Τι συμβαίνει, όμως, όταν μια ψυχαναλύτρια ζει για περισσότερο από μισό αιώνα στην ίδια σκέπη με τον ζωγράφο σύζυγό της και αποφασίζει με περίσσεια ειλικρίνεια, ευαισθησία, ποιητικότητα και κοφτερή ματιά να βάλει κάτω από το μικροσκόπιο την κοινή πολύχρονη ζωή τους; Τι συμβαίνει όταν αγγίζεται με τόλμη ένα ζήτημα που σπάνια συζητείται, και αφορά τη δυσκολία της συμβίωσης ενός τέτοιου ασυνήθιστου ζευγαριού; Ποιος είναι ο θύτης και ποιο το θύμα; Πόσο αβίωτη είναι μια τέτοια ζωή και σε τι είδους περιθώριο μπαίνει η σύζυγος-μούσα-γραμματέας-γκέισα-τείχος των δακρύων και σάκος του μποξ ενός άνδρα που γοητεύει πριν καν εμφανιστεί στη σκηνή; Τι τελικά απολαμβάνει προσμένοντας λίγο χώρο στην άκρη του θεόπνευστου καμβά του; Μια πραγματεία με αντίστοιχα τολμηρά και βαθύτερα ερωτήματα για το γάμο, τη συνύπαρξη, τον πόλεμο και την ευτυχία της ζωής πίσω από τις πόρτες μιας οικογενειακής εστίας αποτελεί το μικρό βιβλιαράκι της Μαρίας Πιερράκου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Εστίας. 

Μια γυναίκα στη σκιά

Η Μαρία Πιερράκου υπηρέτησε με αφοσίωση για παραπάνω από πενήντα χρόνια έναν άνδρα που υπηρέτησε και εκείνος με τη σειρά του την τέχνη με λατρεία και ευβλάβεια. Θα έλεγε κανείς ότι το αρχικό της κίνητρο ήταν να αποδοθεί ένα είδους δικαιοσύνης απέναντι σε όλες εκείνες τις γυναίκες που παντρεύονται έναν ζωγράφο, έναν άνθρωπο προβεβλημένο, ιδιαίτερο και ναρκισσιστικά ευάλωτο απέναντι στις διακυμάνσεις του ταλέντου, του κόσμου και της έμπνευσής του. Ήθελε, λοιπόν, να ομολογήσει εκ μέρους όλων αυτών των γυναικών τη δυσκολία και τη θυσία στην οποία υπεβλήθησαν εκούσια προκειμένου να βρίσκονται πάντα εκεί και πάντα χαμηλόφωνα στις ανάγκες, τις επιθυμίες, τις ορέξεις και τις ψυχικές και συναισθηματικές διακυμάνσεις ενός ανθρώπου που το έργο του, δηλαδή ο εαυτός του, έμπαινε πάντα σε απόλυτη και αδιαμφισβήτητη προτεραιότητα. Με φράσεις-κλειδιά ειπωμένες από πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις, όπως και ιστορικές φυσιογνωμίες γυναικών που αν και πιο ικανές και ταλαντούχες βρέθηκαν μια για πάντα σε δεύτερη μοίρα για το καλό του ψυχισμού του συζύγου τους, η Μαρία Πιερράκου αποκαθιστά τη ζωή όλων των «συναδέρφων» της και της ζωής που δεν έζησαν.

Είναι όμως τόσο προβλέψιμη η ματιά μιας συζύγου και ψυχαναλύτριας; Τόσο μονοδιάστατα κρίνονται οι σχέσεις ενός μακροχρόνιου γάμου ή οι ισορροπίες άπαξ και τεθούν δεν διασαλεύονται ποτέ; Εάν ολοκληρωνόταν σε αυτό το σημείο ο σκοπός αυτού του μικρού τρυφερού «γράμματος», τότε πολύ εύκολα θα αναφωνούσαμε οι αναγνώστες, «τις κακομοιρούλες», για όλες αυτές τις «δυστυχείς» κυρίες και με συμπόνοια στις ψυχές μας θα αφήναμε ελαφρά τη καρδία αυτό το βιβλίο να ταξιδέψει στο χρόνο. Όπως, όμως, πολύ σωστά θέτει η συγγραφέας «χωρίς δούλο δεν υπάρχει κύριος, και ο δούλος γίνεται κύριος του κυρίου».

Περί μαζοχισμού και άλλων δαιμονίων

Η Μαρία Πιερράκου δεν είναι μόνον η σύζυγος του ζωγράφου. Ευτυχώς για εκείνην αλλά και για εμάς είναι μια σημαντική κλινική ψυχολόγος, ψυχαναλύτρια, νεαρή στενογράφος στο σεμινάριο του Λακάν, μέλος του Ψυχοσωματικού Ινστιτούτου Παρισιού και σήμερα πρόεδρος της A.P.A.R.T.E (Association de Psychanalyse et d’Antropologie, Recherche, Transmission, Echange) που στοχεύει στην κλινική κατάρτιση και τη θεωρητική επιμόρφωση νέων ψυχαναλυτών. Αυτό σημαίνει ότι έχοντας εργαστεί θεραπευτικά για 40 χρόνια είναι βαθιά υποψιασμένη απέναντι σε κάθε μορφή θύτη και θύματος. Πέρα από τον κοπιαστικό και συχνά πολεμικό ρόλο της συμβίας μιας ολόκληρης ζωής που τάχθηκε να συντροφεύει έναν άνθρωπο μονίμως στραμμένο αλλού (στην τέχνη του, την έμπνευσή του, τα όνειρά του, τις άλλες γυναίκες, τη μοναξιά του κ.λπ.) η κα Πιερράκου παίρνει ένα κοφτερό μαχαίρι και σκίζει με τις ευαίσθητες, τρυφερές και πονεμένες λεπίδες της την εικόνα του εαυτού της ως θύματος. Τι μοιράστηκε με τον καλλιτέχνη, τι αφαίμαξε από εκείνον, πώς τον ελέγχει και πώς καλύπτει τα κενά του με τη συνεχή παρουσία της; Πώς «γλείφει» τον υφέρποντα μαζοχισμό της βιώνοντας μια ζωή επιφανειακής σαδιστικής αυταπάρνησης, για την οποία μάρτυρες περί του αντιθέτου υπήρξαν οι κόρες της; Τι σημαίνει για εκείνην ο γάμος; Ο ναρκισσισμός του καλλιτέχνη; Οι δικές της μύχιες επιδιώξεις που εκπληρώνει μέσω αυτού; Το άρωμα που κλέβει από εκείνον ανταλλάσσοντάς το με πειθαρχία, έλεγχο, πλαίσιο μιας γήινης ζωής;

Με το μάτι του άγρυπνου, ακοίμητου φρουρού που δεν περιφρουρεί μόνο την ύπαρξη και τη θεϊκή πνοή του αγαπώμενου προσώπου αλλά και το δικό της συμφέρον, τη δική της βεβαιότητα ότι μόνον εκείνη μπορεί να τα φέρει εις πέρας, η συγγραφέας γράφει με αφοπλιστική ειλικρίνεια για τη δυσκολία της κοινής ζωής με έναν καλλιτέχη. Με έναν σύντροφο που ζει με τη μοναξιά του και απολαμβάνει το θαυμασμό των άλλων για το έργο του, βιώνοντας παράλληλα εκείνη τη μάχη να μαίνεται στα σωθικά της απέναντι στα ένστικτά της, τα πάθη και τα μίση της για τον «Εκλεκτό» που επέλεξε να προστατεύσει εγκλωβίζοντάς τον. Με φράσεις του La Rochefoucault ότι «καλοί γάμοι υπάρχουν, απολαυστικοί όχι» ή του Winnicott ότι «το νερό στο ποτήρι έχει λάσπη αλλά δεν είναι όλο λάσπη», χαιρετίζει τον πολυτάραχο γάμο τους –σαν να χαιρετίζει όλους τους γάμους που βλέπουν το τέλος να έρχεται- τοποθετώντας το καθετί στη σωστή του θέση, ατενίζοντας τώρα με απόλυτη ηρεμία τη φαντασίωση απέναντι στην πραγματικότητα σε μια ζωή που σε λίγο, λόγω γήρατος, θα περάσει σε μια άλλη σφαίρα.

* Η Μαριαλένα Σπυροπούλου είναι ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια και αρθρογράφος

Μαρία Πιερράκου
Η γυναίκα του ζωγράφου ή περί σωστής διαχείρισης του μαζοχισμού
Μετάφραση Ευδοξία Δελλή, Μίρκα Σκάρα.
εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας