alt

Για το δοκίμιο του Στρατή Πασχάλη «Ποίηση σε μικρόψυχους καιρούς» (εκδ. Γαβριηλίδης).

Του Νίκου Ερηνάκη

Όπως ο Στρατής Πασχάλης παραφράζοντας τον περίφημο στίχο του Χαίλντερλιν ονοματοδοτεί ευρηματικά το βιβλίο του, θα επιχειρήσω να παραφράσω έναν άλλο στίχο του Χαίλντερλιν [ή μήπως να λέω Σκαρντανέλλι καλύτερα;], από το ποίημά του «Πάτμος» και θα τολμήσω να προτείνω έναν εναλλακτικό υπότιτλο, βαθιά σχετικό νιώθω με όσα ο Στρατής Πασχάλης γράφει: «Μέσα στον κίνδυνο θα ανακαλύψουμε αυτό που σώζει».

Τον ενδιαφέρει η τελική σιωπή που μπορεί να αναζητηθεί και να κερδηθεί μέσα στην πρωτογενή μουσική των ποιημάτων· τον ενδιαφέρουν οι ιδέες πίσω από το ποίημα και το αισθητικό αποτέλεσμα μπροστά από το ποίημα· αλλά και κάπου ενδιάμεσα οι φανερώσεις και οι αποκρύψεις των πρωταρχικών ηδονών και των μεταϋλιστικών αισθημάτων.

Τον Στρατή Πασχάλη, όπως κάθε πηγαίο ποιητή που ενδίδει στη δοκιμασία και της δοκιμιακής γραφής, αφήνουν αδιάφορο οι όποιοι τυπικοί κανόνες της ποίησης, οι όποιες περιγραφικές αναλύσεις της ποιητικής γραφής, κοινώς κάθε μορφή επιφανειακής φιλολογίας. Τον ενδιαφέρει η τελική σιωπή που μπορεί να αναζητηθεί και να κερδηθεί μέσα στην πρωτογενή μουσική των ποιημάτων· τον ενδιαφέρουν οι ιδέες πίσω από το ποίημα και το αισθητικό αποτέλεσμα μπροστά από το ποίημα· αλλά και κάπου ενδιάμεσα οι φανερώσεις και οι αποκρύψεις των πρωταρχικών ηδονών και των μεταϋλιστικών αισθημάτων.

Σε αντίθεση με όσους μιλάνε πολύπλοκα και εξεζητημένα –ένας τρόπος έκφρασης που υπό μια έννοια μάλλον εξισώνεται με τον απλοϊκό–, το εάν κάποιος γνωρίζει σε βάθος αυτό για το οποίο μιλάει αποδεικνύεται από το εάν όταν αναφέρεται σε αυτό εκφράζεται με μια μεταρσιωτική καθαρότητα. Υπό αυτήν την έννοια, ο λόγος του Στρατή Πασχάλη είναι βαθιά καθαρός, ξέρει τι θέλει να πει και γιατί θέλει να το πει, και γι’ αυτό καταφέρνει να είναι οικουμενικός και διαχρονικός, άρα ποιητικός.

Αυτή η καθαρότητα, όμως, δεν εννοείται με τη συμβατική έννοια, αλλά με τη πρωτόγνωρη διαφάνεια που προκύπτει μέσα από έναν αυθεντικό μετεωρισμό, μια ελκυστική ταλάντευση, ένα αλλοπρόσαλλο θραύσμα. Ο Ρεμπώ, ο μέγας κύριος της σιωπής, μας τη διδάσκει σε εντυπωσιακό ύψος· πέρα από το φράγμα του ανέκφραστου, εκεί που καθηλώνονται οι ίλιγγοι. «Αποφασίζω να σωπάσω γιατί έφτασα μέχρις εκεί που νιώθω ότι άγγιξα κάτι που δεν συνεχίζεται», γράφει ο Στρατής Πασχάλης για τον Κάλβο και τον Ρεμπώ, και θυμίζει την περίφημη τελευταία θέση του Wittgenstein από το Tractatus Logico-Philosophicus: «Για όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, για αυτά καλύτερα να σωπαίνει».

Στα κείμενα του Στρατή Πασχάλη συναντούμε συχνά τη λέξη αυθεντικότητα. Παλεύει με την έννοιά της, τη νοηματοδότησή της, το ρίσκο που αυτή ενέχει. Έχοντας αφιερώσει μεγάλο μέρος της διατριβής μου σε μια παράλληλη πάλη με την έννοια της αυθεντικότητας, νιώθω σε πολλά σημεία συγγενής σύμμαχός του στην αναζήτηση της αυθεντικής ανάγνωσης, της αυθεντικής φανέρωσης του μυστικού που περιέχει ο κόσμος και που εμπεριέχει τον κόσμο ταυτόχρονα.

Ο Στρατής Πασχάλης, μέσα από την διαδρομή της ανάλυσής του, μας χαρίζει μια θαυμάσια δίοδο προς την κατανόηση εκείνης της ποίησης που διασπώμενη αιφνιδιάζει, προς μία μοναδική χορευτική εναλλαγή – τομές προσανατολισμού διαμέσου ενός λόφου που χωρίζει τα ερείπια από την ευτοπία. Επιλέγει ιδιαιτέρως προσεκτικά και επιλεκτικά να μας μιλήσει για την ποίηση εκείνου του ύψους που αποδεικνύει πως είναι η ηδονή που την καθιστά εφικτή καθώς επιτρέπει στην ανάμνηση να εισχωρήσει στο πρωτόγονο και το ενστικτώδες, αποτελώντας τη μοναδική εμπειρία που μπορεί να προσφέρει την άμεση γνώση.

Σε όσους αντιμετωπίζουν την ποίηση εργαλειακά, ως ένα μέσο και όχι ως σκοπό καθεαυτό, είναι η ποιητική γενεαλογία με την οποία καταπιάνεται ο Στρατής Πασχάλης που αποτελεί μια σαφή απάντηση οδηγώντας προς την αληθινή, πηγαία, ασυμβίβαστη πραγμάτωση της ριζικής μεταφοράς. Μέσα στην οποία και μέσω της οποίας επικρατεί διάχυτο ένα είδος, πρωτόγονης και ταυτόχρονα βαθιά ωριμασμένης, και γι’ αυτό πρωταρχικής, σκέψης που μετουσιώνεται σε καθαρό ρυθμό.

Ο Στρατής Πασχάλης ελεύθερα διαχειρίζεται το στοχασμό και τη δημιουργία του χωρίς ετερόνομες νόρμες και συνταγές. Διαφεύγοντας επιτυχώς του αποπνικτικού εγκλωβισμού μέσα στα στερεότυπα ως άλλοθι για ευζωία, ενός περιβάλλοντος απόκρυφης και γι’ αυτό πιο επικίνδυνης ανελευθερίας.

Ο Στρατής Πασχάλης ελεύθερα διαχειρίζεται το στοχασμό και τη δημιουργία του χωρίς ετερόνομες νόρμες και συνταγές. Διαφεύγοντας επιτυχώς του αποπνικτικού εγκλωβισμού μέσα στα στερεότυπα ως άλλοθι για ευζωία, ενός περιβάλλοντος απόκρυφης και γι’ αυτό πιο επικίνδυνης ανελευθερίας. Μοιράζει την προσοχή του ανάμεσα στο ταπεινό και το υψηλό, συμπεριλαμβάνει το ανυπολόγιστο μέσα σε κάθε παιχνίδισμα. Δεν υπάρχει οργή, δεν υπάρχει θλίψη στη γραφή του. Υπάρχει μόνο αναρώτηση και ένα παράπονο πίσω από την αναζήτηση της ονοματοδοσίας που βρίσκει επιτέλους ένα τέλος. Αυτό το τέλος με ενδιαφέρει βαθιά.

Διαβάζοντας τα κείμενα στο βιβλίο, επέμεινε να εμφανίζεται μέσα μου η λέξη «ξέφωτο», μαζί με όλες τις συνδηλώσεις της. Αφέθηκα στην ισχύ της, ελπίδα και αγωνία μαζί, και νιώθω πως ήταν αυτή που μού φανέρωσε τη λύση του βιβλίου – το μυστικό κέντρο, εκεί που ερμητισμός και καθαρότητα ταυτίζονται. Ως έννοια, το ξέφωτο, μας οδηγεί στα μονοπάτια που χάραξε ένας από τους πιο αυθεντικούς στοχαστές του 20ου αιώνα, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ (που στην ύστερη περίοδο της σκέψης του ανέδειξε την απαράμιλλη σημαντικότητα του αυθεντικού γάμου της ποίησης με το στοχασμό, με αναφορές από τους Προσωκρατικούς μέχρι τον Χαίλντερλιν, τον Τρακλ και τον Τσέλαν). Ίσως εδώ να επιχειρώ μια αυθαίρετη υπόθεση, αλλά διακρίνω μια υποδόρια αίσθηση χαϊντεγκεριανού στοχασμού να διατρέχει τα κείμενα του Στρατή Πασχάλη ανεξαρτήτως των διαφορετικών χρονικών στιγμών που γράφτηκαν.

Όπως ακριβώς και μια υποδόρια αναφορά στον προσωκρατικό στοχασμό, εκεί που ποίηση και φιλοσοφία υπήρξε ως ένα και το αυτό. Εκεί που πραγματώθηκε μια ενσαρκωμένη αποκάλυψη της ροής, εκεί που παραμένουν άπιστοι οι αιώνες, εκεί που επικρατεί ένας ασύμμετρος πόλεμος του ρητού και του άρρητου, του γνωστού-γνωστού και του άγνωστου-γνωστού, εκεί που συναντούμε ξανά τον Όμηρο, τον Ηράκλειτο, τον Χαίλντερλιν, τον Σολωμό, τον Μαλαρμέ, τον Ρεμπώ, τον Λωτρεαμόν, τον Τρακλ και τον Τσέλαν. Τούτη, μάλιστα, είναι μια κάποια επιλογή γενεαλογίας.

Ανήκουμε σε μια εποχή που δεν νιώθει πουθενά βολικά, ανήκουμε στην εποχή του ανοίκειου. Ο Ρομαντισμός υπήρξε μια αυθεντική έκρηξη ποιητικότητας μέσα στο ορθολογικό ευρωπαϊκό περιβάλλον – αλλά πού κατοικεί τώρα; Μπορούμε άραγε να ανακαλύψουμε τρόπους επανόρθωσής του μετατρέποντας τον εγκλωβισμό του στη νοσταλγία του παρελθόντος σε μία παθιασμένη νοσταλγία του μέλλοντος;

Κάτι λείπει διαρκώς, κι από παντού, μέχρι το σημείο που η πραγματική απουσία εισχωρεί στο πεδίο του σύνηθες και οικοδομεί το γεγονός της απομάγευσης, με τη δισυπόστατη όψη του αγγέλου. Εκεί η απώλεια συναντά την ονοματοδοσία, μακριά από την ατομικότητα αλλά βαθιά στη μοναδικότητα.

Ο Στρατής Πασχάλης στο κείμενο που χαρίζει τον τίτλο του και στο βιβλίο, μας υπενθυμίζει την αρχή του ποιήματος «Άρτος και Οίνος» με το θαυμαστό ρητορικό ερώτημα «Κι οι ποιητές τι χρειάζονται σ’ έναν μικρόψυχο καιρό;» αλλά υπογραμμίζει και την απάντηση που ακολουθεί στο ίδιο ποίημα λίγο πιο κάτω «Οι Ποιητές σαν τους Ιερείς του Βάκχου τους σεβασμίους χρεωστούν να φανερώνονται από Χώρα εις Χώραν, εν μέσω των ιερών Νυχτών».

Το να κατοικείς ποιητικά αυτό τον κόσμο, σημαίνει να είσαι ανοιχτός σε κάθε ενδεχόμενο κατάρρευσης. Αυτό το ενδεχόμενο με συγκινεί στο όσα μένουν ανοιχτά σε όσα διαπιστώνει ο Στρατής Πασχάλης.

Τούτου δοθέντος, αναδεικνύεται μια σημαντική διαπίστωση: επιμένουμε στην απαισιόδοξη ερώτηση και όχι στην απάντηση για την αναγκαιότητα (πάση θυσία) της ποίησης.

Ας επιμείνουμε στην απάντηση λοιπόν – ας σταθούμε εκεί, στα επικίνδυνα όρια που καρδιοχτύπησαν όσοι στάθηκαν όρθιοι απέναντι στην πηγή, και οψόμεθα.

Το να κατοικείς ποιητικά αυτό τον κόσμο, σημαίνει να είσαι ανοιχτός σε κάθε ενδεχόμενο κατάρρευσης. Αυτό το ενδεχόμενο με συγκινεί στο όσα μένουν ανοιχτά σε όσα διαπιστώνει ο Στρατής Πασχάλης (και δεν χρησιμοποιώ τυχαία τον όρο ανοιχτά εδώ – ας νιώσει ελεύθερος ο αναγνώστης να αποπειραθεί, τηρουμένων πάντα των αναλογιών, τη σύνδεση με το «ανοιχτό παίγνιο» του Αξελού και με τα Ανοιχτά Χαρτιά του Ελύτη).

Το μακρύ ταξίδι προς τη λήθη και το ακόμα μακρύτερο προς το αντίθετό της, την α-λήθεια, σε επιστρέφει πάντα στην τρωτότητα της ανθρώπινης κατάστασης. Τη γοητεία λοιπόν αυτής της τρωτότητας της ανθρώπινης συνθήκης αναζητεί η ποιητική σύνθεση δοκιμίων του Στρατή και δεν μπορούμε παρά να σταθούμε συνωμότες για κάθε οραματική απόπειρα λάξευσης και διάνοιξης πηγαίου ποιητικού πεδίου που μέσα από τον κίνδυνο μας οδηγεί στην σωτηρία της ομορφιάς. 

* Το παρόν κείμενο διαβάστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου στις 30/10/2017 στις Εκδόσεις Γαβριηλίδης.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΕΡΗΝΑΚΗΣ είναι ποιητής.

altΠοίηση σε μικρόψυχους καιρούς
Στρατής Πασχάλης
Γαβριηλίδης 2017
Σελ. 272, τιμή εκδότη €14,85

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΠΑΣΧΑΛΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ