευση διατηρεί το Υπουργείο κι άλλοτε πιο αποφασιστικά κι άλλοτε υπό το καθεστώς υποχρηματοδότησης προσπαθεί να κινήσει τα νήματα του πολιτισμού μέχρι σήμερα.

alt
Η Μυρσίνη Ζορμπά

Πολιτική και πολιτικές

Το βασικό που αξίζει να σκεφτούμε με αφορμή το βιβλίο της Μυρσίνης Ζορμπά είναι ποιο είναι το σχέδιο που πρέπει να χαράξει μια οργανωμένη πολιτεία στα πολιτισμικά θέματα. Πολλές φωνές πιστεύουν στον πλήρη φιλελευθερισμό και επομένως στην αποστασιοποίηση της πολιτείας από τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Άλλες πάλι ζητάνε τον σφιχτό εναγκαλισμό του κράτους σε ό,τι καλλιτεχνικό προκύπτει, είτε με κρατισμό (ξεπερασμένη και λόγω ένδειας τακτική) είτε με χορηγίες (μέσω ΕΣΠΑ) και άλλες πατερναλιστικές πρακτικές.

Η Μυρσίνη Ζορμπά δεν προτείνει φυσικά συγκεκριμένες πολιτικές, ούτε διαφοροποιεί ρητά τον πολιτισμό από την κουλτούρα. Αυτό που κάνει επιλογικά είναι να ζητά αλλαγή παραδείγματος, πιστεύοντας ότι ένα σοβαρό κράτος οφείλει να μην εγκαταλείψει τον πολιτισμό στην ιδιωτική τύχη του, χωρίς όμως να τον εναγκαλίζει κηδεμονικά χρησιμοποιώντας την πολιτισμική πολιτική ως μέσο ιδεολογικής χειραγώγησης.

Οι τεχνικές μάνατζμεντ αντικαθιστούν τις αισθητικές αξιολογήσεις και οι εμπορικές πιθανότητες παραγκωνίζουν τα ποιοτικά κριτήρια.

Ποιες αρχές μπορούμε να υιοθετήσουμε ώστε να έχουμε μια επιτυχημένη πολιτισμική πολιτική; Καταρχάς, ο εκδημοκρατισμός του πολιτισμού είναι μια ανάγκη που ολοένα και περισσότερο ακούγεται και προωθείται. Επειδή έχει περάσει η εποχή της υψηλής κουλτούρας η οποία εξαφάνιζε κάθε άλλη μορφή τέχνης και επέβαλε τον εαυτό της ως αναγκαία και ικανή συνθήκη, οφείλουμε να δώσουμε το βήμα και στις περιφερειακές ώς τώρα κουλτούρες, σε ομάδες δηλαδή κοινωνικά αποκλεισμένων που δεν μπορούσαν να προβάλουν την καλλιτεχνική τους στάση: λ.χ. από τη λογοτεχνία μειονοτήτων μέχρι τη νεανική κουλτούρα των γκράφιτι κι από την ποίηση στο διαδίκτυο μέχρι τις ταινίες μικρούς μήκους. Το βασικό ζητούμενο όμως είναι αν αυτός ο εκδημοκρατισμός σημαίνει και ισοπέδωση, χωρίς ιεραρχικά κριτήρια και αξιολόγηση.

Από την άλλη, σε καιρούς οικονομικής ύφεσης η έννοια του πολιτισμού εμπορευματοποιείται και κρίνεται βάσει εσόδων και προϋπολογισμών. Συνδέεται με απόσβεση κεφαλαίων, προσαρμόζεται στις τουριστικές ανάγκες, εκτιμάται με γνώμονα την κερδοφορία του. Έτσι, οι τεχνικές μάνατζμεντ αντικαθιστούν τις αισθητικές αξιολογήσεις και οι εμπορικές πιθανότητες παραγκωνίζουν τα ποιοτικά κριτήρια. Αν το συμβολικό κεφάλαιο του πολιτισμού με τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οφέλη του οριοθετηθεί με δημοσιονομικά δεδομένα, τότε αμέσως θεωρούμε καλή τέχνη όποια πουλάει, άξιο προσοχής ό,τι έχει απήχηση, άξιο επενδύσεων και χορηγίας ό,τι είναι εμπορικό και αποφέρει ανταποδοτικά κέρδη. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

 

altΠολιτική του πολιτισμού
Ευρώπη και Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα
Μυρσίνη Ζορμπά
Εκδόσεις Πατάκη 2014
Σελ. 424, τιμή € 18,70

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΖΟΡΜΠΑ

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η δύναμη της Τέχνης στη μάθηση» του Αλέξη Κόκκου (κριτική) – Παιδεία και αισθητική εμπειρία

«Η δύναμη της Τέχνης στη μάθηση» του Αλέξη Κόκκου (κριτική) – Παιδεία και αισθητική εμπειρία

Για τη μελέτη του Αλέξη Κόκκου «Η δύναμη της τέχνης στη μάθηση – Διδακτική μεθοδολογία για την εκπαίδευση ενηλίκων και το σχολείο» (εκδ. Επιστημονική ένωση εκπαίδευσης ενηλίκων). 

Γράφει η Αντιγόνη Βλαβιανού 

Επιλ...

«Κριτική δημόσια ανθρωπολογία και σπουδές φύλου», των Ειρήνης Αβραμοπούλου και Ελένης Παπαγαρουφάλη (επιστ. επιμέλεια)

«Κριτική δημόσια ανθρωπολογία και σπουδές φύλου», των Ειρήνης Αβραμοπούλου και Ελένης Παπαγαρουφάλη (επιστ. επιμέλεια)

Σκέψεις με αφορμή τον συλλογικό τόμο «Κριτική δημόσια ανθρωπολογία και σπουδές φύλου» (επιστημονική επιμέλεια: Ειρήνη Αβραμοπούλου, Ελένη Παπαγαρουφάλη, εκδ. Τόπος)

Γράφει η Αλίκη Θεοδοσίου

Ο συλλογικός τόμος  ...

«Το γκρίζο κύμα» του Πέτρου Παπακωνσταντίνου (κριτική) – Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της

«Το γκρίζο κύμα» του Πέτρου Παπακωνσταντίνου (κριτική) – Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της

Για το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου «Το γκρίζο κύμα. Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, διαδήλωση ακροδεξιών στην Αυστρία. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τελικά, παρά τις περί το...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Η Πολίνα Μπαρσκόβα (Polina Barskova), Ρωσίδα συγγραφέας και ποιήτρια, μιλά με αφορμή την κυκλοφορία της συλλογής αφηγημάτων της «Ζωντανές εικόνες» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου, εκδ. Βακχικόν).

Στη Βίκυ Πορφυρίδου

Το βιβλίο σας ...

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Ζαν Νταρό [Jean Darot] «Ο σπορέας» (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη), το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Στίξις.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν γνωρίζαμε τίποτα. Δεν γνωρίζαμε αν οι εξόριστοι...

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης), το οποίο κυκλοφορεί στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην πραγματικό...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι γνωρίζουμε για τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Τι γνωρίζουμε για την κλιματική κρίση στην Ελλάδα; Πώς καταπολεμούμε το ψυχικό τραύμα; Έξι βιβλία που προσφέρουν γνώσεις, αλλά και ελπίδα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ