Μέσα στην πληθώρα των βιβλίων που γνωρίζει ο εκδοτικός χώρος χάριν της επετείου των διακοσίων χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, το βιβλίο της Χριστίνας Κουλούρη, καθηγήτριας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο τμήμα Πολιτικής Ιστορίας και Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αποτελεί μία ξεχωριστή, όσο και αξιοπρόσεκτη αναγνωστική επιλογή. Και αυτό διότι δεν ασχολείται αμιγώς με την ίδια την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, όπως τόσα και τόσα άλλωστε βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει προσφάτως, αλλά με την πρόσληψή της στην ιστορική μνήμη και στην επιρροή που αυτή άσκησε στον σχηματισμό της εθνικής μας ταυτότητας από το 1821 έως και το 1930.

Το σύγγραμμα, επομένως, εντάσσεται στον χώρο της δημόσιας ιστορίας, εφόσον το αντικείμενό του ορίζεται από την ίδια τη συγγραφέα ως «οι πολιτισμικές πρακτικές που συνδέονται με την ιστορική μνήμη της ελληνικής κοινωνίας, οι αναπαραστάσεις και οι επιτελέσεις του παρελθόντος στον δημόσιο χώρο μέσω μιας μεγάλης ποικιλίας πράξεων απομνημόνευσης, κατά τον πρώτο κρίσιμο αιώνα του ελληνικού κράτους».

Πολιτισμική και κοινωνική μνήμη, προφορική ιστορία και μνήμη, εικόνες που εκλαμβάνονται ως ιστορία, καθώς και συλλογική μνήμη, η οποία εδώ ταυτίζεται με την εθνική μνήμη, είναι θέματα τα οποία θα μας απασχολήσουν κατά την ανάγνωση του καλογραμμένου επιστημονικού συγγράμματος της κυρίας Κουλούρη.

Πολιτισμική και κοινωνική μνήμη, προφορική ιστορία και μνήμη, εικόνες που εκλαμβάνονται ως ιστορία, καθώς και συλλογική μνήμη, η οποία εδώ ταυτίζεται με την εθνική μνήμη, είναι θέματα τα οποία θα μας απασχολήσουν κατά την ανάγνωση του καλογραμμένου επιστημονικού συγγράμματος της κυρίας Κουλούρη.

Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται η πρόσληψη της Επανάστασης αμέσως μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, πώς δηλαδή αυτή αποτυπώθηκε στις πρώτες λιθογραφίες και στην ευρωπαϊκή ζωγραφική καθώς και στην εικόνα που είχαν οι Φιλέλληνες και ο απλός λαός γι’ αυτήν.

Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στη γλυπτική και στους ανδριάντες των προσωπικοτήτων της Επανάστασης που ανεγέρθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Η τρίτη ενότητα εξετάζει τα περίφημα «πανοράματα» της Επανάστασης, το είδος εκείνο της ιστορικής ζωγραφικής το οποίο έγινε μόδα στην Ευρώπη τον 19ο αιώνα πριν από την έλευση του κινηματογράφου.

Η Χριστίνα Κουλούρη είναι Καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο όπου και εξελέγη Πρύτανις το 2020. Ήταν επισκέπτρια καθηγήτρια και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (2010), στο Πανεπιστήμιο Princeton (2017) και στο Πανεπιστήμιο του Regensburg (2019). Έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τη διδασκαλία της ιστορίας, τα σχολικά εγχειρίδια, τη συγκρότηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας και ιστορικής μνήμης, τη βαλκανική ιστορία, τη δημόσια ιστορία και την ιστορική κουλτούρα, καθώς και την ιστορία του αθλητισμού και των Ολυμπιακών Αγώνων.

Το τέταρτο κεφάλαιο ασχολείται με την πρόσληψη του νέου παρελθόντος στη δημόσια ιστορία, δηλαδή με την πρόσληψη σημαντικών ιστορικών γεγονότων που ακολούθησαν την Επανάσταση, όπως η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου, ο μακεδονικός αγώνας, οι βαλκανικοί πόλεμοι και η μικρασιατική καταστροφή. Το επόμενο κεφάλαιο, αντίθετα, εστιάζει στο παλαιό παρελθόν, δηλαδή στην αποτύπωση της αρχαιότητας και του Βυζαντίου στη σφαίρα της δημόσιας ιστορίας και της συλλογικής μνήμης.

Η έκτη ενότητα είναι αφιερωμένη στην αναβίωση του παρελθόντος με τις ανασκαφές των ξένων αρχαιολόγων, τις Δελφικές Εορτές και τη διοργάνωση στην Αθήνα το 1896 της πρώτης σύγχρονης Ολυμπιάδας. Το έβδομο κεφάλαιο εξετάζει τη χρήση και τον συμβολισμό της περίφημης φουστανέλας και πώς αυτή κατέληξε να γίνει το σήμα κατατεθέν της Ελληνικής Επανάστασης. Παράλληλα, η συγγραφέας ασχολείται γενικότερα με τις παραδοσιακές φορεσιές, όπως η γυναικεία φορεσιά «Αμαλία», αλλά και με τον Καραγκιόζη, το πιο λαϊκό θέαμα το οποίο παραπέμπει ευθέως στην Τουρκοκρατία.

Η όγδοη ενότητα εξετάζει ενδελεχώς τις πομπές, παρελάσεις και τα δρώμενα παντός είδους, διαλύοντας τον μύθο ότι οι μαθητικές παρελάσεις αποτελούν εφεύρημα του μεταξικού καθεστώτος, αφού η συγγραφέας μάς πληροφορεί ότι αυτές λάμβαναν χώρα σποραδικά στη χώρα μας ήδη από τη δεκαετία του 1870 και ήταν αποτέλεσμα της ολοένα αυξανόμενης στρατιωτικοποίησης της Ευρώπης πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο τελευταίο κεφάλαιο αναλύεται διεξοδικά η διοργάνωση της πρώτης εκατονταετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης, η οποία, ατυχώς, συνέπεσε με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το τελευταίο αυτό κεφάλαιο αναμφίβολα θα μας δημιουργήσει συνειρμούς σχετικά με την επέτειο της δεύτερης εκατονταετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης, την οποία ετοιμαζόμαστε να γιορτάσουμε.

Εξετάζει τη χρήση και τον συμβολισμό της περίφημης φουστανέλας και πώς αυτή κατέληξε να γίνει το σήμα κατατεθέν της Ελληνικής Επανάστασης. 

Το συμπέρασμα από όλα αυτά τελικά είναι ότι οι μνήμες μας ως έθνος αποτελούνται τελικά τόσο από τις φουστανέλες της Επανάστασης όσο και από τις χλαμύδες της αρχαιότητας, με τις χριστιανικές μνήμες του Βυζαντίου να μην απουσιάζουν από την ολοκληρωμένη εικόνα του παρελθόντος μας.

Η Χριστίνα Κουλούρη με εμπεριστατωμένη μελέτη προσφέρει σε όλους τους Έλληνες αναγνώστες την ευκαιρία να ζήσουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της τις γιορτές, τις τελετές δημόσιας μνήμης, τις περιπέτειες ανέγερσης των ανδριάντων των αγωνιστών, την πρώτη σύγχρονη Ολυμπιάδα και άλλα πολλά αληθινά συμβάντα τα οποία έλαβαν χώρα στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα στη χώρα μας. Εν κατακλείδι, πρόκειται για μία εναλλακτική αναγνωστική επιλογή την οποία θα έπρεπε να διαβάσει κάθε Έλληνας προκειμένου να γνωρίσει καλύτερα όχι το ίδιο το παρελθόν του, αλλά το πώς είδαν το παρελθόν αυτό οι γενιές πριν από αυτόν.

* Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία» (εκδ. Ενάλιος).

Φουστανέλες και χλαμύδες
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ 1821-1930
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΟΥΛΟΥΡΗ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ 2020
Σελ. 608, τιμή εκδότη €26,50

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΚΟΥΛΟΥΡΗ