nazou-greek-brides-1974-390

Η ιστορικός Παναγιώτα Νάζου «ξύνει πληγές» στο βιβλίο της Νύφες με προξενιό.

Του Κώστα Κατσάπη*

Είναι γνωστό το περιεχόμενο που έδωσε κάποτε ο Σαρτρ στην έννοια του διανοούμενου: «διανοούμενος», υποστήριξε, είναι «αυτός που φυτρώνει εκεί που δεν τον σπέρνουν». Παραφράζοντας την παραπάνω διατύπωση θα λέγαμε ότι ένα από τα καθήκοντα του ιστορικού είναι και το παρακάτω: να ξύνει πληγές.

Μετανάστευση με σκοπό και αφορμή το γάμο

Η Παναγιώτα Νάζου, καλή ιστορικός και γνωστή στον χώρο των σπουδών της διασποράς από τη θητεία της στο Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Sydney, πράττει ακριβώς αυτό: ξύνει πληγές. Το βιβλίο της για τις Ελληνίδες νύφες που παντρεύτηκαν με προξενιό στην Αυστραλία, ασχολείται με ένα θέμα εξαιρετικά ενδιαφέρον, γνωστό εν μέρει από τη διαχείρισή του τόσο από τη λογοτεχνία όσο και από τον κινηματογράφο (εύκολα ανασύρουμε στην μνήμη μας τη θαυμάσια ταινία του Παντελή Βούλγαρη με το αυτό θέμα και τον τίτλο «Νύφες»). Στη διάρκεια της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου χιλιάδες Έλληνες μετανάστευσαν στην Αυστραλία για λόγους κατά βάση οικονομικούς, αλλά και κοινωνικούς ή πολιτικούς. Η μονογραφία της Παναγιώτας Νάζου επιχειρεί να φέρει στην επιφάνεια όψεις της, αρκετά άγνωστης ακόμη, ιστορίας της ελληνικής μετανάστευσης στους Αντίποδες: την ιστορία των Ελληνίδων που τόλμησαν το ταξίδι με σκοπό (και ταυτόχρονα αφορμή) τη σύναψη γάμου με προξενιό με ένα άντρα τον οποίον γνώριζαν μονάχα από μία φωτογραφία.

Οι συνθήκες που ώθησαν τις «Νύφες με προξενιό» στη φυγή

Η Παναγιώτα Νάζου φαίνεται να ενδιαφέρεται για το κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο που τις ώθησε στην μεγάλη απόφαση.

Παρ' όλα αυτά η πολύ εύστοχη διαχείριση του θέματος αυτού από τη συγγραφέα καταλήγει σε μια μονογραφία που δύσκολα χαρακτηρίζεται απλώς ως «ιστορία της μετανάστευσης», αφού -πράγμα όχι περίεργο για μια δουλειά επιπέδου και σοβαρών προδιαγραφών- καταλήγει να είναι μια κοινωνική και πολιτισμική ιστορία της ελληνικής πραγματικότητας στην αυγή της μεταπολεμικής περιόδου. Ως εκ τούτου, ο τίτλος είναι ηθελημένα παραπλανητικός. Η Παναγιώτα Νάζου δεν ασχολείται τόσο με την εγκατάσταση των νεαρών γυναικών στην Αυστραλία όσο φαίνεται να ενδιαφέρεται για το κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο που τις ώθησε στην μεγάλη απόφαση. Μαγιά για να φέρει το έργο της εις πέρας είναι οι είκοσι μία συνεντεύξεις (τρεις εκ των οποίων ανώνυμες, όχι χωρίς λόγο, όπως εύκολα μπορεί να καταλάβει ο αναγνώστης) τις οποίες και πήρε από γυναίκες που αφηγούνται την προσωπική τους ιστορία. Τις συνεντεύξεις αυτές τις αξιοποιεί πολύ σωστά εντάσσοντάς τις στο γενικότερο πλαίσιο της εποχής τους, υποκινώντας παράλληλα ένα σύνολο διαθέσιμων πηγών, πρωτογενών (π.χ. σπάνιο αρχειακό υλικό από εφημερίδες που τυπώνονταν σε καράβια που μετέφεραν «νύφες») ή δευτερογενών (ειδική βιβλιογραφία, ανέκδοτες διδακτορικές διατριβές, στατιστικά στοιχεία κλπ).

Τραυματικές εμπειρίες: τύψεις, ενοχή, ντροπή

nazou-greek-men-melbourne350
  Νοέμβριος 1957: Έλληνες μετανάστες στη Μελβούρνη

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος η συγγραφέας καταπιάνεται με θεωρητικά ζητήματα σχετικά με την προφορική ιστορία και τη χρήση της. Το τμήμα αυτό τής παρέχει το στέρεο υπόβαθρο, προκειμένου να αναπτύξει τις υποθέσεις εργασίας που ακολουθούν. Πράγματι, η Νάζου εκκινεί από ζητήματα που αφορούν γενικότερα την προφορική ιστορία, τη χρήση της, την «αυθεντικότητα» των πηγών της, για να μεταφέρει στο αντικείμενο της έρευνάς της υποθέσεις εργασίας. Πολύ εύστοχα λ.χ. επιχειρεί να γεφυρώσει την ιστορία των «νυφών με προξενιό» με ό,τι στη διεθνή βιβλιογραφία συναντά κανείς ως «trauma studies». Χωρίς να υπερβαίνει τα εσκαμμένα και αφού σωστά επισημαίνει πως δεν μπορεί να γίνει εύκολα παραλληλισμός ανάμεσα στις Ελληνίδες «νύφες» και στην εμπειρία π.χ. των κρατουμένων ενός ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης, η Νάζου «ξύνοντας πληγές» όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, επιχειρεί να διερευνήσει τις τραυματικές πτυχές του φαινομένου, κινητοποιώντας ως προς τούτο εργαλεία από την επιστήμη της Ψυχολογίας: οι τύψεις των νεαρών γυναικών για το ότι οι οικογένειές τους όφειλαν να καταστραφούν οικονομικά προκειμένου να τις «αποκαταστήσουν» με έναν γάμο στην Ελλάδα, η ενοχή της κοπέλας για το ότι γεννήθηκε κορίτσι, το ασφυκτικό περιβάλλον στην ελληνική κοινωνία του '50, η έλλειψη σοβαρών προοπτικών. Αλλά και το άγχος του ταξιδιού, ο οδυρμός της μάνας στο λιμάνι τη στιγμή του αποχωρισμού, το φούντωμα των αμφιβολιών τις μέρες του ταξιδιού, η ενδοσκόπηση που γεννούσε η μοναξιά του πολυήμερου (διάρκειας τριάντα ημερών) ταξιδιού. Ακόμη περισσότερο: η πρώτη φορά που είδαν το πρόσωπο του γαμπρού, η απογοήτευση που κάποιες ένιωσαν αντικρίζοντας έναν άνθρωπο συχνά (πολύ) διαφορετικό από εκείνον της φωτογραφίας, το πρώτο πλάγιασμα που σε μία τουλάχιστον αφήγηση ισοδυναμούσε με την εμπειρία του βιασμού.

Η αλήθεια τους μέσα από 21 συνεντεύξεις

Το βιβλίο εντάσσεται στην κατηγορία των Gender Studies και ειδικότερα στην «ιστορία των γυναικών», μιας τάσης της ιστοριογραφίας απότοκη του φεμινιστικού κινήματος και του Μάη του '68 για εκδημοκρατισμό του ιστορικού υποκειμένου και μια αφήγηση που να δίνει φωνή στους καταπιεσμένους και στους αφανείς.

Τα παραπάνω ερωτήματα τίθενται με πολύ πιο σαφή τρόπο στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, όπου και παρατίθενται αυτούσιες και χωρίς σχολιασμό οι είκοσι μία απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις που έχουν παρθεί, συνοδευόμενες μάλιστα από ανεκτίμητης αξίας φωτογραφικό ή άλλο υλικό το οποίο και λειτουργεί υποστηρικτικά. Στις συνεντεύξεις αυτές που σωστά η συγγραφέας αφήνει ασχολίαστες, σκιαγραφείται με εκπληκτική σαφήνεια η ελληνική πραγματικότητα της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου. Το ασφυκτικό πλαίσιο της αγροτικής κοινωνίας, οι κώδικες τιμής που ρύθμιζαν τις κλειστές κοινωνίες της υπαίθρου. Η Παναγιώτα Νάζου το επισημαίνει και είναι σημαντικό να το τονίσουμε: οι πλείστες των περιπτώσεων που μελέτησε, αλλά και των Ελλήνων μεταναστών στο σύνολό τους θα προσθέταμε, προέρχονταν από αγροτικά περιβάλλοντα όπου ο εκσυγχρονισμός που ήδη δειλά είχε ξεκινήσει στις πόλεις, ήταν ακόμη ανύπαρκτος. Περιβάλλοντα με κυρίαρχες νοοτροπίες που προσιδιάζουν σε αρχαϊκές- προνεωτερικές κοινωνίες, με την έννοια της τιμής κεντρικό ζητούμενο, ιδίως για τις νέες κοπέλες που δεν έπρεπε να βρεθούν «λερωμένες» και «ατιμασμένες» από τον γαμπρό. Δυστυχώς, για όλα αυτά τα ζητήματα που ανήκουν στην, ας την χαρακτηρίσουμε, «ιστορία των νοοτροπιών», οι μελέτες που έχουμε συνολικά είναι ελάχιστες και ως εκ τούτου η συμβολή του παρόντος τόμου καθίσταται ακόμη πιο σημαντική: οι συμβουλές των συγχωριανών ή του πατέρα στην κοπέλα να επιδείξει καλή συμπεριφορά στη διάρκεια του ταξιδιού, διότι εκεί «όλα μαθαίνονται», τα όργια στα οποία σύμφωνα με αρκετές αφηγήσεις επιδίδονταν αρκετές κοπέλες «μάλιστα αρραβωνιασμένες», το ηθικό δίλημμα για το αν οι νεόνυμφοι θα έπρεπε να κάνουν έρωτα όντες παντρεμένοι με πολιτικό γάμο (υποχρεωτικό στην Αυστραλία, το λεγόμενο register) ή θα έπρεπε να περιμένουν πρώτα την τέλεση και του θρησκευτικού γάμου, η απαίτηση σε γράμμα μιας μάνας η κόρη της οποίας αργούσε να παντρευτεί, να της στείλει μια ψεύτικη φωτογραφία ντυμένη με νυφικό, καθότι στο χωριό «ακούγονταν διάφορα».

nazou-nyfes-voulgaris390
   Φωτογραφία από την ταινία Νύφες (2004) του Παντελή Βούλγαρη

Εν κατακλείδι. Η μονογραφία δύσκολα μπορεί να ταξινομηθεί όπως επισημάνθηκε, σε μία κατηγορία. Μεθοδολογικά ανήκει στην προφορική ιστορία και το θέμα της εύκολα την εντάσσει στην κατηγορία των Gender Studies και ειδικότερα στην «ιστορία των γυναικών», μιας τάσης της ιστοριογραφίας που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του '70, απότοκη του φεμινιστικού κινήματος και μιας αριστερής απαίτησης την οποία «γέννησε» ο Μάης του '68 για εκδημοκρατισμό του ιστορικού υποκειμένου και για μια αφήγηση «από τα κάτω» που να δίνει φωνή στους καταπιεσμένους και στους αφανείς. Δεν είναι ωστόσο απλώς μια «ιστορία των γυναικών», καθώς καταπιάνεται και με πτυχές ευρύτερα κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας, αλλά και με όψεις της ιστορίας των ανδρών (όρος μάλλον αδόκιμος στην επιστήμη της Ιστορίας) επίσης άκρως ενδιαφέρουσες, όπως λ.χ. το άγχος πολλών από αυτούς για το αν οι υποψήφιες νύφες θα τους αποδέχονταν όταν θα τους έβλεπαν για πρώτη φορά στο λιμάνι (πολλοί εξ' αυτών στην υποδοχή δεν κρατούσαν ανθοδέσμη αλλά σοκολάτες, ακριβώς για να αποφύγουν τον –συχνό- εξευτελισμό αν η νύφη τους απέρριπτε) ή των πατεράδων για το πώς θα προίκιζαν τις κόρες τους.

Τελικά, το μόνο σίγουρο είναι ότι το βιβλίο της Παναγιώτας Νάζου αποτελεί μια θαυμάσια συμβολή που αξίζει να διαβαστεί από κάθε μελετητή της ιστορίας της διασποράς ή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η συγγραφέας με αξιοσημείωτη μαεστρία μετατρέπει τις πληγές σε πυρήνα ιστοριογραφίας υψηλού επιπέδου και μας χαρίζει ένα έργο ανεκτίμητο, σε μια πολυτελή και εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση για την οποία αξίζουν επιπλέον συγχαρητήρια στις εκδόσεις Περίπλους. Εν ολίγοις, όπως έλεγαν και οι παλιοί γραφιάδες, «βιβλίο για να μαθαίνουν οι νεότεροι και για να θυμούνται οι παλαιότεροι».

*Δρ. Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, ΚΕΝΙ (Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας)

nazou-exofylloΝύφες με προξενιό
Βιώματα και μαρτυρίες Ελληνίδων στην Αυστραλία (1950-1975)
Παναγιώτα Νάζου
Περίπλους 2014,
Σελ. 273, τιμή: € 19,70
politeia-link
 
 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

Για τον τόμο του Ιδρύματος Ωνάση «Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» (εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Κεντρική εικόνα: (από αριστερά) Θεόδωρος Γαροφαλίδης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Αριστοτέλης Ωνάσης. Πηγή: Αρχείο Ωνάση, Αρχείο Κλεισθένη Δασκαλάκου.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

Για το βιβλίο του Νιλ Πόστμαν [Neil Postman] «Διασκέδαση μέχρι θανάτου: ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος» (μτφρ. Φωτεινή Ρουγκούνη, Αφροδίτη Τζαμουράνη, εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το περίφημο βιβλίο ...

«Η δύναμη της τελετουργίας» του Δημήτρη Ξυγαλατά (κριτική) – Homo ritualis: η σημασία των τελετουργιών στη ζωή μας

«Η δύναμη της τελετουργίας» του Δημήτρη Ξυγαλατά (κριτική) – Homo ritualis: η σημασία των τελετουργιών στη ζωή μας

Για το βιβλίο του Δημήτρη Ξυγαλατά «Η δύναμη της τελετουργίας: Συμβολικές πράξεις που μας ενώνουν, μας χωρίζουν και μας εμπνέουν» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Τι κοινό έχουν οι ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ