alt

Για την προσωπική μυθιστορία του Απόστολου Δοξιάδη «Ερασιτέχνης επαναστάτης» (εκδ. Ίκαρος).

Του Θόδωρου Σούμα

Η αυτοβιογραφία του Απόστολου Δοξιάδη αναφορικά με τα πολιτικά βιώματά του, ξεκινά από την παιδική ηλικία και τη σχέση με τον πατέρα και την οικογένειά του, συνεχίζει στο Κολλέγιο Αθηνών, στις σπουδές μαθηματικών στο αμερικάνικο πανεπιστήμιο Κολούμπια, κατόπιν στο Παρίσι και στην συνεισφορά του στον παράνομο, αντιδικτατορικό μηχανισμό της φοιτητικής οργάνωσης του ΚΚΕ εσωτερικού, όλα αυτά παράλληλα με ψυχαγωγικά ή επικίνδυνα ή και προσωπικώς επώδυνα ταξίδια στην Ελλάδα. 

Η οριακή αφηγηματική στιγμή του βιβλίου είναι η επιβολή της δικτατορίας. Μέχρι τότε οι κυριότερες πολιτικές αναφορές του μικρού Απόστολου ήταν το παιδικό βιβλίο «Το πιο σωστό» του Μάνρο Ληφ, οι διαπαιδαγωγικές κουβέντες με τον πολύ μορφωμένο και πολιτικοποιημένο, φιλελεύθερο, πατέρα Κωνσταντίνο Δοξιάδη.

Η οριακή αφηγηματική στιγμή του βιβλίου είναι η επιβολή της δικτατορίας. Μέχρι τότε οι κυριότερες πολιτικές αναφορές του μικρού Απόστολου ήταν το παιδικό βιβλίο Το πιο σωστό του Μάνρο Ληφ, οι διαπαιδαγωγικές κουβέντες με τον πολύ μορφωμένο και πολιτικοποιημένο, φιλελεύθερο, πατέρα Κωνσταντίνο Δοξιάδη, οι γελοιογραφίες των εφημερίδων, οι αναφορές στα υπάρχοντα κόμματα και το Παλάτι και η σκοτεινή, περιπετειώδης ιστορία του διπλού σοβιετικού πράκτορα Kιμ Φίλμπυ στην Αγγλία.

Ο ουρανός γυρνά ανάποδα για τον μικρό, με την ανελεύθερη, δεσποτική λαίλαπα της χούντας! Το πολιτικό σκηνικό της «προσωπικής μυθιστορίας» του Απόστολου Δοξιάδη μεταμορφώνεται επίφοβα κι οδυνηρά, όταν γνωστοί, φίλοι, καθώς και η αδελφή του συλλαμβάνονται. Αλλάζει ως ένα βαθμό και το τοπίο της κουλτούρας και των πολιτιστικών ερεθισμάτων και ενδιαφερόντων του: Ακούει τα τραγούδια του Ξυλούρη και του Σαββόπουλου στις μπουάτ, διαβάζει την αποκαθηλωτική κριτική στο σοβιετικό σύστημα, του Άρθουρ Καίσλερ, στο Μηδέν και το άπειρο, βλέπει στα σινεμά το Ζ και την Ομολογία του Γαβρά, αργότερα, στην Αμερική. Διαβάζει Μαρξ, Ένγκελς, Κόσικ, Πλεχάνωφ και Λένιν, υπό την καθοδήγηση του οργανωμένου κομμουνιστή, ενθουσιωδώς στρατευμένου, ξαδέλφου του, Αρίστου Δοξιάδη. 

Οι αντιφασίστες νέοι δεν ξέρουν ακόμη καλά πώς και εάν συνδυάζεται η δημοκρατία με το κομμουνιστικό κίνημα, ιδίως απέναντι στον περιβόητο δημοκρατικό συγκεντρωτισμό και στην αμφισβητήσιμη δικτατορία του προλεταριάτου... Ο Απόστολος, εναργής, διαυγής, οξύνους, τα αμφισβητεί αμφότερα.

Νέα πολιτικά γεγονότα εισβάλλουν στο στέρεα δομημένο, αυτοβιογραφικό αφήγημα και στη ζωή του νεαρού Απόστολου Δοξιάδη, η επέμβαση των σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία εναντίον του εκδημοκρατισμού που έφερνε ο Ντούμπτσεκ, οι αντιπολεμικές κινητοποιήσεις κόντρα στον πόλεμο του Βιετνάμ και το αντιρατσιστικό κίνημα στις ΗΠΑ, το αντιδικτατορικό, ειδικότερα φοιτητικό, κίνημα και το ΚΚΕ εσωτερικού, η γραφική και πλουμιστή, εξωτική, εξωκοινοβουλευτική άκρα αριστερά στη Γαλλία, κ.ο.κ. 

Κατά συνέπεια, οι ανθρώπινες σχέσεις με όλους τους γνωστούς του, τροποποιούνται κι αποκτά νέους φίλους και συναγωνιστές, στην Αμερική και στη Γαλλία. Πιο καθοριστικοί, πολιτικά, ο Άξελ Σωτήρης Βαλντέν και οι εκλιπόντες σήμερα Αχιλλέας Ιωαννίδης και Σταύρος Τσακυράκης, όλοι νέοι του ΚΚΕ εσωτερικού και του Ρήγα Φεραίου, που επηρεάζουν έντονα με το οργανωμένο μυαλό και την τόλμη τους, τον Βενιαμίν της παράνομης οργάνωσης, Απόστολο. Ο Απόστολος Δοξιάδης συνεργάζεται με παρρησία μαζί τους και αναλαμβάνει περισσότερο ή λιγότερο επικίνδυνες πολιτικές αποστολές, στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Για να γίνουν όλα αυτά απαιτείται εντιμότητα και αφοσίωση, πάθος για τη δημοκρατία. Οι αντιφασίστες νέοι δεν ξέρουν ακόμη καλά πώς και εάν συνδυάζεται η δημοκρατία με το κομμουνιστικό κίνημα, ιδίως απέναντι στον περιβόητο δημοκρατικό συγκεντρωτισμό και στην αμφισβητήσιμη δικτατορία του προλεταριάτου... Ο Απόστολος, εναργής, διαυγής, οξύνους, τα αμφισβητεί αμφότερα.

alt

Το βιβλίο έχει εξαιρετική αστυνομική ή σωστότερα κατασκοπική αφήγηση (αποτελεί μίγμα της κατασκοπικής ιστορίας του Άγγλου, κομμουνιστή αρχικατάσκοπου, Φίλμπυ, και αριστερού, πολιτικο-αστυνομικού φιλμ). Είναι συναρπαστικό εάν το εκλάβουμε ως πολιτικό θρίλερ ή και ως ψυχολογικό θρίλερ. Μα και ως πολιτικό δοκίμιο, πρωτίστως.

Ο Ερασιτέχνης επαναστάτης ξυπνά αναμνήσεις και τη νοσταλγία για την επαναστατική νιότη, μας διασκεδάζει και προβληματίζει, μας θέτει ερωτήματα, μας γοητεύει και μας ψυχαγωγεί. Η αφήγηση, ψιλοδουλεμένη με υπομονή, σαν δαντέλα, με πλούτο συναισθημάτων και επεξεργασμένη, ισοζυγισμένη πλοκή, μας μαγνητίζει και παρασύρει. Το βιβλίο έχει εξαιρετική αστυνομική ή σωστότερα κατασκοπική αφήγηση (αποτελεί μίγμα της κατασκοπικής ιστορίας του Άγγλου, κομμουνιστή αρχικατάσκοπου, Φίλμπυ, και αριστερού, πολιτικο-αστυνομικού φιλμ). Είναι συναρπαστικό εάν το εκλάβουμε ως πολιτικό θρίλερ ή και ως ψυχολογικό θρίλερ. Μα και ως πολιτικό δοκίμιο, πρωτίστως.

Ο Ερασιτέχνης επαναστάτης ξεχωρίζει γιατί έχει (αυτο)ψυχαναλυτικό χαρακτήρα, κυρίως αναφορικά με τη σχέση του με τον πατέρα, αλλά και με το ψυχολογικό σύνδρομο που προκύπτει από το να έχεις για πατέρα έναν σπουδαίο άνθρωπο. Το βιβλίο εκφράζει έντονη ενδοσκόπηση κι αναστοχασμό, προχωρημένη, ώριμη αυτογνωσία, μοιάζει με αυτοανάλυση, που ενδεχομένως θα βασιζόταν σε –υπαρκτές ή νοερές– ψυχαναλύσεις του συγγραφέα. 

Διαθέτει οξύ, κριτικό, διαβρωτικό, πολιτικό βλέμμα (ενίοτε χιουμοριστικό, σκωπτικό), σχετικά με τις αγκυλώσεις, τη γραφειοκρατία, τον παραδοσιακό κι ορθόδοξο, κομμουνιστικό δογματισμό, τις θεωρητικολογίες και το πολύ μπλα μπλα στην ανανεωτική αριστερά. Από μακριά στον χρόνο κι από ψηλά, οι διαμάχες των αριστερών, νεολαιίστικων στελεχών μοιάζουν με παιχνίδι ή καλαμπούρι νέων. Γι' αυτό αναδεικνύεται και η αστεία πλευρά της «προσωπικής μυθιστορίας» του Απόστολου Δοξιάδη και η όψη της φαρσοκωμωδίας (ή πολιτικής σάτιρας) στο έργο. Μετά τη νοσταλγία που σε καταλαμβάνει αρχικά διαβάζοντάς το, ακολουθεί η ματαιωτική αίσθηση πως για πολύ χρόνο, μέσω των αέναων συζητήσεων και του μπλα μπλα, οι νέοι διύλιζαν σχολαστικά τον κώνωπα, μια εικόνα που από μακριά δείχνει κάπως γελοία. Η απομυθοποίηση της αριστεράς που κάνει ο Απόστολος Δοξιάδης, του μαρξισμού και του ΚΚΕ εσωτερικού είναι ευφυής, ρηξικέλευθη και οξυδερκής. Ενδιαφέρον έχουν οι κριτικές επισημάνσεις του για τη μαρξιστική θεωρία, τη μέθοδο δράσης και τον τρόπο λειτουργίας των κομμουνιστικών κομμάτων. Αξιοσημείωτη είναι η κριτική, απομυθοποιητική, αποδομητική ματιά του στα πολιτικά πεπραγμένα της τότε αριστεράς, στη γλώσσα, τη σκέψη και τη μέθοδό της.

Η αξία του έργου αυξάνεται γιατί αποτελεί σημαντική μαρτυρία για την εποχή της χούντας και τις ανολοκλήρωτες, διστακτικές προσπάθειες της ανανεωτικής, ευρωκομμουνιστικής αριστεράς.

Το Ερασιτέχνης επαναστάτης περνάει στην αφήγησή του πλήθος σημαντικά πολιτικά γεγονότα της εποχής του, των δεκαετιών του '60 και του '70. Η αξία του έργου αυξάνεται γιατί αποτελεί σημαντική μαρτυρία για την εποχή της χούντας και τις ανολοκλήρωτες, διστακτικές προσπάθειες της ανανεωτικής, ευρωκομμουνιστικής αριστεράς. Αξιοπρόσεχτη και ρεαλιστική είναι η περιγραφή των ευρωκομμουνιστών (ΚΚΕ εσωτερικού) στο εξωτερικό και την Ελλάδα. Μπορεί, αυτοί που δεν γνωρίζουν τα πρόσωπα, τα γεγονότα και το γίγνεσθαι της ελληνικής, ευρωκομμουνιστικής, ανανεωτικής αριστεράς επί χούντας, να μη πολυκαταλάβουν το βιβλίο, να μη το νοιώσουν, ή απλά να μη τους μιλήσει... Περιλαμβάνει οπωσδήποτε εύστοχες πολιτικές αναλύσεις, σαν τα πολιτικά άρθρα του Απόστολου Δοξιάδη, (διαβάζεται δηλαδή και σαν πολιτικό ή κοινωνιολογικό δοκίμιο). 

Επισημαίνουμε τον τεράστιο όγκο δουλειάς (λίγο πάνω από 1000 σελ.) και τις πολλές εργατώρες συγγραφικής λογοτεχνικής εργασίας, συζητήσεων και συλλογής πληροφοριών, για να επανενεργοποιηθούν οι αναμνήσεις του συγγραφέα. 

Ο Απόστολος Δοξιάδης έκανε μια επίμονη εργασία για να ανακινήσει τις νεανικές μνήμες μας από την εποχή της δικτατορίας, αλλά και για να οξύνει την ενσυναίσθηση, την (αυτο)κριτική ματιά, την επανεξέταση των –αντιχουντικών και αριστερών– πεπραγμένων. Κεντρίζει το απομυθοποιητικό βλέμμα, με ενδοσκόπηση και αναστοχασμό. Το έργο του συγκινεί μα και βάζει σε βαθιά σκέψη, με τους αδογμάτιστους κι αναθεωρητικούς στοχασμούς του, τις ψυχολογικές αναλύσεις και περιγραφές. Υποστηρίζεται από την επίπονη, ακάματη εργασία του, που πρέπει να τον «στράγγιξε», να τον εξάντλησε, με όλη αυτή τη δουλειά ανάσυρσης, φιλτραρίσματος και κρίσης των αναμνήσεών του.

* Ο ΘΟΔΩΡΟΣ ΣΟΥΜΑΣ είναι συγγραφέας βιβλίων για τον κινηματογράφο και κριτικός κινηματογράφου.
Τελευταίο του βιβλίο, το δοκίμιο «Εθνικές κινηματογραφίες, στιλ και σκηνοθέτες» (εκδ. Αιγόκερως).


alt

Ερασιτέχνης επαναστάτης
Προσωπική μυθιστορία
Απόστολος Δοξιάδης
Ίκαρος 2018
Σελ. 1064, τιμή εκδότη €27,70

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΟΞΙΑΔΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μαχαίρι» του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – «Ένα φονικό φάντασμα από το παρελθόν»

«Μαχαίρι» του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – «Ένα φονικό φάντασμα από το παρελθόν»

Για το βιβλίο του Σαλμάν Ρούσντι [Salman Rushdie] «Μαχαίρι» (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, Δημήτρης Δουλγερίδης, εκδ. Ψυχογιός).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Υπάρχουν βιβλία που οι συγγραφείς προσδοκούν να γράψουν. Αυτά που θεωρητικά...

«Το όνομά μου είναι Γιώργος Χρονάς – Αυτοβιογραφία» (κριτική) – Πρόσωπα, φράσεις, αναπνοές

«Το όνομά μου είναι Γιώργος Χρονάς – Αυτοβιογραφία» (κριτική) – Πρόσωπα, φράσεις, αναπνοές

Για την αυτοβιογραφία του Γιώργου Χρονά «Το όνομά μου είναι Γιώργος Χρονάς» (εκδ. Οδός Πανός). Στην κεντρική εικόνα, ο Γιώργος Χρονάς.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Όσο τα πρόσωπα μεταλλάσσονται σε σκιές, όσο η μνήμη αναζητάει τα ίχνη που αφήσανε, όσο ο χ...

«Για τον Γιάννη Χρήστου» του Αλέξανδρου Αδαμόπουλου (κριτική)

«Για τον Γιάννη Χρήστου» του Αλέξανδρου Αδαμόπουλου (κριτική)

Για το βιβλίο του Αλέξανδρου Αδαμόπουλου «Για τον Γιάννη Χρήστου» (εκδ. Οδός Πανός).

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Συνεπής στη δημιουργική τακτική του, ο Αλέξανδρος Αδαμόπουλος ενίσχυσε την καθ’ ημάς πολιτισμική αγορά με μια ενδιαφέρουσα όσο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Καλώς ήρθατε στον ψηφιακό κόσμο: Έκθεση, performances, masterclasses και ομιλίες στο Onassis AiR

Καλώς ήρθατε στον ψηφιακό κόσμο: Έκθεση, performances, masterclasses και ομιλίες στο Onassis AiR

Τέσσερις ημέρες αφιερωμένες στις σχέσεις ανθρώπων και μηχανών, όπου εξερευνούμε τα όριά τους και αναζητούμε το οικείο και το ανοίκειο που προκύπτει μέσα από αυτές. Έκθεση, performances, masterclasses και ομιλίες μάς καλωσορίζουν στον κόσμο της ψηφιακής τέχνης.

Επιμέλεια: Book Press

...
Για τον Κώστα Γεωργουσόπουλο, de profundis

Για τον Κώστα Γεωργουσόπουλο, de profundis

«Συγχωρείστε μου το μακρινάρι, όσοι το διαβάσετε. Είναι de profundis. Και χρέος. Σ έναν πολύ σπουδαίο Έλληνα». 

Γράφει ο Γιάννης Κουτζουράδης

«…καρφώσανε τον γίγαντα, στον βράχο του Καυκάσου, τρία πουλάκια πέρασαν ...

«Δεν είναι ποτάμι» της Σέλβα Αλμάδα (κριτική) – Εκεί που τα όρια του κόσμου των ζωντανών και των νεκρών θολώνουν

«Δεν είναι ποτάμι» της Σέλβα Αλμάδα (κριτική) – Εκεί που τα όρια του κόσμου των ζωντανών και των νεκρών θολώνουν

Για τη νουβέλα της Σέλβα Αλμάδα «Δεν είναι ποτάμι» (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος. Όπου «το παρόν διαπλέκεται με το παρελθόν, η πραγματικότητα συνυφαίνεται με το όνειρο και τα όρια του κόσμου των ζωντανών και των νεκρών θολώνουν». Στην κεντρική εικόνα, ψαράδες στον ποταμό Πα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Ανταρκτική» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 3 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΟΙ ...

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», το οποίο κυκλοφορεί στις 2 Δεκεμβρίου από τος εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κεφάλαιο 2ο

Εκείνη την εποχή καταπιανόμουν με την κατα...

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντρζιτς (προδημοσίευση)

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντρζιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Μάριν Ντρζιτς [Marin Držić] «Μπάρμπα Μάρογιε» (μτφρ. Irena Bogdanović), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΡΙΤΗ ΠΡΑΞΗ


...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογραφία να κατέχει όπως κάθε χρόνο τη μερίδα του λέοντος.

Γράφουν οι Κώστας Αγοραστός, Διονύσης Μαρίνος*

...
Ιστορία, κοινωνία, πρόσωπα: 65 βιβλία του 2024 που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο μας

Ιστορία, κοινωνία, πρόσωπα: 65 βιβλία του 2024 που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο μας

Εξήντα πέντε δοκίμια αρχαίας και σύγχρονης ελληνικής και παγκόσμιας Ιστορίας, κοινωνιολογίας, φιλοσοφίας, πολιτισμικών σπουδών, γεωπολιτικής και διεθνών σχέσεων, αλλά και βιογραφίες και απομνημονεύματα, επιλεγμένα από την πλούσια βιβλιοπαραγωγή του 2024.

Γράφει ο Γιώργος ...

«Ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms): 15 βιβλία για… ένοχες απολαύσεις

«Ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms): 15 βιβλία για… ένοχες απολαύσεις

Τα «ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms) έχουν πλέον διακριτή παρουσία στην ελληνική εκδοτική παραγωγή και πολύ εντονότερη στην παγκόσμια. Τι τα διακρίνει, πού απευθύνονται και για τι μιλάει ένα επιτυχημένο rom-com; Επιλέξαμε 15 ρομαντικά μυθιστορήματα που ξεχώρισαν το 2024.

Γράφει η Φανή Χατζή ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ