learning_disabilities
Του Σωτήρη Βανδώρου

Μια πολύτιμη, ψυχαναλυτική ματιά στο φαινόμενο της σχολικής αποτυχίας.

Κανένα βιβλίο, πόσω μάλλον ο μικρός θησαυρός με τον ευρηματικό τίτλο «Κουμπούρες δεν υπάρχουν», δεν είναι απλώς και μόνο ένα κείμενο. Είναι ένα κείμενο το οποίο συνομιλεί πότε ρητά πότε άρρητα με άλλα βιβλία, με ιδέες, με τη ζώσα πραγματικότητα. Αλλά ενίοτε η αξία του και τα αποτελέσματα αυτής της συνομιλίας μπορούν να αναδειχθούν και να εκτιμηθούν πλήρως υπό συγκεκριμένες περιστάσεις και συγκυρίες. Η επανέκδοση του υπό παρουσίαση βιβλίου δεκατρία χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του έρχεται σε μια στιγμή που δείχνει ιδανική για τουλάχιστον τέσσερις λόγους. Πρώτον, στο μεσοδιάστημα έχει πλέον εκδοθεί ένα ικανό σώμα ψυχαναλυτικών έργων έγκυρα μεταφρασμένων κι επιμελημένων, μεταξύ των οποίων κείμενα του Λακάν ή για τον Λακάν, η κλινική σκέψη και πράξη του οποίου αποτελεί πηγή έμπνευσης για την ψυχαναλύτρια Αννύ Κορντιέ.

Δεύτερον, υπάρχει μια ραγδαία ανάπτυξη κάθε είδους ψυχοθεραπευτικών υπηρεσιών. Τρίτον, ζητήματα που σχετίζονται με «μαθησιακές δυσκολίες» αναγνωρίζονται πια ως προβλήματα από γονείς κι εκπαιδευτικούς –π.χ. βλ. τη δυσλεξία και τη διάδοση της λογοθεραπείας–, ενώ βέβαια είναι περιττό να αναφέρει κανείς τα γενικευμένα κι επιδεινούμενα προβλήματα της ελληνικής εκπαίδευσης. Τέταρτον, διεθνώς κάνει πολύ ισχυρή επανεμφάνιση μια αναγωγιστική προσέγγιση που αναζητά τα αίτια κάθε είδους διανοητικού αλλά και συναισθηματικού προβλήματος στη βιολογία και τα γονίδια. Αυτή η τάση έχει λάβει ακόμη και γελοίες μορφές, όπως είναι το αποκαλούμενο σύνδρομο υπερκινητικότητας το οποίο αντιμετωπίζεται με φάρμακα, ιδίως στις ΗΠΑ.

Μολονότι έχουμε πλέον απομακρυνθεί αποφασιστικά από απλοϊκές προσεγγίσεις του τύπου «δεν τα ‘παίρνει τα γράμματα» η οποία μεταθέτει αστόχαστα στο παιδί την υποτιθέμενη, ενδιάθετη και τελικά αθεράπευτη ανικανότητα να μορφωθεί, εξακολουθεί να μην είναι ξεκάθαρη για τους περισσότερους η πολυπαραγοντική φύση του προβλήματος. Η Κορντιέ τονίζει ακριβώς τις διαφορετικές διαστάσεις που εμπλέκονται και ταυτόχρονα είναι προσεκτική κι ακριβολόγος αφού μας καλεί να σεβαστούμε ως διακριτά, μολονότι διαπλεκόμενα, τα πεδία των κοινωνικών σχέσεων και του ατομικού ψυχισμού. Τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν υπάρχει κάποια αιτιώδης ή αναγκαστική σχέση ανάμεσα στο κοινωνικό περιβάλλον και το πώς αντιδρά το υποκείμενο σε αυτό. Η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και ιδιαίτερη και έχει να κάνει με τη βιογραφία του καθενός.

Μάλιστα, αναλύει χαρακτηριστικές περιπτώσεις ασθενών της, παιδιών κι εφήβων με προβληματικές σχολικές επιδόσεις, παρουσιάζοντας τη μέθοδο που ακολούθησε, αξιοποιώντας βασικές ψυχαναλυτικές κατηγορίες όπως το ασυνείδητο και το ιδεώδες του εγώ. Αυτές είναι και οι συγκλονιστικότερες σελίδες του βιβλίου, καθώς ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον ψυχικό πόνο που βιώνουν τα υποκείμενα όταν κάτι έχει αποτύχει στην έκφραση της επιθυμίας τους σε συνάφεια προς το αίτημα των γονιών ή και τις απαιτήσεις του σχολικού περιβάλλοντος. Και δείχνει ανάγλυφα πώς, τουλάχιστον για την ψυχανάλυση, η σχολική αποτυχία είναι της τάξης του συμπτώματος. Δηλαδή με εξαίρεση ελάχιστες περιπτώσεις, μέσω αυτής εκφράζεται μια ενδοψυχική σύγκρουση, μια αναστολή της σκέψης ή της επιθυμίας για γνώση που κατά κανόνα δεν έχει τίποτα να κάνει με την ευφυΐα του παιδιού. Για παράδειγμα, «η απαγόρευση της γνώσης» που βιώνει ένα υιοθετημένο παιδί μπορεί να εκπορεύεται από μια απαγόρευση της γνώσης όσον αφορά την καταγωγή του που του έχει επιβληθεί από τους θετούς γονείς. Αυτή την απαγόρευση ενδέχεται να τη διαισθανθεί ασυνείδητα και να αντιδράσει σαν «διανοητικά καθυστερημένο». Τι μπορούν να πουν τα γονίδια για αυτό; Ποια φάρμακα θα διορθώσουν την κατάσταση;

learning-disabilities2

Είναι άλλωστε δριμεία η κριτική που ασκεί η συγγραφέας στα τεστ ευφυΐας και τα ψυχομετρικά τεστ, τα οποία σε κάθε περίπτωση αδυνατούν να πουν οτιδήποτε για το «νόημα» του όποιου αποτελέσματος. Δηλαδή, πέραν μιας αμφιβόλου κατάταξης σε κάποιο νοητικό επίπεδο ή απόδοσης ενός χαρακτηρισμού –π.χ. νοητική καθυστέρηση όπως στην προηγούμενη περίπτωση– δεν παρέχουν μια βαθύτερη, ουσιαστικά αξιοποιήσιμη πληροφορία. Αντίστοιχα, η Κορντιέ επιχειρεί να θεμελιώσει τη ριζικά διαφορετική ψυχαναλυτική ματιά αντιδιαστέλλοντάς την προς ψυχολογικές και ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που επικεντρώνονται στο «εγώ» και την προσωπικότητα, υποβαθμίζοντας το ρόλο του ασυνείδητου και του «διχασμού του υποκειμένου», και οι οποίες ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν αποσπασματικά την ευφυΐα ως αυτοτελή ικανότητα, αντί να την εντάσσουν και να την συνεξετάζουν στο ευρύτερο πλαίσιο των νοητικών και ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου.

Το βιβλίο είναι αναμφίβολα απαιτητικό για τον αμύητο στην ψυχαναλυτική οπτική αναγνώστη, ωστόσο η Κορντιέ γράφει απαράμιλλα προσιτά μέχρι το σημείο να μην προδώσει το αντικείμενό της και με αληθινή αγάπη για αυτό. Αν και η μετάφραση είναι συνολικά αξιόπιστη, υπάρχουν κάποιες αστοχίες που θα μπορούσαν να διορθωθούν σε αυτή την επανέκδοση με πλέον ενοχλητική την απόδοση του «αυτό» (id) λανθασμένα ως «εκείνο».

Απόσπασμα

«Η σχολική αποτυχία είναι πρόσφατο παθολογικό φαινόμενο. Εμφανίστηκε με την εισαγωγή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και απασχόλησε πολύ τους σημερινούς ανθρώπους λόγω μιας ριζικής αλλαγής στην κοινωνία. Και εδώ, επίσης, τα προβλήματα δεν τα γεννούν μόνες τους οι απαιτήσεις της σημερινής κοινωνίας, όπως πολύ συχνά πιστεύουμε, αλλά ένα υποκείμενο που εκφράζει τη δυσφορία του στη γλώσσα μιας εποχής όπου οι κυρίαρχες αξίες είναι η δύναμη του χρήματος και η κοινωνική επιτυχία. Η κοινωνική πίεση επενεργεί σαν παράγοντας αποκρυστάλλωσης ενός προβλήματος που εγγράφεται με μοναδικό τρόπο στην ιστορία του κάθε ανθρώπου». (σελ. 15)


b5395  Κουμπούρες δεν υπάρχουν
  Ψυχανάλυση και σχολική αποτυχία
  Αννύ Κορντιέ
  Μτφρ. Ακριβή Αλεξιάδη
  Ολκός 2008
  ΣΕΛ. 235, ΤΙΜΗ €19,33

 

 

 

 

 

* Πρώτη δημοσίευση: "Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής"

 


Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» του Μπεν Άνσελ (κριτική) – Οι πέντε παγίδες της δημοκρατίας και πώς να τις αποφύγουμε

«Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» του Μπεν Άνσελ (κριτική) – Οι πέντε παγίδες της δημοκρατίας και πώς να τις αποφύγουμε

Για το βιβλίο του Μπεν Άνσελ [Ben Ansell] «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Η πολιτική αποτυγχάνει όταν πιστεύουμε ή υποκρινόμαστε πως πιστεύουμε ότι μπορο...

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

Για τον τόμο του Ιδρύματος Ωνάση «Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» (εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Κεντρική εικόνα: (από αριστερά) Θεόδωρος Γαροφαλίδης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Αριστοτέλης Ωνάσης. Πηγή: Αρχείο Ωνάση, Αρχείο Κλεισθένη Δασκαλάκου.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

Για το βιβλίο του Νιλ Πόστμαν [Neil Postman] «Διασκέδαση μέχρι θανάτου: ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος» (μτφρ. Φωτεινή Ρουγκούνη, Αφροδίτη Τζαμουράνη, εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το περίφημο βιβλίο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ο ιστορικός χώρος της αρχαίας Αθήνας που επέλεξε η ομάδα Loxodox «συνομιλεί» αρμονικά με τη μαγική νύχτα των Αγγλοσαξόνων, όπως τη συνέθεσε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Κεντρική εικόνα: © Sabrina Brodescu.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η ομάδα Loxodox είναι ιδ...

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Ο Κινέζος Νομπελίστας Μο Γιάν κατηγορείται ότι με τα βιβλία του σπιλώνει τον κομμουνιστικό στρατό της Κίνας και εξυμνεί τον αντίστοιχο της Ιαπωνίας. 

Επιμέλεια: Book Press

Το να είσαι ...

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Την Παρασκευή 22 Μαρτίου 2024 θα γίνει η τελετή της απονομής των λογοτεχνικών βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Ακολουθούν οι μικρές λίστες και μαζί οι νικητές σε κάθε κατηγορία, καθώς και το μεγάλο βραβείο της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ