milon tis eridas kentriki

Για το βιβλίο του Christopher M. Woodhouse «Το μήλον της έριδος – Ελλάδα: Η ταραγμένη δεκαετία [1940-1949]» (μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου, εκδ. Μίνωας). Κεντρική εικόνα: Βρετανός στρατιώτης σε δρόμο της Αθήνας, σε επιχείρηση κατά μελών του ΕΛΑΣ, 18/12/1944.

Της Λεύκης Σαραντινού

Η ματιά ενός αυτόπτη μάρτυρα σε ιστορικά γεγονότα είναι πάντοτε ευπρόσδεκτη, πόσο μάλλον όταν προέρχεται από ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής και αφορά γεγονότα πραγματικά καθοριστικά για την εποχή τους. Αυτό ακριβώς συνέβη και στην περίπτωση του συνταγματάρχη Κρίστοφερ Μ. Γουντχάουζ, Βρετανού στρατιωτικού και φιλέλληνα που έζησε από πρώτο χέρι μια από τις πιο ταραγμένες δεκαετίες στην ελληνική ιστορία: τη δεκαετία του 1940 με τον Ελληνοϊαταλικό πόλεμο, τη Γερμανική Κατοχή και τον Εμφύλιο.

Η ματιά του Γουνταχάουζ στην Ελλάδα σ' ένα «θεατρικό» δράμα

Ο Γουντχάουζ είχε συνεχή στρατιωτική παρουσία στη χώρα μας από το 1941 ως το 1945 και, κατόπιν, από το 1946 ως το 1951. Βρέθηκε αρχικά στην Κρήτη για να οργανώσει την αντίσταση κατά των Γερμανών, στη συνέχεια συμμετείχε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου τον Νοέμβρη του 1942 υπό τις διαταγές του επικεφαλής των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα Έντι Μάγερς, ενώ γνώρισε προσωπικά πολλές σημαντικές μορφές της ελληνικής αντίστασης, μεταξύ των οποίων τον Ναπολέοντα Ζέρβα και τον Άρη Βελουχιώτη. Επιπλέον, μιλούσε άψογα την ελληνική γλώσσα και έτρεφε βαθιά αγάπη για τον ελληνικό λαό. Ήταν εμβριθής γνώστης της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας κατά τη διάρκεια της ταραγμένης αυτής δεκαετίας, χωρίς να μεροληπτεί. Επομένως, παρά το γεγονός πως στο έργο του γίνονται φανεροί σε αρκετά σημεία ο αντικομμουνισμός και ο –αναπόφευκτος– φιλοβρετανισμός του, ο ίδιος αποτελεί έναν κατά βάση αντικειμενικό εξωτερικό παρατηρητή του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα, αποστασιοποιημένο από τα ελληνικά πάθη.

Βρέθηκε αρχικά στην Κρήτη για να οργανώσει την αντίσταση κατά των Γερμανών, στη συνέχεια συμμετείχε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου τον Νοέμβρη 1942 υπό τις διαταγές του επικεφαλής των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα Έντι Μάγερς, ενώ γνώρισε προσωπικά πολλές σημαντικές μορφές της ελληνικής αντίστασης, μεταξύ των οποίων τον Ναπολέοντα Ζέρβα και τον Άρη Βελουχιώτη.

Το έργο του, λοιπόν, αποτελεί μια από τις καλύτερες πρωτογενείς μαρτυρίες που διαθέτουμε για τη δεκαετία του ’40, προκειμένου να καταλάβουμε γιατί η Ελλάδα αποτέλεσε το «μήλον της έριδος» μεταξύ του Τσώρτσιλ και του Στάλιν, με τον δεύτερο να αποφασίζει να υποχωρήσει τελικά, επιλέγοντας να διατηρήσει την κυριαρχία της ΕΣΣΔ στα υπόλοιπα Βαλκάνια. Ο Γουντχάουζ δεν κρύβει τη χαρά του για το γεγονός αυτό, θεωρώντας ότι η Ελλάδα υπήρξε τυχερή που γλίτωσε τελικά από την «κόκκινη λάβα του ερυθρού κρατήρα της Ανατολής». Ο ίδιος δεν αποφεύγει να παραδεχτεί επίσης, στην εισαγωγή του βιβλίου του, ότι προσπάθησε να δικαιολογήσει τη βρετανική πολιτική στην Ελλάδα – πώς θα μπορούσε άλλωστε να κάνει το αντίθετο, όντας Βρετανός; Καταλήγει, όμως, ότι καμία άλλη πολιτική δεν θα είχε επιτυχία υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες στην Ελλάδα εκείνη την εποχή. Ιδού πώς περιγράφει ο ίδιος την περίπλοκη πολιτική κατάσταση, όπως είχε διαμορφωθεί κατά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στη χώρα μας:

«Η Ελλάδα έγινε θέμα διαφωνίας, από την οποία, όποτε αυτή προέκυπτε, μπορούσε να εξαρτηθεί η απομάκρυνση της Μεγάλης Βρετανίας από τις ΗΠΑ και αμφοτέρων από την ΕΣΣΔ. Μήλον της έριδος ήταν η Ελλάδα. Η αντιζηλία μεταξύ πολιτικών έγινε ξαφνικά μια άμιλλα για τον ρόλο του Παρισιού. Η εσωτερική πολιτική κατάσταση της Ελλάδας αναπαρήγαγε σε μικρογραφία τον διεθνή ανταγωνισμό της ΕΣΣΔ, των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας. Η αντίθεση αυτή με την ευδαιμονία του 1941 είναι το δεύτερο περίπλοκο γεγονός».

Η δομή του βιβλίου έχει τη μορφή θεατρικού δράματος. Έτσι, μετά τον Πρόλογο και την Εισαγωγή, ο Γουντχάουζ εξετάζει διεξοδικά το υπόβαθρο της σύγκρουσης, κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στην προπολεμική Ελλάδα, δηλαδή στην περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, και κατόπιν παρουσιάζει το σκηνικό και τους χαρακτήρες του έργου. Το σκηνικό αποτελούν η Αθήνα, το Κάιρο και τα ελληνικά βουνά, τα τρία μέρη που φιλοξένησαν αντίστοιχα τις τρεις μορφές της ελληνικής διακυβέρνησης κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη χώρα, δηλαδή την κατοχική, του βασιλιά και όσων είχαν διαφύγει από τη χώρα, και των Ελλήνων ανταρτών. Έπειτα εξετάζει διεξοδικά όλες τις ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις, το ΕΑΜ, τον ΕΔΕΣ, την ΕΚΚΑ, αλλά και πολλές άλλες, μικρότερης εμβέλειας, όπως την ΕΟΚ (Εθνική Οργάνωση Κρητών) για παράδειγμα, καθώς και τα Τάγματα Ασφαλείας και τους Έλληνες πολιτικούς. Γίνεται φανερό επομένως ότι η ιστορία του Γουντχάουζ είναι κατά βάση πολιτική και διπλωματική. Οπωσδήποτε, ελάχιστοι μόνο, Έλληνες και ξένοι, θα γνώριζαν τόσο επισταμένα τα πολύπλοκα τερτίπια της ελληνικής και της διεθνούς πολιτικής σκηνής κατά τη διάρκεια της ταραγμένης εκείνης εποχής.

Ένα «δράμα» σε τρεις πράξεις

woodhouse exΣτη συνέχεια χωρίζει την αφήγηση του βιβλίου του σε τρεις μεγάλες πράξεις: την πρώτη, από τον Απρίλη του 1941 ως τον Γενάρη του 1942· τη δεύτερη, από τον Φλεβάρη του 1944 ως τον Γενάρη του 1945· και την Τρίτη, από τον Απρίλη του 1945 ως το τέλος του Εμφυλίου. Παρεμβάλλει, όμως, στο ενδιάμεσο και τρία μικρότερα υποκεφάλαια, για τις καίριες καταστάσεις στις ενδιάμεσες περιόδους. Στην αυλαία, στο τέλος του βιβλίου, προβαίνει σε κρίσεις για όσα προείπε.

Το τελευταίο μέρος του συγγράμματος περιλαμβάνει, επίσης, ορισμένα πολύ χρήσιμα παραρτήματα για τον μελετητή της Ιστορίας. Εκεί παρατίθενται αυτούσια τα κείμενα των σημαντικότερων συνθηκών που υπογράφτηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου από την ελληνική κυβέρνηση, τους Βρετανούς και τους αντάρτες, όπως το Σύμφωνο των Εθνικών Ομάδων το 1943, η Σύσκεψη της Πλάκας το 1944, ο Χάρτης του Λιβάνου και η Συμφωνία της Καζέρτας την ίδια χρονιά, καθώς και η περίφημη Συμφωνία της Βάρκιζας στις αρχές του 1945, η οποία έγινε το έτερο «μήλον της έριδος» μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Ο συγγραφέας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους η Ελλάδα ήταν ελάσσονος σημασίας για τις Δυνάμεις του Άξονα σε σχέση με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, αλλά και για την ΕΣΣΔ. Καταλήγει, επίσης, στο συμπέρασμα ότι αν οι Βρετανοί είχαν στηρίξει περισσότερο τον ΕΛΑΣ, η Ελλάδα θα είχε γίνει, το δίχως άλλο, κομμουνιστική χώρα. Γι’ αυτό, θεωρεί ο Γουντχάουζ, όσο διαιρετική κι αν ήταν αυτή τους η πολιτική, οι Βρετανοί ήταν υποχρεωμένοι να στηρίζουν, ως έναν βαθμό, και τις άλλες αντιστασιακές ομάδες της Ελλάδας. Διερευνά επομένως σε βάθος τις βρετανικές προθέσεις, και δεν διστάζει να επιρρίψει και ευθύνες στην πολιτική της χώρας του εκεί όπου κρίνει απαραίτητο.

Συμπερασματικά, το έργο αυτό του Άγγλου φιλέλληνα πρέπει να διαβαστεί απ’ όλους όσοι ενδιαφέρονται να γνωρίσουν και μία διαφορετική προσέγγιση των πολιτικών γεγονότων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου στη χώρα μας. Ένα βιβλίο εξίσου χρήσιμο στους λάτρεις της Ιστορίας όσο και στους μελετητές της.

* Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία» (εκδ. Ενάλιος).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Επανάσταση, έθνος-κράτος και αρχαιοελληνικό ιδεώδες» (κριτική) –  Ένα συλλογικό έργο που αναδεικνύει αθέατες πλευρές του 1821

«Επανάσταση, έθνος-κράτος και αρχαιοελληνικό ιδεώδες» (κριτική) – Ένα συλλογικό έργο που αναδεικνύει αθέατες πλευρές του 1821

Για τη φιλοσοφική και ιστορική μελέτη «Επανάσταση, έθνος-κράτος και αρχαιοελληνικό ιδεώδες: Φιλοσοφικές προσεγγίσεις στην Ελληνική Eπανάσταση» (εκδ. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Μουσείο Μπενάκη). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Άποτυχία επιχειρήσεως» του Henri Decaisne, που κοσμεί και το εξώφυλλο της έκδοσης....

«Θάνατοι στη Χούντα» του Δημήτρη Βεριώνη (κριτική) – Μια κιβωτός μνήμης για τα θύματα της επταετίας

«Θάνατοι στη Χούντα» του Δημήτρη Βεριώνη (κριτική) – Μια κιβωτός μνήμης για τα θύματα της επταετίας

Για την ιστορική μελέτη του Δημήτρη Βεριώνη «Θάνατοι στη Χούντα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος. Στην κεντρική εικόνα, ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος. 

Γράφει ο Γιώργος Χ. Θεοχάρης

Έχουμε στα...

«Μια σύντομη ιστορία του σύγχρονου κόσμου» του Γουίλιαμ Γούντραφ (κριτική) – Μια επίκαιρη μελέτη για τις σχέσεις Δύσης και Ανατολής

«Μια σύντομη ιστορία του σύγχρονου κόσμου» του Γουίλιαμ Γούντραφ (κριτική) – Μια επίκαιρη μελέτη για τις σχέσεις Δύσης και Ανατολής

Για το βιβλίο του Γουίλιαμ Γούντραφ (William Woodruff) «Μια σύντομη ιστορία του σύγχρονου κόσμου – Οι παγκόσμιες σχέσεις από το 1500 μέχρι σήμερα» , που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press, σε μετάφραση Μαρίας Καίσαρ και Κώστα Σκορδύλη. Κεντρική εικόνα: «Οι πρεσβευτές» (1533) του Χανς Χόλμπαϊν τ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Η Πολίνα Μπαρσκόβα (Polina Barskova), Ρωσίδα συγγραφέας και ποιήτρια, μιλά με αφορμή την κυκλοφορία της συλλογής αφηγημάτων της «Ζωντανές εικόνες» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου, εκδ. Βακχικόν).

Στη Βίκυ Πορφυρίδου

Το βιβλίο σας ...

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Ζαν Νταρό [Jean Darot] «Ο σπορέας» (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη), το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Στίξις.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν γνωρίζαμε τίποτα. Δεν γνωρίζαμε αν οι εξόριστοι...

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης), το οποίο κυκλοφορεί στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην πραγματικό...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι γνωρίζουμε για τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Τι γνωρίζουμε για την κλιματική κρίση στην Ελλάδα; Πώς καταπολεμούμε το ψυχικό τραύμα; Έξι βιβλία που προσφέρουν γνώσεις, αλλά και ελπίδα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ