sigmund freud quote

Του Γιώργου Λαμπράκου

Η απανωτή έκδοση βιβλίων του Φρόιντ και βιβλίων για τον Φρόιντ είναι ένα από τα ευτυχέστερα γεγονότα της εκδοτικής μας παραγωγής. Νέες μεταφράσεις των κλασικών έργων του, νέες βιογραφίες, νέες μελέτες από Έλληνες και ξένους ειδικούς, περιοδικά ποικίλων ψυχαναλυτικών τάσεων που συνεχίζουν την κυκλοφορία τους: όλα αυτά δείχνουν το συνεχιζόμενο, πιθανώς και εντεινόμενο ενδιαφέρον για τον σπουδαιότερο στοχαστή του 20ού αιώνα. 

Εδώ και μερικές δεκαετίες, η αληθινή ευρωπαϊκή πατρίδα της ψυχανάλυσης είναι λιγότερο η Αυστρία, η Γερμανία ή η Αγγλία, και περισσότερο η Γαλλία. Λογικό λοιπόν να μας έρχονται από εκεί πολλές εμπεριστατωμένες μελέτες για το φροϊδικό έργο. Ο γαλλόφωνος Ζαν-Μισέλ Κινοντόζ, του οποίου το βιβλίο Πώς να διαβάσω τον Φρόιντ (μτφρ. Δέσποινα Ανδροπούλου, Κέδρος) θα μας απασχολήσει εδώ, είναι μάλιστα Ελβετός, δηλαδή και γερμανόφωνος, πράγμα που σημαίνει πως είχε τη δυνατότητα και την τύχη να μελετήσει το φροϊδικό corpus, όπως επισημαίνει και ο ίδιος στην «Εισαγωγή» του, στο πρωτότυπο.

Διδάκτωρ της Ελβετικής Ψυχαναλυτικής Εταιρίας, επίτιμο μέλος της Βρετανικής Ψυχαναλυτικής Εταιρίας, συντάκτης και αρχισυντάκτης διαφόρων ψυχαναλυτικών περιοδικών, ψυχαναλυτής με ιδιωτικό ιατρείο στη Γενεύη και μεγάλη κλινική εμπειρία, πολυγραφότατος, ο Κινοντόζ είναι προφανώς ένας από τους πλέον ειδικούς στο να μας εισαγάγει στο αχανές φροϋδικό έργο, φωτίζοντας τις πολυδιάστατες όψεις του.  

quinodoz jean-michelΣτο εν λόγω βιβλίο, με τον κατατοπιστικό υπότιτλο «Οδηγός ανάγνωσης του φροϊδικού έργου», ο Κινοντόζ ακολουθεί μια ιστορική-χρονολογική ανάλυση των έργων του Φρόιντ, ξεκινώντας από τις Μελέτες για την υστερία, τις οποίες ο πατέρας της ψυχανάλυσης συνέγραψε με τον Γιόζεφ Μπρόυερ και εξέδωσε το 1895, και ολοκληρώνοντας την περιήγησή του ύστερα από 400 και πλέον σελίδες με την επίμαχη μελέτη Ο άνδρας Μωυσής και η μονοθεϊστική θρησκεία, το τελευταίο δημοσιευμένο έργο του Φρόιντ πριν από την ευθανασία του το 1939. Αφορμή για τη συγγραφή της μελέτης του Κινοντόζ στάθηκαν τα σεμινάρια ανάγνωσης των έργων του Φρόιντ, τα οποία ξεκίνησε το 1988 στη Γενεύη.

Γέννηση και ανάπτυξη της ψυχανάλυσης

Ακολουθώντας πιστά την πρόταση-πρόσκληση που διατύπωσε ο Φρόιντ το 1923 («Ο καλύτερος τρόπος να αντιληφθούμε την ψυχανάλυση είναι να ακολουθήσουμε τη γέννηση και την ανάπτυξή της»), ο Κινοντόζ χωρίζει κάθε κεφάλαιο στα εξής βασικά μέρη: α) μια γενική εισαγωγή στο εκάστοτε φροϊδικό βιβλίο ή δοκίμιο, β) μια βιογραφική και ιστορική ανασκόπηση της ζωής του Φρόιντ την εποχή που το έγραφε, σε συνδυασμό με πληροφορίες για τους εμπλεκόμενους συναδέλφους και συνεχιστές του, αλλά και τους ασθενείς του, γ) ένας σχετικά αναλυτικός σχολιασμός του εκάστοτε κειμένου, δ) μια εισαγωγή στους «μεταφροϊδικούς» ψυχαναλυτές και στον τρόπο που αυτοί διάβασαν, σχολίασαν, ανέπτυξαν ή και επέκριναν τις ιδέες του εκάστοτε κειμένου, και ε) μια χρονολόγηση των φροϊδικών εννοιών, ώστε με μια ματιά να γνωρίζει ο αναγνώστης ποιες έννοιες εισήγαγε σε κάθε χρονική περίοδο ο Φρόιντ. Συχνά παρεμβάλλεται, όταν κρίνεται απαραίτητο, ένα σχόλιο για την εξέλιξη των φροϊδικών εννοιών.

Η γλώσσα του Ελβετού ψυχαναλυτή είναι βατή, δεν αναλίσκεται σε άχρηστες λεπτομέρειες, ούτε όμως απλοποιεί τις έννοιες...

Μια τέτοια ανάγνωση του Φρόιντ δεν είναι και τόσο συνηθισμένη, αφού οι περισσότεροι μελετητές του αφοσιώνονται στη δομική σημασία των φροϊδικών εννοιών και αφήνουν στην άκρη (χωρίς φυσικά να θεωρούν απαραιτήτως εσφαλμένη) τη γενετική εξιστόρηση των φροϊδικών ανακαλύψεων. Αυτοί οι δύο τρόποι προσπέλασης του φροϊδικού (όπως και σχεδόν κάθε άλλου στοχαστικού) έργου δεν λειτουργούν πάντως αντιθετικά, αλλά συμπληρωματικά.

Η γλώσσα του Ελβετού ψυχαναλυτή είναι βατή, δεν αναλίσκεται σε άχρηστες λεπτομέρειες, ούτε όμως απλοποιεί τις έννοιες, κάτι που συχνά αναιρεί τη ριζοσπαστικότητα και την πολυσημία τους. Όπως υπογραμμίζει και ο ίδιος: «Η ανάγνωση των πρωτότυπων κειμένων του Φρόιντ μού επιτρέπει να απολαμβάνω την απλότητα της γλώσσας που χρησιμοποιεί, διότι ευνοεί τον καθημερινό λόγο και αποφεύγει τους νεολογισμούς. Είμαι πράγματι υποχρεωμένος να γράψω στο ίδιο πνεύμα, προκειμένου να καταστήσω τις ιδέες του Φρόιντ κατανοητές σε ένα κοινό όσο το δυνατόν πιο ευρύ, γνωρίζοντας ότι μπορούμε να γράφουμε με σαφήνεια, σεβόμενοι συνάμα την πολυπλοκότητα των ιδεών που εκθέτουμε».

dali-freudΤα πρώτα χρόνια της ψυχανάλυσης δεν ήταν καθόλου εύκολα: η πρώτη έκδοση της Ερμηνείας των ονείρων, που είναι το σημαντικότερο έργο του Φρόιντ, πήρε οκτώ ολόκληρα χρόνια να εξαντληθεί. Κάποια στιγμή η επιτυχία και η αναγνώριση φτάνουν, αλλά αργά, με τρομερό κόπο και απανωτές συγκρούσεις εντός και εκτός του κύκλου των ψυχαναλυτών. Η Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής, το δημοφιλέστερο βιβλίο του Φρόιντ (τουλάχιστον από την πρώτη φάση του έργου του), είναι το πρώτο που κατορθώνει να αγγίξει ένα ευρύτερο κοινό και να καταστήσει ορισμένες φροϊδικές έννοιες καθημερινή υπόθεση. Αργότερα, αυτές οι έννοιες, μαζί με μεταγενέστερους όρους της ψυχανάλυσης, έμελλε να γίνουν συχνές λέξεις στη γλώσσα πολλών ανθρώπων σε όλο τον δυτικό κόσμο, λέξεις όπως «απωθημένο», «ματαίωση», «μετουσίωση», «οιδιπόδειο», «ναρκισσισμός», «εκλογίκευση», «αμφιθυμία», «ευνουχισμός» κ.α. Με αυτά και με τα επόμενα έργα του Φρόιντ, η επίδραση της σκέψης του θα γίνει ανυπολόγιστη, καθώς θα υπερβεί την ψυχολογία και την ιατρική και θα εξαπλωθεί σε όλες τις ανθρωπιστικές επιστήμες και τις τέχνες.

Ο Κινοντόζ παρουσιάζει λοιπόν την περιπέτεια της γέννησης, της ανάπτυξης και της διάδοσης των φροϊδικών εννοιών. Ενώ σε γενικές γραμμές αποφεύγει να τοποθετηθεί επί των επίμαχων θεμάτων που προκάλεσαν διαμάχες και διαγραφές στους κόλπους του ψυχαναλυτικού κινήματος, δεν μένει πάντα αμέτοχος, και σε ορισμένα κρίσιμα ζητήματα παίρνει θέση, συνήθως σύντομη και προσεκτική. Για παράδειγμα, στο αμφιλεγόμενο ζήτημα της σχέσης ψυχανάλυσης και θρησκείας, ο Κινοντόζ υποστηρίζει την προσωπική θέση πως «η ψυχανάλυση και η θρησκευτική πίστη καταλαμβάνουν ξεχωριστό πεδίο η καθεμία».

Το βιβλίο του Κινοντόζ είναι εξαιρετικά χρήσιμο καθώς λειτουργεί στο εξής διπλό επίπεδο: όποιος έχει διαβάσει ένα βιβλίο ή δοκίμιο του Φρόιντ μπορεί να ανατρέξει στον Κινοντόζ για να διαβάσει μια καλή σύνοψη και να εντοπίσει προς ποια κατεύθυνση έχει κινηθεί η μεταφροϊδική σκέψη και βιβλιογραφία. Μπορεί κανείς, από την άλλη, αφότου διαβάσει ολόκληρο το βιβλίο ή το οποιοδήποτε μεμονωμένο κεφάλαιο του Κινοντόζ τον ενδιαφέρει, να στραφεί προς το συναφές βιβλίο του Φρόιντ και να το διαβάσει σε μία από τις ελληνικές μεταφράσεις του.

Στον αντίποδα ψυχολογισμού και επιστημονισμού

Ζούμε σε μια εποχή στην οποία, όπου κι αν στρέψουμε το βλέμμα μας, παρατηρούμε την άνθιση της ποπ ψυχολογίας: καθημερινές εκφράσεις όπως «να είσαι ο εαυτός σου», «είμαι ΟΚ, είσαι ΟΚ, είμαστε ΟΚ», «πάνω απ’ όλα το ΕΓΩ σου, δηλαδή ΕΣΥ», «το παν είναι να τα έχεις βρει με τον εαυτό σου», «σκέψου θετικά» κ.λπ. αποτελούν συνθηματικές φούσκες που σκάνε στο μυαλό μας χωρίς αποτέλεσμα, ούτε ωφέλιμο ούτε μακροπρόθεσμο, για την ψυχοπνευματική μας υγεία και τη βαθύτερη κατανόηση της θέσης μας στον κόσμο.

Οι ανάγκες στις οποίες απαντά το φροϊδικό έργο, όχι μόνο δεν έχουν πάψει να υπάρχουν, αλλά είναι μάλλον πιο έντονες.

Από την άλλη, η ραγδαία εξάπλωση και παγίωση των νευροεπιστημών στον τομέα της ψυχικής υγείας έχει οδηγήσει στη μερική ή ολική αναγωγή του νοήματος στις εγκεφαλικές, νευρωνικές λειτουργίες. Παρά τις αποδεδειγμένες και οπωσδήποτε καλοδεχούμενες ανακαλύψεις των νευροεπιστημόνων (ο ίδιος ο Φρόιντ υποστήριζε τη βιολογία και τα μελλοντικά ευρήματά της, μιλώντας μάλιστα για μια μελλοντική «βιοανάλυση»), δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι νευροεπιστήμες συνήθως παραγνωρίζουν τις ψυχικές δομές, την αναπτυξιακή πορεία με αρχή και βάση τα νηπιακά και παιδικά χρόνια, καθώς και τις κοινωνικο-ιστορικές συνιστώσες της κατάστασης του υποκειμένου.

Μεταξύ αυτών των δύο άκρων, καθώς και άλλων ευκολιών και στρεβλώσεων τις οποίες επιβάλλει η εποχή μας («ένα χάπι κι όλα θα πάνε καλά»), στέκει όρθιο το έργο του Φρόιντ και μας καλεί να το (ξανα)μελετήσουμε, με τη συμβολή εξαιρετικών μελετών όπως το Πώς να διαβάσω τον Φρόιντ του Κινοντόζ. Οι ανάγκες στις οποίες απαντά το φροϊδικό έργο, όχι μόνο δεν έχουν πάψει να υπάρχουν, αλλά είναι μάλλον πιο έντονες στον χαοτικό, όπως τον διαβλέπουν πολλοί (μάλλον και ο ίδιος ο Φρόιντ, αν ζούσε), αιώνα μας.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ | www.lamprakos.wordpress.com

 

quinodoz-exofΠώς να διαβάσω τον Φρόιντ
Ζαν-Μισέλ Κινοντόζ
Μτφρ. Δέσποινα Ανδροπούλου
Κέδρος 2013
Σελ.456, τιμή €25,00

politeia-link

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο μαύρος κύκνος» του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ (κριτική) – Όταν τα δεδομένα και οι προβλέψεις μας εξαπατούν

«Ο μαύρος κύκνος» του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ (κριτική) – Όταν τα δεδομένα και οι προβλέψεις μας εξαπατούν

Για το βιβλίο του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ «Ο μαύρος κύκνος» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος). 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών στη χώρα μας φαίνεται πως πολύ λίγοι είχαν προβλ...

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

Για τη μελέτη της Αγγέλας Καστρινάκη «Μίλα, Πηνελόπη! – Λογοτεχνικές μεταμορφώσεις της μυθικής ηρωίδας στην Ελλάδα και τον Δυτικό κόσμο από τον 19ο αιώνα ώς τις μέρες μας» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

Η προβληματική τ...

«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα στο υπέρτερο, στην απομόνωση της πανδημίας

«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα στο υπέρτερο, στην απομόνωση της πανδημίας

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο «Για το νόημα της ζωής» (μτφρ. Παναγιώτης Υφαντής, εκδ. Αρμός). Στην κεντρική εικόνα, ο θεολόγος και καθηγητής Βίτο Μανκούζο.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αμφιλεγόμενος χώρος που γνωρίζουμε σήμ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Με αφορμή τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, θα διεξαχθεί το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» στις 10 και 11 Ιουνίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ