Μην πεις λέξη: Η κρυφή ιστορία του IRA, του Πάτρικ Ράντεν Κιφ

Η Τζιν Μακόνβιλ ήταν μια φτωχή, περιστασιακά εργαζόμενη, Ιρλανδή προτεστάντισσα, μητέρα δέκα παιδιών, παντρεμένη μ’ έναν φτωχό καθολικό Ιρλανδό. Ζούσε στο δυτικό Μπέλφαστ, περιοχή όπου η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν καθολικοί και οπαδοί της ένωσης της Βόρειας Ιρλανδίας ή της Ιρλανδίας του Βορρά, όπως την αποκαλούσαν, με την Ιρλανδία. Τον Δεκέμβριο του 1972 την απήγαγε ο Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός (IRA) και μετά από 31 χρόνια ο σκελετός της βρέθηκε ξεθαμμένος στην άμμο μιας παραλίας.

Η Ιρλανδία είναι μια πολυβασανισμένη χώρα, με πολέμους με την αποικιοκρατική Αγγλία, με τον Πόλεμο της Ιρλανδικής Ανεξαρτησίας (1919- 1921) αλλά και τον δικό της εμφύλιο (1922-1923), όπου δολοφονήθηκε ο Μάικλ Κόλινς, ο πιο σημαντικός ηγέτης του Πολέμου της Ιρλανδικής Ανεξαρτησίας και της Συνθήκης με το Ηνωμένο Βασίλειο για την ανεξαρτησία του νότιου τμήματος της Ιρλανδίας. Αυτός για τον οποίο ο ποιητής Μπρένταν Μπίαν έγραψε το «Γελαστό παιδί», το οποίο μελοποίησε ο ανεπανάληπτος Μίκης. Ο Μάικλ Κόλινς ήταν αυτός που «σκοτώσαν οι δικοί μας» κι όχι οι εχθροί μας. Και μετά το 1921, όπου μόνο το νότιο κομμάτι της Ιρλανδίας ανεξαρτητοποιήθηκε, χύθηκε πολύ ιρλανδικό και αγγλικό αίμα, αλλά όχι μόνο. Τα θύματα του πολέμου ανεξαρτησίας αλλά και της μετέπειτα δράσης του IRA και των Ενωτικών των λεγόμενων έξι Κομητειών του Όλστερ δεν ήταν μόνο Ιρλανδοί και Άγγλοι. Ήταν και Σκοτσέζοι και Ουαλοί στρατιώτες και αθώοι πολίτες των τεσσάρων εθνοτήτων της Μεγάλης Βρετανίας.

Ο Μάικλ Κόλινς ήταν αυτός που «σκοτώσαν οι δικοί μας» κι όχι οι εχθροί μας. Και μετά το 1921, όπου μόνο το νότιο κομμάτι της Ιρλανδίας ανεξαρτητοποιήθηκε, χύθηκε πολύ ιρλανδικό και αγγλικό αίμα.

Αιματηρές όμως ήταν και οι σχέσεις ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες του IRA. Μια πολυσύνθετη ιστορία που για να μην την απλοποιήσει και την εργαλειοποιήσει κανείς χρειάζεται πολύ προσπάθεια και γνώσεις, όπως αυτές του Αυστραλού συγγραφέα και αρθρογράφου Πάτρικ Ράντεν Κιφ. Ο Κιφ έχει ιρλανδική καταγωγή, ζει μόνιμα στις ΗΠΑ και οι σχέσεις του με την Ιρλανδία είναι πολύ χαλαρές. Εδώ αναλαμβάνει, μέσα από την εξιστόρηση γεγονότων που συνδέονται παράλληλα με τη δολοφονία της Τζιν Μακόνβιλ, να διερευνήσει το ποιος ήταν ο ηθικός και ποιος ο πραγματικός αυτουργός της δολοφονίας της. Δεν είναι όμως μόνο αυτός ο στόχος του. Χρησιμοποιεί την απαγωγή και τη δολοφονία για να σκιαγραφήσει τις συνθήκες μέσα στις οποίες έδρασε ο IRA, με τις δυο πλευρές του, τον Επίσημο και τον λεγόμενο Προσωρινό ή τους Πρόβος, στον οποίο συμμετέχουν με πάθος και τρομοκρατική δράση δυο αδελφές, η Ντολόρς και η Μάριαν Πράις. Αυτές «δείχνει» ο συγγραφέας ως φυσικούς αυτουργούς της δολοφονίας της Μακόνβιλ και ως ηθικό τον Τζέρι Ανταμς, τον κατοπινό ηγέτη του Σιν Φέιν, του κόμματος που κακώς θεωρείται πολιτικό σκέλος του IRA. Αυτό ιδρύθηκε από τον Άρθρουρ Γκρίφιθ, ο οποίος συμφώνησε με την Συνθήκη του Λονδίνου του 1922 για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας του Νότου και έγινε ο πρώτος Πρόεδρος της Ιρλανδικής Δημοκρατίας. Ο Άνταμς ποτέ δεν παραδέχθηκε ότι ήταν μέλος του IRA, ακόμη και όταν το 2014 συνελήφθη γι’ αυτή τη δολοφονία.

Ο Τζέρι Άνταμς, ηγέτης του Σιν Φέιν από το 1983 έως το 2018. Το 2014 συνελήφθηκε και κρατήθηκε κατηγορούμενος για τη δολοφονία της Τζιν Μακόνβιλ.

O συγγραφέας μελέτησε πολλά αρχεία, εφημερίδες και βιβλιογραφία, αλλά κυρίως μελέτησε τα αρχεία μιας έρευνας βασισμένης σε ηχογραφήσεις, όπως αυτή του Κολεγίου της Βοστόνης, άνθρωποι του οποίου, με ίδια δράση στα γεγονότα που προέκυψαν μετά τις λεγόμενες Ταραχές του 1969, πήραν συνεντεύξεις από πρώην στελέχη του Προσωρινού IRA, όπως από τον νεαρό Διοικητή της Μεραρχίας Δ’ Μπρένταν Χιουζ και από την Ντολόρς Πράις, αλλά και από Ενωτικούς μαχητές. Ο Μπρένταν ήταν φίλος αρχικά, συγκρατούμενος του Άνταμς και στη συνέχεια άσπονδος εχθρός του. Δεν τού συγχώρησε ποτέ τη συμβιβαστική Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, το 1998. Το ίδιο έκαναν και οι δυο αδελφές Πράις.

Η Ματωμένη Κυριακή συνέβη τις 30 Ιανουαρίου 1972, όταν Βρετανοί στρατιώτες του Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών άνοιξαν πυρ κατά άοπλων Ιρλανδών πολιτών που διαμαρτύρονταν για τις συνεχόμενες διακρίσεις κατά των καθολικών, σκοτώνοντας 13 απ’ αυτούς.

Μια Συμφωνία που είχε απέναντι της τους νεκρούς της Ματωμένης Κυριακής και της Ματωμένης Παρασκευής, αλλά και τους νεκρούς δεκάδων άλλων επιθέσεων και ληστειών, ακόμη και στο Λονδίνο, ακόμη και μια τρομοκρατική ενέργεια κατά της Θάτσερ, από την οποία αυτή γλύτωσε από καθαρή τύχη. Η Ματωμένη Κυριακή συνέβη τις 30 Ιανουαρίου 1972, όταν Βρετανοί στρατιώτες του Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών άνοιξαν πυρ κατά άοπλων Ιρλανδών πολιτών που διαμαρτύρονταν για τις συνεχόμενες διακρίσεις κατά των καθολικών, σκοτώνοντας 13 απ’ αυτούς. Και η Ματωμένη Παρασκευή ήταν η απάντηση της Ταξιαρχίας του Μπέλφαστ, οργάνωσης του Προσωρινού IRA, η οποία στις 21 Ιουλίου 1972 προέβη σε μια σειρά δολοφονικών βομβιστικών επιθέσεων με 9 νεκρούς και 130 τραυματίες. Ταραχές και δολοφονίες που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα από τον λεγόμενο Νέο IRA και τους Ενωτικούς. Όλα αυτά γίνονταν στο όνομα της ψυχής δυο δολοφονικών θρησκευτικών εθνικισμών, των καθολικών και των Ενωτικών Ιρλανδών, αλλά και του αγγλικού μεγαλοϊδεατισμού. Κάθε εθνικισμός μιλά στο όνομα μιας ψυχής που γι’ άλλους είναι το όνομα, γι’ άλλους το αίμα, γι’ άλλους η θρησκεία, γι’ άλλους το χώμα. Δυστυχώς δεν υπάρχει εμβόλιο για να νικηθεί ο εθνικισμός. Αλλά οι διακρίσεις και οι ανισότητες κατά της μιας πλευράς, στη συγκεκριμένη της ιρλανδικής μειοψηφίας των καθολικών, δεν επιτρέπουν μέχρι σήμερα οι αντιπαλότητες και οι έχθρες να ξεχαστούν εντελώς κι απ’ όλους. Οι καθολικοί, αν και είναι πλειοψηφία στην Ιρλανδία, ήταν τότε μειοψηφία στον Βορρά. Αυτό σήμερα έχει αλλάξει και στην τελευταία απογραφή μετά το Brexit οι δυο κοινότητες έχουν σχεδόν τον ίδιο πληθυσμό, 41,5% οι προτεστάντες και 41% οι καθολικοί.

Επιστρέφω όμως τώρα στην κυρίως υπόθεση και στην απολαυστική γραφή του Κιφ. Το θύμα, η προτεστάντισσα Τζιν Μακόνβιλ, μετά τον θάνατο του καθολικού συζύγου της, έχει να αναθρέψει δέκα παιδιά. Όλοι τους είχαν μετακομίσει στο καθολικό δυτικό Μπέλφαστ. Ζουν σε συνθήκες απίστευτης φτώχειας αλλά και περιφρόνησης από τους γείτονές τους. Η ίδια έκανε απόπειρες αυτοκτονίας πάσχοντας από βαθιά κατάθλιψη. Το παράλογο της ζωής της επιβεβαιώνεται και από το γεγονός πως ο μεγάλος γιος που θα μπορούσε να βοηθήσει την οικογένεια, συλλαμβάνεται ως μέλος του Επίσημου IRA. Μια νύκτα κάνει το λάθος να βγει έξω από την πόρτα του σπιτιού της για να βοηθήσει έναν τραυματισμένο Βρετανό στρατιώτη. Έκτοτε την αντιμετωπίζουν σαν «αγαπητικιά» των Άγγλων. Αφού την θεωρούσαν πόρνη, δεν ήταν δύσκολο να τη θεωρήσουν και πράκτορα.

Η Ματωμένη Παρασκευή ήταν η απάντηση της Ταξιαρχίας του Μπέλφαστ, οργάνωσης του Προσωρινού IRA, η οποία στις 21 Ιουλίου 1972 προέβη σε μια σειρά δολοφονικών βομβιστικών επιθέσεων με 9 νεκρούς και 130 τραυματίες.

Η Ντολόρς Πράις είναι το ακριβώς αντίθετο. Κόρη επιφανών Ιρλανδών ρεπουμπλικάνων επαναστατών, γνωρίζει από νεαρή τη βία που ασκούσαν οι προτεστάντες κατά των καθολικών. Έτσι, μια ειρηνική πορεία νεαρών καθολικών που ζητούσαν να τεθεί τέλος στις εναντίον τους διακρίσεις, στην οποία συμμετείχε και η Ντολόρς με την αδελφή της, αντιμετωπίζεται με βροχή από πέτρες σ’ ενέδρα που είχαν στήσει οι Ενωτικοί στη γέφυρα Μπερντόλετ. Μετά τα γεγονότα της γέφυρας, το 1969, αρχίζουν οι περίφημες «Ταραχές» μεταξύ των δυο θρησκευτικών κοινοτήτων, τις οποίες υποτίθεται ήρθε να τιθασεύσει ο Βρετανικός Στρατός. Αυτός όμως είναι προκατειλημμένος κατά των καθολικών και στην ουσία διευκολύνει την τρομοκρατική δράση των κατά βάση προτεσταντών Ενωτικών του Όλστερ. Ο πετροπόλεμος στη γέφυρα συν η οικογενειακή τους παράδοση ήταν αποφασιστικοί παράγοντες για την πολιτική ριζοσπαστικοποίηση των δυο αδελφών. Μετά από ληστείες και κάποιες βομβιστικές δράσεις από τις οποίες καταφέρνουν να ξεφύγουν, συλλαμβάνονται για μια –ουσιαστικά αποτυχημένη– βομβιστική επίθεση στο Λονδίνο. Εντωμεταξύ είχαν γνωρίζει τον Τζέρι Άνταμς και τον αγωνιστή ή τρομοκράτη ή και τα δύο Μπρένταν Χιούζ. Στη φυλακή του Μπρίξτον –στην ίδια φυλακή που το 1922 είχε σβήσει από απεργίας πείνας ο Ιρλανδός ποιητής Τέρενς Μακσουίνι– ξεκινούν και οι δυο απεργία πείνας που τις έφερε στα πρόθυρα του θανάτου. Σώζονται την τελευταία στιγμή, αφού η κυβέρνηση υποχώρησε και επέτρεψε να σταλούν σε ιρλανδική φυλακή. Κάτι που δεν συνέβη με τον Μπόμπι Σαντς ο οποίος πέθανε το 1981, μετά από 66 μέρες απεργίας πείνας. Ο Τζέρι Άνταμς, ο οποίος μέχρι σήμερα δεν παραδέχεται ότι ήταν μέλος του IRA, φέρεται από μερικούς πρώην ένοπλους συνεργάτες του να αρνήθηκε συμβιβαστική πρόταση της κυβέρνησης της Θάτσερ. Οι Πράις, ο Μπρένταν, ο Ρίκι Ο΄Ρο, ο Τζέρι Μπράντλεϋ και πολλοί άλλοι μαχητές του IRA τον θεωρούν ηθικό αυτουργό του θανάτου του Μπόμπι Σαντς και των άλλων εννέα συγκρατούμενών του και τον υποδεικνύουν ως ηγέτη των ενόπλων Πρόβος και της Ταξιαρχίας του Μπέλφαστ.

Αυτή την περίοδο οι δυο αδελφές φέρεται να έχουν αναλάβει να στέλνουν στην Ιρλανδία, όπου και δολοφονούνταν, όλους όσοι κατηγορούνταν για συνεργασία με τους Άγγλους. Αλλά δεν ήταν μόνο οι χαφιέδες. Σε μια κοινωνία εξόχως πουριτανική οι «Ταραχές» είχαν απελευθερώσει τις σεξουαλικές σχέσεις. Το μέλος του IRA, αποσχηματισμένος μοναχός, Τζον Λίνσκι, δολοφονεί, χρησιμοποιώντας τον IRA, τον άνδρα της ερωμένης του, τον οποίο κατηγόρησε ως χαφιέ. Η ανακάλυψη του ψέματος οδηγεί στην εκτέλεσή του. Η ειρωνεία; Ο αρχηγός αυτών με το όνομα οι Καρυοθραύστες που αναλάμβαναν την εξόντωση των «χαφιέδων», το περίφημο «Μπριζολομάχαιρο», ο Φρέντι Σκαπατίτσι ήταν για πολλά χρόνια ο ίδιος συνεργάτης της βρετανικής και ιρλανδικής αστυνομίας.

Οι δυο αδελφές, η Ντολόρς και η Μάριαν Πράις, οι θεωρούμενες ως φυσικοί αυτουργοί της απαγωγής της Τζιν Μακόνβιλ.

Η Ντολόρς και ο Μπρένταν μέχρι το τέλος της ζωής τους μισούσαν τον «προδότη» Άνταμς. Η Ντολόρς αν και παντρεύτηκε τον Ιρλανδό ηθοποιό Στίβεν Ρέι (πρωταγωνίστησε στο αριστουργηματικό «Παιγνίδι των Λυγμών» του Νιλ Τζόρνταν) και έζησε μαζί του 23 χρόνια, ποτέ δεν ξεπέρασε τον αλκοολισμό και την κατάθλιψή της, ζώντας με τους εφιάλτες της και το μίσος κατά του Άνταμς. Αν και μπαίνοντας στη φυλακή μετέφερε στη αδελφή της την οδηγία του Άνταμς «μην πεις λέξη», αυτή βγαίνοντας από τη φυλακή και μετά την Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής είπε πολλές «λέξεις» και απηύθυνε πολλές κατηγορίες κατά του Άνταμς και όλων όσοι τον ακολούθησαν στη Συμφωνία. Ενώ κι από την άλλη, τα παιδιά της Μακόνβιλ, μέχρι το 2003, όπου και βρήκαν το μέρος που την είχαν θάψει οι εκτελεστές της, για 31 χρόνια έψαχναν να βρουν τον τάφο της. Το 2014, μετά την αποκάλυψη των Αρχείων του Κολεγίου της Βοστόνης, ο Άνταμς συλλαμβάνεται ως ηθικός αυτουργός για τον θάνατο της Μακόνβιλ. Τέσσερεις μέρες μετά αφήνεται ελεύθερος λόγω έλλειψης στοιχείων.

Ο συγγραφέας[ ...] επιχειρεί να εντάξει τη βία μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο – χωρίς να το καταφέρνει πάντα, μια που πολύ λίγα γράφει για τη βία των Ενωτικών.

Ο συγγραφέας απορρίπτει τη βία τόσο της Ματωμένης Κυριακής όσο και αυτή της Ματωμένης Παρασκευής. Δεν είναι οπαδός του «Ναι, αλλά». Δεν βλέπει όμως και τη δράση των πρωταγωνιστών του μέσα από κοινοτοπίες του στυλ «καταδικάζω τη βία απ’ όπου και αν προέρχεται». Επιχειρεί να εντάξει τη βία μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο – χωρίς να το καταφέρνει πάντα, μια που πολύ λίγα γράφει για τη βία των Ενωτικών. Αν και σκοπός του είναι να διερευνήσει κυρίως τη δολοφονία της Μακόνβιλ, μάς προσφέρει στοιχεία για τη ψυχοσύνθεση των ατόμων και τις σχέσεις των ενόπλων ομάδων. Όσον αφορά τον ρόλο του Άνταμς, αν και φαίνεται σ’ ορισμένα σημεία να τον αποδομεί, στην ουσία συνυφαίνει την όλη δράση του με το τελικό αποτέλεσμα, που ήταν η ειρήνευση. Ούτε η Ντολόρς ούτε ο Άνταμς είναι απόλυτα καθαροί. Πώς να είναι, όταν γύρω τους είχε κυλήσει τόσο αίμα; Ούτε όμως είναι μόνο θύματα. Μοναδικό θύμα εδώ ήταν η Τζιν Μακόνβιλ. Αν και μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί αν ήταν ή όχι πληροφοριοδότρια. Το πιο πιθανόν πάντως είναι πως πλήρωσε το ότι ήταν προτεστάντισσα σε μια καθολική συνοικία. Την αντιφατικότητα πάντως των συνθηκών μέσα στις οποίες παράγεται η βία, δεν μπορούν να την καταλάβουν όλοι όσοι εργαλειοποιούν την καταδίκη της βίας υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Αλλά και ο συγγραφέας δεν ξεφεύγει από τις αντιφάσεις του έργου που ανέλαβε. Από τη μια αποκαλύπτει τον σκοτεινό ρόλο του Άνταμς, από την άλλη φαίνεται να αποδέχεται τα γκράφιτι των καθολικών συνοικιών στα οποία ο Τζέρι Ανταμς τιμάται ως «ειρηνοποιός, αρχηγός, οραματιστής».

Τελικά ο μεγάλος πρωταγωνιστής σ’ αυτό το βιβλίο είναι ο Τζέρι Άνταμς και οι αντιφάσεις του. Ένας γεννημένος ηγέτης που από πολέμαρχος μετατράπηκε σε ειρηνοποιό; Ή μήπως για να γίνει ειρηνοποιός, έπρεπε να γίνει πρώτα πολέμαρχος; Στο ερώτημα δεν απαντά το βιβλίο, γιατί αυτή η ιστορία δεν έχει τέλος. Σ’ αυτό το βιβλίο δεν συμμετέχουν μόνο οι θύτες, τα θύματα, οι εκτελεστές, κάποιοι ειρηνοποιοί και κάποιοι φιλοπόλεμοι ιερείς, οι βασανιστές, οι ιθύνοντες νόες, οι χαφιέδες, οι ειρηνικοί πολίτες. Συμμετέχει και η Μεγάλη Ιστορία. Γι’ αυτό και παρά τις αντιφάσεις του –λίγο άνισο με τον Ανταμς, όχι όμως και με την Ντολόρς και τον Μπρένταν– κρατάμε στα χέρια μας ένα πολύ καλό βιβλίο, σε μια γάργαρη, άψογη μετάφραση του Κωστή Πανσέληνου.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας. Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Στις Ταραχές έκανε την εμφάνισή του ένα φαινόμενο γνωστό ως «Ναι, αλλά». Αν ανέφερες το όνομα της Τζιν Μακόνβιλ κάποιος θα σου απαντούσε: Ναι, αλλά η Ματωμένη Κυριακή; Στο οποίο εσύ θα μπορούσες να πεις: Ναι, αλλά η Ματωμένη Παρασκευή; Και η συζήτηση θα συνεχιζόταν έτσι: Ναι, αλλά ο Πατ Φενούκεϊν; Ναι, αλλά η βομβιστική επίθεση στο Λα Μον; Ναι, αλλά η σφαγή στο Μπάλφερι; Ναι, αλλά το Ενισκίλεν; Ναι, αλλά το μπαρ του Μαγιούρκ; Ναι, αλλά. Ναι, αλλά. Ναι, αλλά». (σ. 422)