«Αστυνομία Πόλεων» του Αχιλλέα Φωτάκη – Τα πρώτα βήματα στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου

«Απέκτησεν, επιτέλους, μετά έναν αιώνα η πόλις Αστυνομίαν»

Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, στις 15 Ιανουαρίου 1925, μπορούσε κάποιος να διαβάσει στη Βραδυνή: «Κόσμος πολύς σήμερον συνεκεντρούτο εις την Ομόνοιαν και τας λοιπάς κεντρικάς αρτηρίας της πόλεως [ ...] Οι Αθηναίοι παρηκολούθουν την πρεμιέραν των νέων αστυνόμων των. Ευσταλείς, δροσεροί, φρεσκοξυρισμένοι, γαντωμένοι, καλοντυμένοι, σοβαροί, διηύθυναν με χειρονομίας ζωηράς την κίνησιν των τραμ, αμαξών και αυτοκινήτων [...] Ο κόσμος επανηγύριζεν. Και δικαίως. Απέκτησεν επιτέλους, μετά έναν αιώνα, η πόλις Αστυνομίαν». Η φιγούρα του τροχονόμου συγκεντρώνει τα βλέμματα κατά τη δίωρη υπηρεσία του, ο Παύλος Νιρβάνας τον βλέπει να κάνει «μαγικές κινήσεις», ο Τίμος Μωραιτίνης έγραψε ότι είναι «ο ωραιότερος εις την παράστασιν όπου είδωμεν εις τας Αθήνας» και παραθέτει ο Αχιλλέας Φωτάκης, χάρη στον οποίο έχουμε στη διάθεσή μας την πρώτη στη χώρα μας επιστημονικά τεκμηριωμένη ιστορία της Αστυνομίας Πόλεων από την ίδρυσή της μέχρι και τον Μεσοπόλεμο, ύστερα και από εμφανώς κοπιώδη αναδίφηση στο σώμα ενδοϋπερησιακών αφηγημάτων, αρχειακού υλικού, βρετανικών κρατικών αρχείων και αντίστοιχων εγχώριων ιδιωτικών. Το βιβλίο του νέου ιστορικού Αχιλλέα Φωτάκη, επεξεργασμένη μορφή της διδακτορικής διατριβής του, που υποστήριξε το 2016, συνιστά αξιοζήλευτα νηφάλια και διεισδυτική κατάθεση, αναδεικνύοντας την εξελικτική πορεία του όλου μηχανισμού και την ανθρωπογεωγραφία του, τη διαδρομή του από το 1918, οπότε ο Βενιζέλος, κάλεσε τους Βρετανούς, που συγκρότησαν τη Βρετανική Αστυνομική Αποστολή, να ανασυγκροτήσουν τα σώματα ασφαλείας, σε μία περίοδο που τα αστικά κέντρα αποκτούσαν βαρύτητα κοινωνική και πολιτική, μέχρι χονδρικά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, διαδρομή με τομές και ασυνέχειες.

Συμφόρηση στο κέντρο της Αθήνας, για να επιστρέψουμε στο κατ΄αρχάς οδόσημό μας για την ανάγνωση του ανά χείρας, υπήρχε ήδη από το 1910, με αποτέλεσμα να έχουν ληφθεί μέτρα για τη στάθμευση των αμαξών, όπως μας πληροφορούσε έγκυρη πηγή, η εφημ. Σκριπ, στις 28 Ιουλίου 1810 («Δήλωση της αδελφότητος των αμαξηλατών»). Δεν είναι άνευ σημασίας, εν προκειμένω, ότι ήδη από το 1919 είχε ιδρυθεί το «Τμήμα Τροχαίας Κινήσεως» και ότι στα Χαυτεία την ίδια χρονιά υπήρχε τροχονόμος για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας. Τροχονόμοι υπήρχαν και σε άλλα 13 σημεία σε πολυσύχναστες διασταυρώσεις, ενώ από το 1920 και ύστερα οι αξιωματικοί και οι άνδρες της Τροχαίας εκπαιδεύονταν λεπτομερώς στη Σχολή της Αστυνομίας στην Κέρκυρα, όπoυ στα μαθήματα περιλαμβάνονταν επεξηγήσεις μέσω φωτογραφιών και διαγραμμάτων. Κατά το 1926, οπότε στην Αθήνα αντιστοιχούσε 1 αυτοκίνητο σε 130 κατοίκους, και οι επιβατικές άμαξες από 787 το 1925 είχαν περιοριστεί σε 412 έναν χρόνο αργότερα, ενώ οι φορτηγές άμαξες (4.935) ήταν περίπου όσες και τα αυτοκίνητα το 1925 (4.732), μας πληροφορεί η Γενική Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς, στην έκδοση του 1963, «αι μετρήσεις κυκλοφορίας εις τας Αθήνας, κατά τας ώρας των αιχμών, έδειξαν ότι ο κυκλοφοριακός φόρτος εις την διασταύρωσιν των οδών Πατησίων και Πανεπιστημίου ήτο κατά τας ώρας των αιχμών 1.200 οχήματα ανά ώραν κατά τον χειμώνα (5-6 μ.μ.) και 1.420 οχήματα ανά ώραν κατά το θέρος (6-7 μ.μ.)», ενώ έντεκα χρόνια αργότερα, το 1937, ο μέσος μέγιστος ωριαίος φόρτος ήταν στη Λεωφόρο Αμαλίας, στην Πύλη του Αδριανού, 1.162 οχήματα, στη Λεωφόρο Πανεπιστημίου, στην Πλατεία Συντάγματος, 1.105 αυτοκίνητα, στην οδό Πατησίων, μεταξύ Αλεξάνδρας και Μάρνη, 957 τροχοφόρα, ενώ στο μέσον της Λεωφόρου Συγγρού καταγράφονταν 760 οχήματα, κατά μέσον όρο, και 683 στη Λεωφόρο Πειραιώς, παρά την Ιερά οδό. Ακριβώς την ίδια χρονιά, το 1926, ο σκιτσογράφος Ηλίας Κουμετάκης το 1927 εξεικονίζει τροχονόμο στην ακουαρέλα του Η οδός Κοραή, ενώ ήδη από το 1925 είχε τοποθετηθεί νέο μηχάνημα ρύθμισης της κυκλοφορίας στα Χαυτεία και αλλού – το ρύθμιζε ένας τροχονόμος με τη βοήθεια ενός διακόπτη, εναλλάσσοντας το «Στοπ» με το «Εμπρός».

Το 1927, με πρωτοβουλία της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών, είχαν τοποθετηθεί πρώτη φορά διαγραμμίσεις διαβάσεως πεζών σε δρόμους της Αθήνας, δύο ταινίες στο οδόστρωμα, ώστε να πραγματοποιείται «η άνευ ουδενός κινδύνου διέλευσις των πεζών», ενώ, επειδή τα αυτοκίνητα στάθμευαν πάνω στα πεζοδρόμια, η Αστυνομική Διεύθυνσις πρότεινε ακόμη και διπλοπαρκάρισμα, να σταθμεύουν τα αυτοκίνητα «σχηματίζωσι εν ανάγκη διπλήν γραμμήν επί του οδοστρώματος»...

Πράγματι, «εις την οδόν Σταδίου, κατά τας προμεσημβρινάς ώρας, που η κίνησις είναι ζωηρά, τρία και τέσσερα πολλάς φοράς αυτοκίνητα κατερχόμενα προσπαθούν να προσπεράσουν το ένα το άλλο, ενώ ανέρχονται με την αυτή αταξίαν άλλα. Έτσι, οι πεζοί καθηλώνονται εις τα πεζοδρόμια, όταν δε αποφασίσουν να περάσουν από το ένα εις το άλλο κάνουν τον σταυρό των. Εννοείται ότι διά την Ομόνοιαν και τα Χαυτεία δεν γίνεται λόγος, διότι εκεί η διέλευσις των πεζών αποτελεί πραγματικόν άθλον», επεσήμαινε το Έθνος την Τρίτη 14 Ιουλίου 1931, λέγοντας ότι στην Αθήνα κυκλοφορούν 25.000 τροχοφόρα «εις μίαν πόλιν που δεν έχει δρόμους και καμίαν ρυμοτομίαν», έχει, πάντως, φανάρια –«τα αραιά κίτρινα φανάρια ξαγρυπνούσαν μοναχικά στα σταυροδρόμια», γράφει ο ‘Αγγελος Τερζάκης το 1932, ενώ, «απάνω στη λεωφόρο, έγινε “αυτό”». Η ένοπλη Χωροφυλακή αργεί να φτάσει, η ισχνή ζώνη της Αστυνομίας σπάει με τη δεύτερη ώθηση του πλήθους, οι μάζες ξεχύνονται «φουσκωμένες» στη μεγάλη λεωφόρο, να κάνουν δικό τους τον δημόσιο χώρο, να τον ελέγξουν, πριν τα όπλα οπλιστούν και πυροβολήσουν.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1939, για να κάνουμε ένα άλμα προς τα εμπρός στον χρόνο, ένα φυλλάδιο 50 σελίδων της Τροχαίας Κινήσεως Αθηνών, με τίτλο Προστασία της ζωής των πεζών και ασφάλεια κυκλοφορίας αυτοκινήτων, προέτρεπε τα παιδιά να μη διαβάζουν ποτέ στον δρόμο το βιβλίο τους: «Μπορεί να σας σκοτώση κανένα αυτοκίνητο, που δεν θα το προσέξετε». Σύστηνε στους επιβάτες να μην τρέχουν για να ανεβούν στα τραμ, και να μην κρεμούν το χέρι τους έξω από το τραμ διαβάζοντας την εφημερίδα τους, ενώ για όσους «είναι νέοι, ίσως ερωτευμένοι», σημείωνε πως «δεν πρέπει [...], όταν θέλουν να περάσουν από το ένα πεζοδρόμιο στο άλλο, να κρατούνται χέρι-χέρι, γιατί κινδυνεύουν από τα αυτοκίνητα παρασύροντας ο ένας τον άλλον προς αντίθετες κατευθύνσεις».

Σε ό,τι αφορά στην προσπέραση σε τραμ, οι οδηγίες ήταν σαφείς, ένδειξη της οδηγικής συμπεριφοράς εκείνη την εποχή. «Τονίζουμε και πάλι. Μη προσπερνάτε τα τραμ από τα αριστερά [...] Κατ’εξαίρεσιν, μπορείτε να προσπεράσετε το τραμ προς τα αριστερά –αλλά με μεγάλη προσοχή–, μόνον όταν οι τροχιοδρομικές γραμμές δεν αφήνουν προς τα δεξιά του δρόμου αρκετό πλάτος για το πέρασμα ενός αυτοκινήτου. Τέτοιο είναι το τραμ Ιπποκράτους-Σοφοκλέους-Ευριπίδου. Προτιμώτερο όμως στους δρόμους αυτούς ο οδηγός να βαδίζη σιγά και πίσω από το τραμ».

Η στάθμευση των αυτοκινήτων απαγορεύεται πλέον αυστηρά, σε διπλή ή τριπλή σειρά και πρέπει να γίνεται «πάντοτε με την κατεύθυνσι που έχουν τα ρεύματα της κινήσεως».

Σε ό,τι αφορά στην ταχύτητα, ο οδηγός πρέπει να την ελαττώνει «στο ελάχιστο, ακόμη και μέχρι βήματος πεζού, στις στροφές και στις απότομες κλίσεις των δρόμων [...] Όταν αναπτύσσετε μεγάλη ταχύτητα, δεν είστε κύριοι του αυτοκινήτου σας. Αυτό μη το λησμονήτε ποτέ», συμβουλεύει η Τροχαία.

Στο τέλος του Φυλλαδίου έχουν τυπωθεί οι «Δώδεκα εντολές της Τροχαίας» για τους πεζούς και για τους οδηγούς.

Στο τέλος του Φυλλαδίου έχουν τυπωθεί οι «Δώδεκα εντολές της Τροχαίας» για τους πεζούς και για τους οδηγούς. Αν εμπιστευθούμε τη Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδος του 1933, το 1929 είχαμε συνολικά 554 συγκρούσεις οχημάτων (επιβατικά, φορτηγά, λεωφορεία, μοτοσυκλέτες, τροχοφόρα διά ίππου), ενώ το 1932, 728. Ο «αριθμός παθόντων» ανήλθε το 1929 σε 1.009 και τέσσερα χρόνια αργότερα σε 1.295, ενώ 1.523 παθόντες καταγράφονται έναν χρόνο πριν. Η ίδια πηγή δίνει σύνολο κυκλοφορούντων αυτοκινήτων για το 1932, 31.562 οχήματα – περίπου ένα στα τριάντα οχήματα που κυκλοφορούσαν στους δρόμους ενεπλάκησαν σε κάποιο ατύχημα. Το 1936 κατεγράφησαν ως ατυχήματα 95 συγκρούσεις οχημάτων, 22 προσκρούσεις, 1 ανατροπή, 2 αναφλέξεις, ενώ πληγώθηκαν 182 άνθρωποι, και 776 καταγράφονται ως «πληγωθέντες εκ παρασυρμού», 49 «θανασίμως», 727 «ελαφρώς» –την ίδια χρονιά, το 1936, ο Χρ. Κανελλόπουλος «δίνει» κατά προσέγγιση συνολικά 32.100 αυτοκίνητα για το 1934.

Τις πταίει; Πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα; «Πρώτον εις την σειράν των μέτρων (τα οποία πρέπει να ληφθούν) είναι η υγιεινή και ηθική υπόστασις των οδηγών αυτοκινήτων», τόνιζε καθημερινή εφημερίδα το 1931, στο πλαίσιο άρθρου της που τιτλοφορείτο «Πώς είναι δυνατόν να ολιγοστεύσουν τα δυστυχήματα από τας τρέχουσας λαιμητόμους», με τον υπότιτλο να καταδεικνύει την αιτία του κακού, «Η έλλειψις ρυμοτομίας και οι κακοί δρόμοι μεγάλη αιτία του κακού». «Ευτυχώς», πάντως, «η εκκαθάρισις του κλάδου συντελείται γοργά. Μια επιτροπή, η οποία έχει συσταθεί δυνάμει ειδικού νόμου του Ιανουαρίου, ίσως συνεδριάζει εις το Υπουργείο της Συγκοινωνίας και αφαιρεί την άδειαν οδηγού από τους σωφέρ οι οποίοι καθ΄υποτροπήν υπέπεσαν εις αδίκημα κοινού ποινικού δικαίου ή είναι κοκαϊνομανείς, μορφινομανείς, επιληπτικοί, κ.λπ. Έως τώρα έχουν εκκαθαριστεί περί τους 80». Έπειτα, η κατάσταση του αυτοκινήτου «από απόψεως λειτουργίας των μηχανών του πρέπει να είναι καλή». Στη συνέχεια, το άρθρο αναφέρεται «στην κατάσταση των δρόμων και των πεζοδρομίων, στην ύπαρξιν καταφυγίων διά πεζούς εις ωρισμένους δρόμους και πλατείας, όπου η κίνησις είνε υπερβολική, στην τοποθέτησιν καθοδηγητικών πινακίδων και τον καλόν φωτισμόν των δρόμων». Υπάρχει, ύστερα, και το θέμα της αστυνόμευσης. «Απαραίτητος [...] όρος θεωρείται η αύξησις του αριθμού των ανδρών της υπηρεσίας τροχαίας. Όπως έχουν τώρα τα πράγματα, χρειάζονται, κατά τους μετριωτέρους υπολογισμούς, 322 αστυφύλακες, αν δε υπαχθούν εις την δικαιοδοσίαν της και τα προάστεια, 400 περίπου. Έναντι τούτων υπάρχουν μόνον 108, εκτελούντες την πλέον κοπιαστικήν εργασίαν [...] Πρέπει να υπάρχουν ακίνητοι σκοποί αστυφύλακες διά να ρυθμίζουν την κίνησιν εις πολλά σημεία. Και υπάρχουν μόνον εις ωρισμένα, την Ομόνοιαν και το Σύνταγμα, την οδόν Πανεπιστημίου, την αρχήν και το τέλος της οδού Κηφισιάς και τινα άλλα». Εκ των ων ουκ άνευ, «η ενότητα της υπηρεσίας η οποία εκτελεί την τροχαίαν κίνησιν». Η Κηφισιά, η Γλυφάδα ήταν στην αρμοδιότητα της Χωροφυλακής, επεσήμαινε το άρθρο, και η Αστυνομία Πόλεων περιορίζεται μέχρι το Καλαμάκι, αφενός, και μέχρι τους Αμπελοκήπους, αφετέρου.

Τούτη η κατανομή αρμοδιοτήτων αποκαλύπτει, εκτός των προβλημάτων που δημιουργούσε στον έλεγχο της κίνησης στους δρόμους, και τη διαμάχη Αστυνομίας Πόλεων και Χωροφυλακής, ανταγωνισμός υπηρεσιακός, ο οποίος είχε εκδηλωθεί ήδη από την ίδρυση της Αστυνομίας Πόλεων το 1920, με πρότυπο τη Μητροπολιτική Αστυνομία του Λονδίνου.

Είχε προηγηθεί ο νόμος 1370 του 1918, με πρωτοβουλία της τότε κυβέρνησης Βενιζέλου, στο άρθρο 72 του οποίου αναγραφόταν ότι « Εν ταις πόλεσιν Αθηνών, Πειραιώς, Θεσσαλονίκης, Πατρών και Κερκύρας θέλει συσταθή ιδία υπηρεσία διά τα κυρίως αστυνομικά έργα». Μέχρι τότε τα καθήκοντα αστυνόμευσης και επιβολής της τάξης ασκούσε η Χωροφυλακή, η οποία είχε επιφορτιστεί με την κατασταλτική-στρατιωτική-αστυνομική εποπτεία και τον έλεγχο και την πάταξη της παραβατικότητας, ιδίως της ληστείας στην ύπαιθρο χώρα. Τα όρια αρμοδιοτήτων Χωροφυλακής, της Οροφυλακής, της Διοικητικής Αστυνομίας, που το 1893 μετονομάστηκε σε Αστυφυλακή, με διοικητή τον γνωστό και μη εξαιρετέο Δημήτριο Μπαïρακτάρη, παραμένουν ρευστά μέχρι τη μετάκληση της βρετανικής αποστολής και, πάντως, μέχρι το 1911, οπότε οι Ιταλοί καραμπινιέροι πρότειναν και εφάρμοσαν κάποιες μεταρρυθμίσεις, έφτασε στην Αθήνα ιταλική αποστολή, η οποία βασίστηκκ στην εμπειρία συναδέλφων τους από την Κρητική Χωροφυακή. Το ίδιο εκείνο έτος, στον απόηχο του κινήματος στου Γουδή, νόμος προέβλεπε τη μετάκληση ξένης αποστολής για την αναδιοργάνωση της Χωροφυλακής. Ήδη από το 1897, ύστερα από τον ατυχή του Ελληνοτουρκικού πολέμου, οι διοικούντες είχαν συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε απαραιτήτως να γίνει διάκριση μεταξύ στρατού και αστυνομίας, η Χωροφυαλκή παράλληλα με τα καθήκοντα αστυνόμευσης, ενεπλέκετο ενεργά στα πολιτικά πράγματ, όπως, λόγου χάριν, στον Διχασμό το 1915-1917, οπότε η Χωροφυλακή άσκησε τρομοκρατία σε αντιβενιζελικούς στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Έναν χρόνο αργότερα, το 1918, έκλεισε ένας κύκλος που είχε ανοίξει στου Γουδή. Με νόμο η Χωροφυλακή παρέμενε μέρος του ενεργού στρατού, αλλά στο άρθρο 12 αυτού του νόμου για τον νέο Οργανισμό Χωροφυλακής, άνοιγε το παράθυρο για τη μετάκληση της βρετανικής αποστολής, στο πλαίσιο της «φιλελεύθερης μεταρρυθμιστικής βούλησης» και του αστικού εκσυγχρονισμού, του «μετέωρου μοντερνισμού» του Ε. Βενιζέλου και της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων.

Η άποψη των αξιωματικών της Χωροφυλακής ήταν πως στα καθήκοντα του σώματος αναφορικά με τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, συμπεριλαμβανόταν ο τομέας της δημόσιας ασφάλειας.

Η άποψη των αξιωματικών της Χωροφυλακής ήταν πως στα καθήκοντα του σώματος αναφορικά με τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, συμπεριλαμβανόταν ο τομέας της δημόσιας ασφάλειας. Τα καθήκοντα της Αστυνομίας Πόλεων αφορούσαν στην επόπτευση της αγορἀς, στη ρύθμιση της Τροχαίας Κίνησης, και σε άλλα συναφή καθήκοντα. Βάσει του άρθρου 3, εδάφιο ε΄ του νόμου 2461 του 1920, («Περί Αστυνομίας των πόλεων», ΦΕΚ, τχ. 176, 5 Αυγούστου 1920) η Αστυνομία Πόλεων «ρυθμίζει και ελέγχει την ανά τας οδούς κίνησιν, τηρεί την τάξιν ανά τας οδούς, δημοσίας αγοράς, σταθμούς, αποβάθρας, πανηγύρεις και πάντα τα υπό του κοινού συχναζόμενα μέρη, ως και εις τους τόπους δημόσιας λατρείας, κανονίζει την προσέλευσιν εις τα δημόσια λουτρά και εις τα εν δημοσία χρήσει πορθμεία, και μεριμνά όπως προλαμβάνη ή εμποδίζη εις όλα τα μέρη ταύτα πάσαν παράβασιν των νομίμων διατάξεων και κανονισμών, εις ων την τήρησιν υποχρεούται το κοινόν».

Το εχθρικό κλίμα ανάμεσα στα δύο σώματα οξύνθηκε επί δικτατορίας Πάγκαλου, ύστερα από τον προσανατολισμό της κυβέρνησης υπέρ της Αστυνομίας Πόλεων και της προσπάθειας να αφαιρεθούν τα καθήκοντα τα αφορώντα στη δημόσια ασφάλεια από τη Χωροφυλακή, απόπειρα που αποσοβήθηκε, ύστερα από την προσωπική παρέμβαση του αρχηγού της Χωροφυλακής, ενδείξεις όλα αυτά των διάφορων, όχι κατ’ ανάγκην κατ’ ουσίαν διαφορετικών προσεγγίσεων για τον έλεγχο του δημόσιου χώρου, στο πλαίσιο, βέβαια, και της οργάνωσης του κράτους κατά του κομμουνισμού.

Η Αστυνομία Πόλεων, για να επιστρέψουμε σε αυτήν, ιδρύθηκε ως σώμα ειδικά σχεδιασμένο για τις πόλεις, τα αστικά και αστεακά κέντρα που διαμόρφωνα ήδη τον δικό τους κεφαλαιώδη ρόλο στην ανάδειξη της πολιτικής εξουσίας. Κεντρικός ισχυρισμός του Φωτάκη είναι ότι μέσω της αστυνομίας το ελληνικό κράτος επιδίωξε να «επεκταθεί», «δηλαδή να αποκτήσει πρόσβαση και συνεπώς έλεγχο πάνω στα διάφορα κοινωνικά κομμάτια του πληθυσμού». Η πόλη, όταν έφτασαν οι Βρετανοί, συνιστούσε κέντρο ανάδυσης του υποκειμένου του πολίτη, ειδικά ύστερα από τις πολεοδομικές παρεμβάσεις και τις παρεμβάσεις στις υποδομές. Η κίνηση, όπως είδαμε κιόλας, και η νέα οριοθέτηση δημόσιου και ιδιωτικού, αφού σταδιακά όλο και περισσότερα οικόπεδα αποκτούσαν πρόσωπο στον δρόμο και συνεχώς διανοίγονταν νέα οδοί, τα στοιχεία αυτά, εγγενή στη φιλελεύθερη ιδεολογία, ήταν πολλαπλά χρήσιμα στην αστυνόμευση της πόλης. Στο επίκεντρο θάλλει η ελευθερία, μάλλον η αίσθηση ελευθερίας, «που απέπνεε η εξέλιξη της κυκλοφορίας και της κίνησης στην πόλη, όσο και η αυτοεπιτήρηση των πολλών, των μαζών που την κατοικούν», σύμφωνα με την καίρια λέξη του Φωτάκη. Έτσι, η διοίκηση της πόλης συνιστά προνομιακό πεδίο πειραματισμού για τον τρόπο σχεδίασης των λειτουργιών, τη διοίκηση και την αντιμετώπιση των προβλημάτων ενός κράτους. Όλα αυτά οι Βρετανοί τα ήξεραν καλά, ιδίως ο αρχηγός της αποστολής, ο 54χρονος Φρέντερικ Λοχ Χάλιντεï, στέλεχος της (βρετανικής) Ινδικής Αστυνομίας στην Καλκούτα, όπου, μεταξύ των άλλων, του είχε ανατεθεί, το 1914, η δημιουργία και η διοίκηση «στρατοπέδου κράτησης ξένων υπηκόων εχθρικών κρατών». Καθώς πλέον με τη ληστοκρατία ασχολείτο αποκλειστικά η χωροφυλακή, η Αστυνομία, από την ίδρυσή της, ασχολήθηκε με την διαχείριση δημόσιας τάξης και κοινωνικής βίας, οργανώθηκε ως σώμα εκπαιδευμένο στις συνθήκες συγκρότησης του αστεακού χώρου, πολυσχιδής μηχανισμός αστυνόμευσης σε πολλαπλά επίπεδα (καταπολέμηση παραβατικότητας, προστασία των πολιτών, εφαρμογή σύγχρονων εγκληματολογικών μεθόδων, εσωτερική ασφάλεια του καθεστώτος).

Κατ΄ ουσίαν η Αστυνομία Πόλεων συγκροτήθηκε και λειτούργησε ως τρόπον τινά δημόσιος κρατικός διαμεσολαβητής, έγκυρος συνομιλητής απέναντι στα κοινωνικά σώματα, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στην καταστολή και την πρόληψη, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διακυβέρνησης «διά της ελευθερίας». Οι αστυνομικοί περιπολούν –στην Αθήνα, οι πρώτοι «πολιτσμάνοι» βγήκαν για περιπολία από ένα κτίριο στην οδό Λέκκα στις 18 Ιανουαρίου 1918, η ίδια διαδικασία είχε προηγηθεί στην Κέρκυρα το 1921, όπου είχε ιδρυθεί η Σχολή της Αστυνομίας Πόλεων, στην Πάτρα το 1922, το 1923 στον Πειραιά–, ρυθμίζουν την κίνηση στις πόλεις, πρωτίστως στην Αθήνα, τα όρια ταχύτητας και την κυκλοφοριακή ροή, ασχολούνται με τις εργατικές συγκεντρώσεις, στις οποίες επιτίθενται για να τις διαλύσουν –την περίοδο 1927-1931 υπερδιπλασίασε τις επιθέσεις σε σχέση με την περίοδο 1919-1926, ενώ το 1931 και το 1932 διέλυσε σχεδόν τις μισές–, εκκενώνει δημόσιους χώρους, λόγου χάριν από τους εξαθλιωμένους πρόσφυγες του 1922, οι συγκεντρώσεις των οποίων στιγματίζονται ως «εστίες βρωμιάς», εξιχνιάζει εγκλήματα με επιτυχία, λόγου χάριν τον φόνο του Αθανασόπουλου, λαμβάνει έκτακτα μέτρα τάξης στην πρωτεύουσα –σε 43 περιπτώσεις το 1929– , ασχολείται με τη σύλληψη χρηστών και διακινητών ναρκωτικών, κυρίως στο κέντρο της Αθήνας και στον Πειραιά, ενώ τα κτίρια της αστυνομίας επεκτείνονται στο σώμα της πόλης και εφαρμόζονται σύγχρονες μέθοδοι επιτήρησης του πληθυσμού, από τη διαρκή πρόσβαση της αστυνομίας σε ένα διαρκώς επεκτεινόμενο τμήμα των πόλεων, ύστερα και από την έλευση των προσφύγων, μέσω της συστηματοποίησης δικτύου πληροφοριοδοτών, αλλά και με τη συγκρότηση της «αστυνομικής μνήμης» με την κατάρτιση ποινικού μητρώου και τη δακτυλοσκοπία – ελήφθησαν το 1936 247.000 αποτυπώματα έναντι 40.000 το 1925. Σταδιακά και όσο πλησιάζουμε προς τον πόλεμο, ο εκσυγχρονισμός του σώματος αφορά στη μετάβαση από την ωμή κατασταλτική παρέμβαση, αυτήν που συνήθιζε να ασκεί η Χωροφυλακή, σε μια αστυνόμευση προληπτικού κυρίως χαρακτήρα, με αξιοποίηση επιστημονικών μεθόδων και της στατιστικής, χωρίς, βεβαίως, να αποσιωπάται η ταξικότητα των σχετικών καταλογογραφήσεων, εφόσον ο «εσωτερικός εχθρός» καιροφυλακτεί. Προφανώς, το εκσυγχρονιστικό πρόταγμα, η επιτήρηση του δημόσιου χώρου σε ό,τι αφορά στην αστυνομία, «προς δημοσίαν χρήσιν και διά δημόσιον όφελος», αλλοιώθηκε, απόδειξη χαρακτηριστική συνιστά επ΄αυτού η απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου στις 6 Ιουνίου 1933, όπου αποδείχτηκε ότι ήταν αναμεμιγμένα στελέχη της αστυνομίας, όπου προκλήθηκε «εμφύλια διαμάχη».

Κεντρικό συμπέρασμα του εξαιρετικού και πολύτιμου, από πολλές απόψεις, όπως, πιστεύω, έγινε σαφές, βιβλίου του Φωτάκη είναι ότι η Αστυνομία Πόλεων συνέστησε και σύστησε εγχείρημα κοινωνικής επέκτασης του κράτους στο κοινωνικό σώμα κατά τον Μεσοπόλεμο, περίοδο στροφής του «κοινωνικού βλέμματος προς τα μέσα, με την εσωτερική ασφάλεια και την κατοχύρωση του μονοπωλίου άσκησης βίας να αναδεικνύεται σε κεντρικά ζητούμενα των ‘’κινδύνων πραξικοπήματος’’ ή του ‘’κομμουνιστικού κινδύνου’’». Έτσι, διαμόρφωσε καινούργιους όρους για πώς μπορούμε αν προσεγγίσουμε τη συμβίωση και την αντιπαράθεση κράτους και κοινωνικού σώματος κατά την περίοδο με την οποία το βιβλίο ασχολείται. Το κράτος και η κοινωνία βρίσκονται σε διαρκή ώσμωση. Στους στόχους της ίδρυσης του σώματος ο Φωτάκης δείχνει πως κεντρική επιδίωξη ήταν η πρόσβαση στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα των πόλεων, με σαφή στόχο τον έλεγχό τους, ιδίως κατά τη δεκαετία που η εργατική τάξη στις πόλεις αναδύεται με δυναμισμό και διεκδικεί τα δικαιώματά της. Συγχρόνως και παράλληλα, ο αστικός χώρος ανανοηματοδοτείται μέσω της αστυνόμευσης, αναλόγως νομιμοποιείται και το νεότευκτο σώμα ως φορέας τάξεως και ησυχίας, μαζί και «κοινωνικής ειρήνης» – οι πόλεις ανασυγκροτούνται την ίδια εποχή που συγκροτείται η Αστυνομία Πόλεων, μηχανισμός δυναμικός, και έτσι μάς δείχνει πειστικά και ψύχραιμα ο Φωτάκης οφείλουμε να τον αντιμετωπίζουμε. Όσο για το ίδιο το κράτος, κι αυτό αλλάζει, καθώς διαμορφώνεται μέσα από τις πρακτικές και τη δράση του σώματος που το ίδιο ίδρυσε, σώμα που δεν μπορούμε να το αντιμετωπίζουμε, ύστερα από την κοπιώδη εργασία του Φωτάκη, που, πάντως, διαβάζεται ως… αστυνομικό αφήγημα, ούτε μόνον ως μηχανισμό πραιτοριανών ούτε αποκλειστικά ως θεματοφύλακα της κοινωνίας. Από αυτή την άποψη το ανά χείρας εγχείρημα του Αχιλλέα Φωτάκη, ένα κατορθωμένο και γοητευτικό αφηγηματικά εγχείρημα, συστήνει ένα προνομιακό πεδίο θέασης του «μετέωρου μοντερνισμού» του ελληνικού Μεσοπολέμου.