alt

Για τις δοκιμιακές ασκήσεις του Φώτη Καγγελάρη Το πράγμα, η λέξη και ο κόσμος (εκδ. Αρμός).

Της Τέσης Λαζαράτου

Έχετε ακούσει τη σονάτα «4’33’’»; Όσοι δεν την έχετε σπεύστε να την ακούσετε κι όσοι την έχετε γνωρίζετε ήδη ότι είναι μια σύνθεση τριών κινήσεων. Ένα μουσικό κομμάτι αδιάλειπτης σιωπής, το οποίο εκπτύσσει την έννοια της μεταφοράς, έως την άκρη του κόσμου της: Στη σιωπή! O Τζον Κέιτζ, συνθέτης του, θεωρητικός της ηλεκτρονικής μουσικής και της αντισυμβατικής χρήσης μουσικών οργάνων, φιλόσοφος, ποιητής, υπήρξε, εκτός από ευλαβική μουσική αναφορά του Φώτη Καγγελάρη, μια από τις εμβληματικές φυσιογνωμίες της μεταπολεμικής αβανγκάρντ. Το «4’33’’» γίνεται αντιληπτό ως το αποτέλεσμα των ήχων του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο οι ακροατές ακούνε -ενώ εκτελείται- παρότι ή εξαιτίας του τη σιωπή. Συγκεκριμένα «τέσσερα λεπτά και τριάντα τρία δευτερόλεπτα σιωπής». Εξού κι ο τίτλος του κομματιού που υπήρξε η συνολική διάρκεια της πρώτης δημόσιας παράστασης. Ένας χρόνος αναγκαίος, τόσο όσο, προκειμένου να διανοιχθεί η σημασία στο επερχόμενο και να αναδυθεί ό,τι υπόκειται ή ό,τι αφίσταται του υποκειμένου. Κάτι σαν τη ρωγμή που διενεργεί στον χρόνο, ακαριαία, η ψυχαναλυτική ερμηνεία προκειμένου να ακουστεί το απωθηθέν ή να θροίσει το μηδέποτε παρασταθέν. Γιατί εκεί δεν έχει λέξεις αφού άλλες «ξεχάστηκαν» ή άλλες χάθηκαν πριν καν επι-νοηθούν. Αλλιώς πράξη σιωπής versus αποσιώπησης.

Ένας χρόνος αναγκαίος προκειμένου να διανοιχθεί η σημασία στο επερχόμενο και να αναδυθεί ό,τι υπόκειται ή ό,τι αφίσταται του υποκειμένου. Κάτι σαν τη ρωγμή που διενεργεί στον χρόνο, ακαριαία, η ψυχαναλυτική ερμηνεία προκειμένου να ακουστεί το απωθηθέν ή να θροίσει το μηδέποτε παρασταθέν.

Η πράξη σιωπής παίζει σημαντικό ρόλο σε όλο το πολυσχιδές έργο του Φώτη Καγγελάρη: στην ψυχαναλυτική του τεχνική, στη διδακτική του μέθοδο, στην ποιητική του παραγωγή, στη συγγραφική του δραστηριότητα, αφού η πλευρά αυτή, «το μέρος του βιβλίου που δεν έχει γραφεί» (Βίτγκενσταϊν), το «κενό του πράγματος» (Λακάν), είναι ταυτόχρονα και ο προνομιακός τόπος πολιτικής ανάγνωσης. Η αόρατη πλευρά των πραγμάτων στο προσκήνιο της Τέχνης, της Φιλοσοφίας, της Ψυχανάλυσης και της Πολιτικής: όπως επιλέγει ο ίδιος να συνοψίσει τις δοκιμιακές του ασκήσεις στο καινούργιο του βιβλίο Το Πράγμα, η Λέξη και ο Κόσμος.

Στο τέλος του ομότιτλου δεύτερου κεφαλαίου, ο συγγραφέας θα υπαινιχθεί τον μορφοποιητικό πλούτο της σιωπής αναφερόμενος στη σονάτα «4’33’’» του Κέιτζ, σύνθεση τριών κινήσεων, σας υπενθυμίζω και τονίζω: Τριών όπως πράγμα - λέξη – κόσμος.

Η σονάτα είναι πολυμερής οργανική μορφή. Κατεξοχήν όψη της είναι η σόλο σονάτα για ένα όργανο, η σονάτα για δύο ή περισσότερα όργανα κι η συμφωνία που είναι σονάτα για ορχήστρα.

H «συμφωνία» (αντιδάνειο από το ιταλικό «Sinfonia») είναι όρος της δυτικής μουσικής που χρησιμοποιείται από τις αρχές του 17ου αιώνα για να περιγράψει ορχηστρικά έργα μεταβαλλόμενης μορφής.

Στις «Φιλοσοφικές Έρευνες», ο Βιτγκενστάϊν περιγράφει την καθημερινή γλωσσική πρακτική, επιχειρώντας να καταδείξει το πλαίσιο εντός του οποίου οι λεκτικές εκφορές αποκτούν το νόημά τους. Ο όρος «μορφή ζωής» φέρει εντός του ένα περίπλοκο δίκτυο εννοιολογικών συνδέσεων. Το νόημά του μπορεί να αναζητηθεί στο μετέχειν κι είναι πάντα μυητικό. Στην παράγραφο 241 των «Φιλοσοφικών Ερευνών», ο Βιτγκενστάϊν αναφέρεται σε κάποιο είδος συμφωνίας που δεν είναι συμφωνία σε γνώμες αλλά στη μορφή ζωής: «Το πράγμα, η λέξη και ο κόσμος» του Φώτη Καγγελάρη, απαιτεί - θέτει - επιβάλλει - εμπνέει - μορφοποιεί αυτές τις συμφωνίες κι αποβαίνει μυητικό.

Κι όπως πάντα το μυητικό γεγονός έπεται της συμφωνίας και προηγείται της πράξης σιωπής. Πράξη σιωπής και «η καλλιέργεια φωνών» το αιφνιδιαστικό έργο του Πάνου Χαραλάμπους που συν-φωνεί από το εξώφυλλο με την καγγελάρειο ιδιόλεκτο. Η ελπίδα για εμφάνιση απρόβλεπτων γεγονότων και συναστρίες ελεύθερων πράξεων, διαφορετικών ανθρώπων, όπως θα έλεγε κι ο ίδιος ο Χαραλάμπους.

Η ουσία της πολιτικής είναι η ασυμφωνία. Η ασυμφωνία δεν είναι η αντιπαράθεση των συμφερόντων ή των απόψεων. Είναι η εκδήλωση μίας απόστασης του αισθητού από τον ίδιο του τον εαυτό.

Ωστόσο, η ουσία της πολιτικής είναι η ασυμφωνία. Η ασυμφωνία δεν είναι η αντιπαράθεση των συμφερόντων ή των απόψεων. Είναι η εκδήλωση μίας απόστασης του αισθητού από τον ίδιο του τον εαυτό. Η πολιτική εκ-δήλωση μας κάνει να δούμε αυτό που δεν είχε λόγους να ιδωθεί· στεγάζει έναν κόσμο μέσα σε έναν άλλο, διαβάζουμε στην όγδοη από τις «Δέκα θέσεις για την πολιτική» του Ζακ Ρανσιέρ.

Ποιας πολιτικής, μια και αναφερόμαστε σε μια πολύπαθη φασματική σημασία; Από την αλλοτινή μαγική Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι τη σύγχρονη λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού, μεσολαβεί ένα αρχιπέλαγος με συστάδες σημασιών, πολλαπλώς αλλά κι ενίοτε ανεπαρκώς σηματοδοτημένων.

Ας διευκρινίσουμε λοιπόν. Η πολιτική δεν είναι η άσκηση της εξουσίας αλλά αντιθέτως είναι μια ειδική ρήξη στη λογική της. Aφορά τόσο στην «ομαλή» κατανομή των ρόλων ανάμεσα σε εκείνον που την ασκεί και σε εκείνον που την υφίσταται, αλλά και στην ίδια την ιδέα των προδιαθέσεων που τους καθορίζουν, επισημαίνει ο Ρανσιέρ στην τρίτη του θέση. Υποθέτω ότι αυτή την ειδική ρήξη «δείχνει» ο Καγγελάρης όταν μας ενημερώνει ότι τα κείμενα του κοιτούν περισσότερο προς τον δρόμο. Πολλώ δε μάλλον, όταν διασχίζει αυτόν τον δρόμο λοξά προτείνοντας μια διαδήλωση από το Αιγινήτειο στο Μέγαρο Μουσικής, μια αντικαθεστωτική συμφωνία τρέλας και τέχνης! Αυτή η ιδιότυπη μουσική συμφωνία, έργο μεταβαλλόμενης μορφής (όπως νωρίτερα λέγαμε) στον δημόσιο χώρο και το χρόνο, αποτελεί την πολιτική καταγγελία του Φώτη Καγγελάρη. Γιατί δημόσιος ο δρόμος – δημόσια κι ανάληψη της ευθύνης που περιέχει ο λόγος και δη σε ένα γραπτό.«Κι ας κηρυχθούν η Τέχνη κι η Τρέλα παράνομες»καταλήγει ο συγγραφέαςμετά τη σύνθεση της συμφωνίας,στην κατάθεση της διαφωνίας του.

Από την ανάδυση του λόγου στην ανάδειξη της πολυσχιδούς κοινωνικής του αποστολής μεσολαβεί η έννοια της κυριαρχίας κι ό,τι τη διεμβάλλει.

Αν ο κυρίαρχος λόγος είναι η αφετηρία της συγκρότησης των θεσμών, τότε η σύγκρουση ανάμεσα στη νομιμότητα των παγιωμένων σχέσεων και στη δημιουργία των νέων «παρανόμων» απετέλεσε σταθερά τον πυλώνα της εξέλιξής τους. O Μπένγιαμιν, στην «Φιλοσοφία της Ιστορίας», λέει ότι το εποικοδόμημα δεν είναι το προϊόν αλλά η έκφραση της βάσης.

Ο Φώτης Καγγελάρης είναι ένα κοφτερό μυαλό που με μεγάλη έγνοια αναλύει. Τέμνει, ανασυνθέτει, θεραπεύει ό,τι είναι τραυματισμένο. Το διασφαλίζει ως αυθεντικό και το αποδίδει στον κόσμο, γερό κι αδιαμεσολάβητο.

Μέσα από τον διατυπούμενο λόγο συγκροτούνται είτε εξουσιαστικές σχέσεις και «υποταγές», είτε σεβαστικές αποδοχές διαφορετικότητας. Διαμορφώνονται κοινωνικά σύνολα, υποκείμενα και ταυτότητες. Κοντολογίς, αυτή καθ΄ αυτή η πολιτική σχέση είναι η προϋπόθεση που επιτρέπει να σκεφτούμε το πολιτικό υποκείμενο και όχι το αντίστροφο. Ο λόγος που καλείται να περιέξει τη δυναμική των ανανοηματοδοτήσεων, ένα συνεχές λόγου - πράξης - σιωπής, είναι εκείνος ο τρόπος του Φώτη Καγγελάρη να αντιλαμβάνεται την έννοια της πολιτικής, το «ας είμαστε σε εγρήγορση». Την τρίτη κίνηση του δικού «4’ 33’’». Δηλαδή τον κόσμο.

Τούτων δοθέντων, ο Φώτης Καγγελάρης είναι ένα κοφτερό μυαλό που με μεγάλη έγνοια αναλύει. Τέμνει, ανασυνθέτει, θεραπεύει ό,τι είναι τραυματισμένο. Το διασφαλίζει ως αυθεντικό και το αποδίδει στον κόσμο, γερό κι αδιαμεσολάβητο. Επίμονος λάτρης του απρόβλεπτου, διαπρύσιος κήρυκας του φιλοσοφικού, μυσταγωγικός θιασώτης του πολιτικού, σπάνιο δείγμα ψυχαναλυτικού λόγου που λογομαχεί, μοναχικός ακραιφνής καταστασιακός, δέον να καταχωρηθεί στο ρεύμα του ρομαντισμού.

Είναι ένας ψυχαναλυτής που διεκδικεί τη νομιμότητα του πάθους του: δεν διστάζει να συνθέσει συμφωνίες, να καταθέσει διαφωνίες και να πράξει σιωπές.

Ένθεος περιπατητής ενός δάσους σημασιών, στην έξοδο θα τον συναντήσετε με ιριδίζοντα απολιθώματα ευρημάτων από τις καταδύσεις του, από τις συνεδρίες του, από τα ταξίδια του: στο βιβλίο του Το πράγμα, η λέξη και ο κόσμος.

Από την τέταρτη έκδοση του βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη «Το Βλέμμα και το Είναι στην Ψύχωση» έχουν περάσει λιγότερο από δύο χρόνια. Μόλις τέσσερις μήνες, από την παρουσίαση του «Homo Photographicus, Ψυχαναλυτικές και Φιλοσοφικές διαστάσεις της εικόνας» και ενάμιση μήνας από τη δεύτερη έκδοση του. Αυτό το εκδοτικό κρεσέντο θα κωδικοποιείτο εύκολα στο μότο «3 βιβλία σε 2 χρόνια» αφού η ιδιόλεκτος του Φώτη Καγγελάρη βρίσκεται ήδη στον τρίτο της σταθμό. Κοντολογίς, στησύνθεση της συμφωνίας, στη κατάθεση της διαφωνίας του και στην πράξη σιωπής.

* Η ΤΕΣΗ ΛΑΖΑΡΑΤΟΥ είναι ψυχοθεραπεύτρια.

alt

Το πράγμα, η λέξη και ο κόσμος
Φώτης Καγγελάρης
Εκδ. Αρμός 2017
Σελ. 328, τιμή εκδότη €16,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο μαύρος κύκνος» του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ (κριτική) – Όταν τα δεδομένα και οι προβλέψεις μας εξαπατούν

«Ο μαύρος κύκνος» του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ (κριτική) – Όταν τα δεδομένα και οι προβλέψεις μας εξαπατούν

Για το βιβλίο του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ «Ο μαύρος κύκνος» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος). 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών στη χώρα μας φαίνεται πως πολύ λίγοι είχαν προβλ...

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

Για τη μελέτη της Αγγέλας Καστρινάκη «Μίλα, Πηνελόπη! – Λογοτεχνικές μεταμορφώσεις της μυθικής ηρωίδας στην Ελλάδα και τον Δυτικό κόσμο από τον 19ο αιώνα ώς τις μέρες μας» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

Η προβληματική τ...

«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα στο υπέρτερο, στην απομόνωση της πανδημίας

«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα στο υπέρτερο, στην απομόνωση της πανδημίας

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο «Για το νόημα της ζωής» (μτφρ. Παναγιώτης Υφαντής, εκδ. Αρμός). Στην κεντρική εικόνα, ο θεολόγος και καθηγητής Βίτο Μανκούζο.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αμφιλεγόμενος χώρος που γνωρίζουμε σήμ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ