eksygxronismos
Του Κωστή Παπαδημητρίου 

Ο απολογισμός των πεπραγμένων της διακυβέρνησης Σημίτη από τους πρωταγωνιστές του και οι αναλογίες με τη διεθνή Κεντροαριστερά.

Από το 2004 μέχρι σήμερα έχει εκδοθεί μια μακρά σειρά βιβλίων από τους πρωταγωνιστές του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος του 1996-2004.

Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται –χωρίς να είναι εξαντλητικός ο κατάλογος– τα βιβλία του ίδιου του τότε πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, «Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα» και «Η κρίση», καθώς και αρκετά άλλα στενών συνεργατών του, όπως «Το εκκρεμές της σύγκλισης» του Νίκου Χριστοδουλάκη, «Τα βήματα του Έστερναχ» του Αλέκου Παπαδόπουλου, «Χρυσάφι είναι το Δημόσιο» του Δημήτρη Παπούλια και πιο πρόσφατα το «Ξανά στο χάρτη» του Θεόδωρου Καρατζά (που εκδόθηκε μετά θάνατον με την επιμέλεια του Αντώνη Καμάρα). Θα προσθέσω στη λίστα το «Μετά τον Τρίτο Δρόμο» του Anthony Giddens για λόγους που θα φανούν στη συνέχεια.  Τι ήταν, λοιπόν, ο εκσυγχρονισμός στη χώρα μας; Πέτυχε ή απέτυχε; Ποιος είναι ο απολογισμός του εγχειρήματος που κάνουν οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές του; Ποιο είναι το «μετά» τον εκσυγχρονισμό;

Ο εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μια μάχη της προόδου κατά της υστέρησης, του ορθολογισμού κατά του λαϊκισμού, του Διαφωτισμού κατά του σκοταδισμού, της ανεκτικότητας κατά της μισαλλοδοξίας. Όπως άλλωστε αφήνουν να εννοηθεί ακόμη και οι τίτλοι των βιβλίων, ο εκσυγχρονισμός είναι μια διαρκής διαδικασία προς τα εμπρός που υφίσταται περιοδικά πισωγυρίσματα. «Τα βήματα του Έστερναχ» του Α. Παπαδόπουλου αναφέρονται σε μια θρησκευτική τελετουργία όπου η πομπή κάνει δύο βήματα πίσω για κάθε τρία βήματα μπροστά, δείχνοντας τη δυσκολία να προσεγγίσει κανείς την τελική σωτηρία, ενώ ανάλογη είναι και η παρομοίωση με το «Εκκρεμές της σύγκλισης» του Χριστοδουλάκη (με τον εύλογο υπότιτλο «Πρόοδος-Επιβράδυνση-Επαναφορά»). Στόχος του εκσυγχρονισμού είναι η σύγκλιση με το φαντασιακό μοντέρνο που αντιπροσωπεύει η Δύση. Και γι’ αυτό συχνά βλέπει την Ελλάδα ως μια ιδιαιτερότητα στον δυτικό χώρο.

Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε συνεχώς κατά νου σε αυτή τη συζήτηση ότι ο εκσυγχρονισμός δεν αποτελεί παρά την εγχώρια μορφή ενός γενικευμένου ρεύματος της Κεντροαριστεράς. Πνευματικά παιδιά του Άντονι Γκίντενς και του Τρίτου Δρόμου του είναι οι New Democrats του Μπιλ Κλίντον στις ΗΠΑ, το New Labour του Τόνι Μπλερ στη Βρετανία, το Neue Mitte του Γκέρχαρντ Σρέντερ στη Γερμανία. Πρόκειται για τη σχεδόν υποχρεωτική απάντηση της Κεντροαριστεράς στη νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση που είχαν κηρύξει μία δεκαετία νωρίτερα ο Ρίγκαν και η Θάτσερ. Και παρόλο που από ορισμένες πλευρές αυτή η αντεπανάσταση έφερε το ρολόι πίσω στον χρόνο, από πολλές άλλες το έκανε να τρέξει μπροστά με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Και απέναντι σε αυτό τον νεοφιλελεύθερο εκσυγχρονισμό στάθηκε ο Τρίτος Δρόμος, παρά στις φαντασιακές δυνάμεις της υστέρησης.

Σε όλη τη δεκαετία του 1990 η εκσυγχρονιστική Κεντροαριστερά καταδυναστεύεται από την ιδεολογική κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, αλλά ταυτόχρονα γοητεύεται από τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα της ελεύθερης αγοράς. Αυτό διαφαίνεται καθαρά από την αφήγηση του Δημήτρη Παπούλια σχετικά με τις περιπέτειές του στη διοίκηση και στην ιδιωτικοποίηση δύο μεγάλων δημόσιων οργανισμών, του ΟΤΕ και της ΔΕΗ. Εκείνη την εποχή οι ιδιωτικοποιήσεις ήταν ουσιαστικά μονόδρομος και φαινομενικά μια καθαρά διαχειριστική διαδικασία. Όμως, ο τρόπος με τον οποίο θα γινόταν αυτή η διαδικασία ήταν βαθιά πολιτική επιλογή. Οι κυβερνήσεις Σημίτη αποφασίζουν να αποδώσουν τις επιχειρήσεις στον ιδιωτικό τομέα, αφού πρώτα τις συμμαζέψουν και τις εξυγιάνουν, αυξάνοντας την αξία τους, αντί να τις εκποιήσουν άμεσα σε χαμηλή τιμή, όπως έκανε η Κεντροδεξιά.

H επιτυχία του κεντροαριστερού εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος στη χώρα μας, αλλά και αλλού, είναι από πολλές όψεις αδιαμφισβήτητη. Η δεκαετία του 1990 ήταν μια δεκαετία επιτυχίας και ανάπτυξης για τις περισσότερες δυτικές χώρες. Ειδικά η Ελλάδα έκανε μεγάλα άλματα στη διεθνή της θέση, στις υποδομές, στην ανάπτυξη των αγορών της και στη σύγκλιση του βιοτικού επιπέδου. Ο τραπεζικός τομέας της Ελλάδας αποτέλεσε την ατμομηχανή του εκσυγχρονισμού, και αυτό αποτυπώνεται εξαιρετικά στο «Ξανά στο χάρτη», τη συλλογή κειμένων και ομιλιών του σημαντικού Έλληνα τραπεζίτη και διοικητή της Εθνικής Τράπεζας (1996-2004) Θεόδωρου Καρατζά. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα αγκάλιασε –μερικές φορές έως αποπνιγμού– τον εκσυγχρονισμό και διέχυσε τις αξίες του στην κοινωνία τόσο μέσω της οικονομικής λειτουργίας του όσο και μέσω της ιδεολογικής επιρροής του.

Ωστόσο, οι ανισότητες αυξήθηκαν και υπήρξε διάχυτη η αίσθηση ότι κάπου η μοιρασιά της οικονομικής επιτυχίας της δεκαετίας του ’90 δεν έγινε δίκαια. Και η σημερινή κρίση, στην οποία καλούνται να πληρώσουν τα σπασμένα αυτοί που δεν συμμετείχαν στο πάρτι της περασμένης δεκαετίας, εντείνει αυτό το αίσθημα. O κεντροαριστερός εκσυγχρονισμός παντού και με όποια μορφή έκανε πολύ περισσότερα από όσα δεν ήθελε να κάνει και πολύ λιγότερα από όσα ήθελε να κάνει. Γι’ αυτό και η Κεντροαριστερά βρίσκεται σε μεγάλη κρίση παντού – δείτε τι συμβαίνει στο γερμανικό SPD ή στο γαλλικό PS, στο βρετανικό Εργατικό Κόμμα, και φυσικά στο ΠΑΣΟΚ, αλλά ακόμη και στο Δημοκρατικό Κόμμα του Ομπάμα. Ο Τρίτος Δρόμος στηρίχθηκε σε μια κοινωνική συμμαχία των υψηλότερων μεσαίων και των ανώτερων στρωμάτων που περίπου εγκατέλειψε στην τύχη τους τα χαμηλότερα. Αυτό δεν έγινε συνειδητά, δεν πρόκειται για «προδοσία» των παραδοσιακών υποστηρικτών της Κεντροαριστεράς. Είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής δυναμικής της εποχής. Στη συνέχεια, η συντηρητική απάντηση από τους Ρεπουμπλικάνους του Μπους μέχρι τον Μπερλουσκόνι και τον Καραμανλή έβαλε μαζί ακριβώς τους χαμένους του εκσυγχρονισμού μαζί με την ανώτερη μεσαία τάξη, που είχε κερδίσει πολλά τα προηγούμενα χρόνια, αλλά τώρα τα ήθελε όλα. Έφτιαξαν μια αταίριαστη κοινωνική συμμαχία εις βάρος της μεγάλης μάζας της μεσαίας τάξης. Σήμερα η νέα Κεντροαριστερά του Ομπάμα ξαναφτιάχνει τη συμμαχία της μεσαίας τάξης με τα λαϊκά στρώματα για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες.

Η εκσυγχρονιστική Κεντροαριστερά φαίνεται ανίκανη να συλλάβει αυτές τις μεταβολές. Ακόμη και τα βιβλία που σαφώς θέλουν να μιλήσουν για το «μετά» εξαντλούνται στο να δουν το μέλλον μέσα από την προσπάθεια να δικαιώσουν το παρελθόν. Το δυσάρεστο είναι ότι περιμένει κανείς ακριβώς από αυτό το κομμάτι της πολιτικής διανόησης να δώσει τις απαντήσεις στα επείγοντα σημερινά ερωτήματα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι, κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο του πατριάρχη του Τρίτου Δρόμου. Στο «Μετά τον Τρίτο Δρόμο», που εκδόθηκε στις αρχές του 2007, οι προτάσεις του για το «μετά» είναι μια από τα ίδια, σχεδόν σε βαθμό αφέλειας.

Μεγάλη εξαίρεση σε αυτό το κλίμα αποτελεί το βιβλίο του Κώστα Σημίτη «Η κρίση». Το πολιτικό μήνυμα του βιβλίου βρίσκεται κυρίως στον επίλογο και συμπυκνώνεται στη λέξη-κλειδί «αναθεώρηση». «Η αναθεώρηση είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία» λέει με έμφαση ο πρώην πρωθυπουργός. «Κάθε κρίση αποτελεί αφορμή για αναθεώρηση αντιλήψεων και θεσμών και για καθιέρωση νέων κανόνων» γράφει παρακάτω και εξηγεί ότι η κρίση αποτελεί μοναδική ευκαιρία για αλλαγή της σχέσης της κοινωνίας και της πολιτικής ηγεσίας της με την επιχειρηματική ελίτ.

Ακριβώς σε αυτό το σημείο οφείλουμε να επισημάνουμε –και σε αντίθεση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα– ότι πολλά από τα σημερινά δεινά της Ελλάδας, όπως άλλωστε και γενικότερα της παγκόσμιας οικονομίας, είναι προβλήματα που απορρέουν από ό,τι πιο μοντέρνο συνέβη στη χώρα μας και αλλού, και όχι από τις όποιες φαντασιακές δυνάμεις της υστέρησης. O δημόσιος και ιδιωτικός υπερδανεισμός κατέστη δυνατός χάρη στα άφθονα κεφάλαια που εισέρρεαν από το διεθνές σύστημα στη χώρα μας, καθώς και στην ικανότητα του τραπεζικού συστήματος να χορηγεί κάθε είδους δάνεια, κάτι που δεν ήταν δυνατόν να συμβεί σε αυτό τον βαθμό ακόμη και λίγα χρόνια νωρίτερα. Συνεπώς, δεν είναι η παλιά Ελλάδα που χρεοκόπησε, η Ελλάδα του λαϊκισμού και των συντεχνιακών συμφερόντων (άλλωστε ήταν ηττημένη από παλιά), αλλά αντίθετα η νέα Ελλάδα, η Ελλάδα της οικονομικής επιτυχίας και η Ελλάδα του συγχρονισμένου βηματισμού με την παγκόσμια πρωτοπορία.

 

b149122Ξανά στο χάρτη

Θεόδωρος Καρατζάς

Επιμ. Αντώνης Καμάρας

Ποταμός 2009

ΣΕΛ. 271, ΤΙΜΗ €20,10

 

 

 

 

papoulias_dimosio


Χρυσάφι είναι το Δημόσιο

Δημήτρης Παπούλιας

Εστία 2007

ΣΕΛ. 310, ΤΙΜΗ €20,10

 

 

 

 

simitis_polis1

 

 

Η κρίση

Κώστα Σημίτης

Πόλις 2008

ΣΕΛ. 120, ΤΙΜΗ €10,05

 

 

 

simitis_polis

 

 

Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα

Κώστα Σημίτης

Πόλις 2005

ΣΕΛ. 670, ΤΙΜΗ €25,12

 

 

 

papdopoulos_alekos

 

 

Τα βήματα του Έστερναχ

Αλέκος Παπαδόπουλος

Εστία 2008

ΣΕΛ. 153, ΤΙΜΗ €10,05

 

 

 

xristodoulakis_ekkremes

 

 

Το εκκρεμές της σύγκλισης

Νίκος Χριστοδουλάκης

Πόλις 2006

ΣΕΛ. 318, ΤΙΜΗ €14,07

 

 

 

giddens_tritosdromos

 

 

Μετά τον Τρίτο Δρόμο

Anthony Giddens

Πόλις 2008

ΣΕΛ. 339, ΤΙΜΗ €20,10

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ευρώπη restart» του Βασίλη Ν. Μίχου (κριτική) – Ανατροπή μιας ζοφερής κατάστασης

«Ευρώπη restart» του Βασίλη Ν. Μίχου (κριτική) – Ανατροπή μιας ζοφερής κατάστασης

Για το δοκίμιο του Βασίλη Ν. Μίχου «Ευρώπη restart» (εκδ. Αρμός). 

Γράφει ο Ιωάννης Αγραφιώτης

Ανέκαθεν η Ευρώπη είχε το διπλό ρόλο τόσο του ταγού όσο και του ισορροπιστή της υφηλίου. Πάντα πρωτοπόρος στην ανάπτυξη τεχνολογίας, στη γέννηση ιδ...

«Η φυλακή» του Τάσου Θεοφίλου (κριτική) – Γροθιά στο στομάχι και καμπανάκι εγρήγορσης

«Η φυλακή» του Τάσου Θεοφίλου (κριτική) – Γροθιά στο στομάχι και καμπανάκι εγρήγορσης

Για το αυτιοβιογραφικό βιβλίο του Τάσου Θεοφίλου «Η φυλακή» (εκδ. Αντίποδες), μια «μαρτυρία που είναι γροθιά στο στομάχι του αναγνώστη ενώ παράλληλα θα έπρεπε να λειτουργεί και ως καμπανάκι εγρήγορσης της οργανωμένης πολιτείας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

Για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Λουίζ Σβαρτς (Luiz Schwarcz) «Δεν έχω ανάσα» (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Ίκαρος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Λουίζ Σβαρτζ είναι ένας από τους σημαντικότερους εκδότες της Βρ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο (γενν. 1928) επίτιμο μέλος της. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Ακαδημία Αθην...

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ