Περιπλανήσεις

Στις Περιπλανήσεις του Χένρι Ντέιβιντ Θόροου η γλώσσα των τριών κειμένων και των σελίδων του Ημερολογίου είναι παλιά και βασανιστικά περιγραφική, η ανθρώπινη παρουσία ισχνή, η δράση απουσιάζει εντελώς, καθώς πρωταγωνιστούν τα δέντρα και το ποτάμι, ενώ το σκεπτόμενο άτομο δομεί τη φράση στα συστατικά στοιχεία που θεμελιώνουν μια κραυγή αρχετυπική ή μια προσευχή ευχαριστίας και δέησης προς τον Θεό.

Πρόκειται για χαρακτηριστικά στοχαστικά δοκίμια, ένα είδος που ανάγει την καταγωγή του σε πρωτόλεια φιλοσοφικά έργα και γεφυρώνει τον αναφορικό λόγο του δοκιμίου με τον υπαινικτικό λόγο της λογοτεχνίας[1]. 

Ο μεθοδισμός και ο περιούσιος λαός

Εμποτισμένοι από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, οι Τζων Άνταμς, Τόμας Πέιν, Βενιαμίν Φραγκλίνος και Τόμας Τζέφερσον, αυτοδίδακτοι, κοσμοπολίτες και στοχαστές πάνω στη φύση και τα κοινωνικά φαινόμενα, διεκδίκησαν μια συνεχή πνευματική εγρήγορση και με τα γραπτά τους συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του νεότερου αμερικανισμού, συνθέτοντας διαλεκτικά το προτεσταντικό δόγμα με ένα βαθιά ριζωμένο ματεριαλισμό. Κατά το τελευταίο τέταρτο του δέκατου όγδοου αιώνα η αμερικανική διανόηση είχε αφομοιώσει τα διδάγματα του Διαφωτισμού, επενδύοντάς τα στη διεκδίκηση της επίγειας ευτυχίας.[2]

Transcedentalism

Ωστόσο, στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, το κίνημα του υπερβατολογικού ιδεαλισμού άνοιξε τον δρόμο, σε ό,τι αφορά την πολιτική και την Ηθική, για συγγραφείς όπως ο Μπράιαντ, ο Έμερσον, ο Θόροου και ο Ουίτμαν. Ο Θόροου ήταν δεκαεννέα χρονών όταν ο Έμερσον εξέδωσε το βιβλίο του Φύση, επιτομή του υπερβατολογικού ιδεαλισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, που ξεκίνησε ως ριζοσπαστικό θρησκευτικό κίνημα και εξελίχθηκε σε φιλοσοφικό ρεύμα. Η προσέγγιση αυτή είναι εμφανής σε όλες τις περιγραφές της φύσης από τον Θόροου, ο οποίος ακύρωνε διαρκώς το Εγώ και επιδίωκε τη συνένωσή του με την Ολότητα της Φύσης. Εν ολίγοις, αυτή η φιλοσοφική τοποθέτηση συνόψιζε για τον συγγραφέα το νόημα της αμερικανικής Δημοκρατίας: ως αντανάκλαση του Θείου, η φύση συμβολίζει τον πνευματικό κόσμο που υπάρχει πέραν του φυσικού. Άρα η συνένωση με τη φύση ταυτίζεται με την πνευματική εξύψωση.

Το ελληνικό αντίστοιχο της ιδεαλιστικής αυτής προσέγγισης το βρίσκει κανείς στους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονυσίου Σολωμού. Η πανηγυρική λατρεία του απόλυτου ατομοκεντρισμού και της στοχαστικής απομόνωσης είναι τα κύρια γνωρίσματα της φιλοσοφικής αυτής στάσης που, με πρωτοστάτες τον Ραλφ Ουάλντο Έμερσον, τη Μάργκαρετ Φούλερ και τον Τζωρτζ Ρίπλεϊ, στεγάστηκε στο περιοδικό The Dial, που κυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες δυο δεκαετίες πριν τον εμφύλιο πόλεμο.

 Περίπατος και αναστοχασμός 

Ο Χένρι Ντέιβιντ Θόροου δημοσίευσε έξι δοκίμια μέσα στα τέσσερα χρόνια συμμετοχής του στο περιοδικό[3]: ανάμεσά τους, ένα δοκίμιο για τη Φυσική Ιστορία της Μασαχουσέτης, το κείμενο Χειμωνιάτικος Περίπατος κι ένα δοκίμιο για τον Όμηρο, τον Οσσιανό και τον Τσώσερ. Ο Χειμωνιάτικος Περίπατος είναι ένα από τα τρία κείμενα της μεταφρασμένης συλλογής Περιηγήσεις-φιλοσοφικοί στοχασμοί, που, μαζί με το Ουώλντεν, ή Η ζωή στο δάσος, συνθέτουν μια πιο ολοκληρωμένη ματιά των εκδόσεων «Κέδρος» στο έργο αυτού του μεγάλου περιηγητή και λάτρη της αμερικανικής φύσης.Oι τίτλοι των κυριότερων έργων του Θόροου (που έχουν κυρίως δοκιμιακό ή περιηγητικό χαρακτήρα) είναι: AWeek,TheMaineWoods,CapeCod, AWinterWalk, AWalktoWachusett, και AYankeeinCanada: όλα δομημένα ως ταξιδιωτικές αφηγήσεις, με θεματικές ενότητες που αφορούν τις φυλλωσιές του φθινοπώρου, τις άγριες ορχιδέες, τον κύκλο της σποράς, τις συνήθειες, διατροφικές και άλλες, των κατοίκων της αμερικανικής υπαίθρου. Αλλά και την εσωτερική αναζήτηση της ύπαρξης του ανθρώπου, ειδωμένη από τη ματιά του μοναχικού περιηγητή, κατά το πρότυπο του Ζαν Ζακ Ρουσώ[4].

 Στα δάση με το χιόνι, στις λίμνες και στα ποτάμια

Ανεπάγγελτος και πολυτεχνίτης

Γεννημένος το 1817 στο Κόνκορντ, ο Χένρι Ντέιβιντ Θόροου σπούδασε λατινική και ελληνική γραμματική για τρία χρόνια, επίσης σπουδασε Μαθηματικά, Αγγλικά, Ιστορία και Φιλοσοφία στο Χάρβαρντ της εποχής εκείνης. Επέστρεψε στο Κόνκορντ μετά το πέρας των σπουδών του και δίδαξε σε επαρχιακό σχολείο μόνο για δυο βδομάδες (απολύθηκε γιατί αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει σωματική βία ως ποινή για απείθαρχους μαθητές), και κατόπιν σε σχολείο που ίδρυσε ο ίδιος μαζί με τον αδελφό του. Στο εξής θα διέμενε ως δάσκαλος στην οικία του δασκάλου και φίλου του, καθηγητή Ραλφ Ουάλντο Έμερσον, βιοποριζόμενος κυρίως από την πέννα του. Είχε ικανότητες ως μηχανικός και γενικά αξιολογούσε πολύ υψηλά τις χειρωνακτικές ικανότητες στους ανθρώπους. Για τον εαυτό του διεκδικούσε τον τίτλο του Διευθυντή Σχολείου, του μπογιατζή, του αγρότη, του ξυλουργού, του κατασκευαστή μολυβιών και του συγγραφέα. 

Η φιλοσοφική παράδοση

Συνδέοντας τον εαυτό του με την κλασική παράδοση των αρχαίων Ελλήνων στον ασκητισμό, ο Θόροου θεωρούσε τον ιδιοκτήτη υλικών αγαθών ανίκανο να συλλάβει την πεμπτουσία της ύπαρξης. Δίδασκε την απλότητα και την ολιγάρκεια, ενώ, ως περιηγητής και φυσιοδίφης που ήταν, αξιολογούσε πολύ υψηλά την απόκτηση της εμπειρίας των λουλουδιών, των ζώων, των πουλιών, των θορύβων του δάσους και την παρατήρηση της αλλαγής των εποχών και της θερμοκρασίας. Η τεχνολογία τον συνάρπαζε, και μια σειρά εφευρέσεων που διευκόλυναν την ανθρώπινη ζωή είχαν συχνά υμνηθεί στα κείμενά του, όπως ο σιδηρόδρομος και ο τηλέγραφος. Τον ενθουσιασμό που προκαλούσαν τα τεχνολογικά επιτεύγματα του δέκατου ένατου αιώνα τον θεωρούσε αποπροσανατολιστικό από τα θεμελιώδη φιλοσοφικά ερωτήματα που θα ’πρεπε να θέτει το ανθρώπινο υποκείμενο για να εξελιχθεί ως ύπαρξη. Επιμένοντας να είναι εχθρός κάθε συμβιβασμού, μεταπήδησε στον φιλοσοφικό αναρχισμό σε θέματα πολιτικής. Αρνήθηκε να πληρώσει φόρους σε μια πόλη που είχε υποστηρίξει τον Μεξικανικό Πόλεμο υποστηρίζοντας τον Μπράουν στην ακτιβιστική του δραστηριότητα κατά της δουλείας και φυλακίστηκε γι αυτό. Στην Πολιτική Ανυπακοή, κείμενο που έγραψε μετα την αποφυλάκισή του, αναφέρει: "Αν ο νόμος σου επιβάλλει να γίνεις όργανο αδικίας, αγνόησέ τον και θέσε σκοπό της ζωής σου να γίνεις τροχοπέδη αυτής της μηχανής".

Στην καλύβα 

Ο Θόροου, χαρακτηριστικός νατουραλιστής, παρατηρώντας ασταμάτητα και καταγράφοντας τις εκδοχές του τοπίου στον ποταμό Κόνκορντ και στο δάσος Ουώλντεν, όπου είχε απομονωθεί σε μια καλύβα για να διαλογιστεί και να γράψει, επέτρεπε στον εαυτό του μόνο στοιχειώδεις ανέσεις, ασκητικά απομονωμένος και αυτοδίαιτος. Η κρυφή ζωή των φυτών, καταγεγραμμένη με ακρίβεια εντομολόγου, ο κύκλος ζωής των ζώων και η αλλαγή εποχών στο Ουώλντεν είναι χαρακτηριστικά δοσμένες στο κύριο και πιο γνωστό βιβλίο του: το Ουώλντεν, ή Η ζωή στο δάσος, που αποτέλεσε το ευαγγέλιο των αμερικανών φυσιολατρών, οικολόγων και θρησκευτικών οργανώσεων θεϊστικού προσανατολισμού σε ολόκληρη την Αμερική και μέχρι τις μέρες μας.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η νουβέλα «Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία» (εκδ. Κριτική).

Περιπλανήσεις - Φιλοσοφικοί στοχασμοί
Henry David Thoreau
Μτφρ: Βασίλης Αθανασιάδης
Κέδρος 2013
Σελ. 233, τιμή € 12,50

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ HENRY DAVID THOREAU

---

 [1] Η πρώιμη αμερικανική γραμματεία βρίθει τέτοιων κειμένων. Ο John Smith από τη Βιρτζίνια, ο Thomas Morton και ο John Winthrop από τη Νέα Αγγλία, ο Washington Irwing, o William Bradford, o Roger Williams, η ποιήτρια Anne Bradstreet, η Mary Rowlandson, ο Edward Taylor, ο Samuel Sewall, ο Robert Beverley, o Jonathan Edwards, ήδη από τον δέκατο έβδομο αιώνα είχαν θέσει τις βάσεις για τη συγγραφή ενδοσκοπικών (contemplative) κειμένων που θα θεμελίωναν τον αμερικανικό κοινό λόγο και το αίσθημα εθνικισμού στον Νέο Κόσμο. Χαρακτηριστική είναι η νουβέλα του Ουώσινγκτον Ιρουϊνγκ: Ριπ Βαν Ουίνκλ.

[2] Βλέπε, σχετικά, Χέρμπερτ Μαρκούζε, Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού.

[3] [3]“What are you doing now?” he asked. “Do you keep a journal?” So I make my first entry to-day. To be alone I find it necessary to escape the present— I avoid myself. How could I be alone in the Roman emperor's chamber of mirrors? I seek a garret. The spiders must not be disturbed, nor the floor swept, nor the lumber arranged.

— Henry David Thoreau, Journal, Undated 1845-47

[4] Βλέπε, Ζαν Ζακ Ρουσώ, Ονειροπολήσεις Μοναχικού Περιπατητού