butterfly-250

Του Κώστα Κατσουλάρη

Με μισό αιώνα καθυστέρηση μεταφράστηκε πριν λίγα χρόνια στη χώρα μας το μνημειώδες έργο του γερμανού ρομανιστή Έριχ Άουερμπαχ (1892-1957), μια φιλόδοξη ιστορία των ποικίλων μεταμορφώσεων του ρεαλισμού στη δυτική λογοτεχνία.

Ιστορικός της λογοτεχνίας, φιλόλογος και κριτικός, ο Άουερμπαχ βρέθηκε, διαφωνώντας με το ναζιστικό καθεστώς, αυτοεξόριστος στην Κωνσταντινούπολη, όπου και διαδέχτηκε τον Λέο Σπίτσερ ως καθηγητής ρομανικών γλωσσών. Εκεί, μεταξύ Μαΐου 1942 και Απριλίου 1945, συνέλαβε και συνέγραψε το φιλόδοξο σχέδιό του, μακριά από τις προσφιλείς πηγές του και βιβλιοθήκες. Άλλωστε, στην έλλειψη μιας μεγάλης και εξειδικευμένης βιβλιοθήκης οφείλεται, σύμφωνα με τα λόγια του, η ίδια η συγγραφή αυτού του βιβλίου. «Αν είχα επιχειρήσει», γράφει στον επίλογό του, «να ενημερωθώ για όσα έχουν γραφτεί πάνω σε τόσο πολλά αντικείμενα, μάλλον δεν θα έβρισκα πια καιρό να καταπιαστώ με το γράψιμο.»

Βασικός άξονας της σκέψης του Άουερμπαχ είναι η πεποίθηση ότι η γλώσσα, με τον κατάλληλο μεθοδολογικό χειρισμό και την απαιτούμενη ακρίβεια, είναι σε θέση να περιγράψει τον κόσμο, την πραγματικότητα. Στηριζόμενος στις σκέψεις του ιταλού φιλοσόφου της ιστορίας Τζανμπαττίστα Βίκο (1688-1744), όπως αποτυπώθηκαν κυρίως στο έργο του Scienza nuova (Νέα Επιστήμη, 1725), ο Άουερμπαχ υιοθέτησε τη βαθιά πίστη του τελευταίου «στις ριζικά δημιουργικές και παραγωγικές ιδιότητες του κοινού νου». Στηρίχτηκε στο αξίωμα ότι τα λογοτεχνικά έργα –και σ’ αυτά συμπεριλαμβάνει κάθε δημιούργημα, συλλογικό ή ατομικό του ανθρώπινου λόγου–, αντανακλούν την εποχή που τα δημιούργησε και την αντίληψή της περί αισθητικής τελείωσης· ανατρέχοντας σ’ αυτά, και μέσα από την ενδελεχή μελέτη τους, μπορούμε να δούμε πώς ο εκάστοτε πολιτισμός αναπαριστά τον εαυτό του, και πώς οδηγηθήκαμε στο πέρασμα των αιώνων στη νεωτερική σύλληψη της πραγματικότητας και των αναπαραστάσεών της.

auerbachΠιστός στην αντίληψή του για την ύπαρξη ενός σώματος κειμένων που ανήκουν θεματολογικά και αισθητικά σε μια ενιαία πολιτισμική κοίτη, τη δυτική παράδοση, ο Άουερμπαχ ξεκινά το βιβλίο του με τη συγκριτική μελέτη ενός αποσπάσματος από την Οδύσσεια –την αναγνώριση του Οδυσσέα από την τροφό του, την Ευρύκλεια– και μιας σκηνής από την Παλαιά Διαθήκη, της σκηνής όπου ο Αβραάμ λαμβάνει την εντολή να θυσιάσει τον γιο του. Στο κείμενο αυτό, που έχει τον τίτλο Η ουλή του Οδυσσέα, και που θεωρείται κλασικό κομμάτι φιλολογικής κριτικής, ο συγγραφέας αντιπαραβάλει τον επίπεδο και διαφανή ρεαλισμό του ομηρικού ύφους (που αντιστοιχεί στη μυθική αφήγηση) με το αλληγορικό ύφος της Παλαιάς Διαθήκης (που εγγράφεται στην Ιστορία). Ο Άουερμπαχ στέκεται ιδιαίτερα στη διάκριση μεταξύ υψηλού και χαμηλού ύφους, έτσι όπως αυτή επικράτησε στη ρωμαϊκή αρχαιότητα και στον γαλλικό κλασικισμό, σημειώνοντας ότι αυτή, ενεργή στο ομηρικό έπος, χάνει εντελώς τη σημασία της στο πλαίσιο του «τραγικού ρεαλισμού» της Παλαιάς Διαθήκης. Εκεί, το χαμηλό με το υψηλό εμφανίζονται εξαρχής ενοποιημένα, αδιαχώριστα – «ταύτιση» που φτάνει στο αποκορύφωμά της με την εξιστόρηση της ζωής του Ιησού και την εισαγωγή στο προσκήνιο της Ιστορίας του ταπεινού, απλού ανθρώπου.

petroniusΣτο δεύτερο κεφάλαιο, ο Άουερμπαχ συγκρίνει τον ρεαλισμό του Πετρώνιου στο Σατυρικόν –αναλύοντας την κεντρική σκηνή του έργου, τους Γάμους του Τριμαλχίωνα, και ειδικότερα την περιγραφή της γυναίκας του, της Φορτουνάτα– με την ψυχρή ιστορική καταγραφή από τον Τάκιτο στα Χρονικά του της εξέγερσης των γερμανικών λεγεώνων μετά το θάνατο του Αυγούστου. Στο Σατυρικόν, έργο με το οποίο ο Πετρώνιος «άγγιξε το έσχατο όριο στο οποίο έφτασε ποτέ ο αρχαίος ρεαλισμός», ανιχνεύονται πολλά από τα στοιχεία που αργότερα, στη νεωτερικότητα, θα αναπτυχθούν από τους μεγάλους ρεαλιστές συγγραφείς. Ο Άουρεμπαχ στέκεται ιδιαίτερα στην πεζή και καθημερινή γλώσσα του Πετρώνιου, στην λεπτομέρεια των περιγραφών, στην καταγραφή ηθών και νοοτροπιών της εποχής. Το γεγονός δε ότι ο αφηγητής-συγγραφέας δίνει το λόγο σ’ έναν από τους παριστάμενους, τονίζει ακόμη περισσότερο τον υποκειμενικό χαρακτήρα της αφήγησής του – υποκειμενικότητα που καμιά στιγμή δεν υποχωρεί ούτε και μεταμφιέζεται. Και παρότι και σ’ αυτόν, όπως και στον Όμηρο, «δεν υπάρχει τίποτε το μυστηριώδες ή κρυμμένο», είναι εμφανής η παρωδιακή διάθεση του Ρωμαίου συγγραφέα, που περνά με όχημα μια γλώσσα εκφραστική και λαϊκή, που βρίθει αυθεντικών εκφράσεων της εποχής. Στον Τάκιτο, αντίθετα, δεν ανιχνεύεται καμιά επιθυμία ο ιστορικός να δει πίσω από τα φαινόμενα, να ανασκαλέψει τις ταξικές ή άλλες αιτίες της εξέγερσης που αφηγείται, ο λόγος του φαντάζει ηθικολογικός και άκαμπτος, αδύναμος να εκφράσει «τη βαθύτερη διάσταση του γίγνεσθαι».

Είτε πρόκειται για τον Αυγουστίνο και τον Δάντη, είτε για τον Ραμπελαί και τον Μονταίνιο και τον Θερβάντες, είτε για τον Βολταίρο και τον Γκαίτε και τους μεγάλους μυθιστοριογράφους του 19ου και του 20ου αιώνα, εντυπωσιάζεται κανείς από το εύρος των γνώσεων, την οξύτητα της ματιάς, τη βαθύτητα των παρατηρήσεων, το σεβασμό του Άουερμπαχ για τη λογοτεχνία και τις δυνάμεις της γλώσσας.

Τα επόμενα κεφάλαια ακολουθούν μια λίγο ώς πολύ ευθύγραμμη αναδρομή σε κείμενα από την κλασική αρχαιότητα μέχρι τον μοντερνισμό. Είτε πρόκειται για τον Αυγουστίνο και τον Δάντη, είτε για τον Ραμπελαί και τον Μονταίνιο και τον Θερβάντες, είτε για τον Βολταίρο και τον Γκαίτε και τους μεγάλους μυθιστοριογράφους του 19ου και του 20ου αιώνα (Μπαλζάκ, Σταντάλ, Φλωμπέρ, Ζολά, Γουλφ, Προυστ, Τζόυς, Μαν, κ.ά.), εντυπωσιάζεται κανείς από το εύρος των γνώσεων, την οξύτητα της ματιάς, τη βαθύτητα των παρατηρήσεων, το σεβασμό του Άουερμπαχ για τη λογοτεχνία και τις δυνάμεις της γλώσσας. Ειδικότερα στο τελευταίο κεφάλαιο του έργου –που προσετέθη λίγα χρόνια αργότερα, το 1949– ο Άουερμπαχ δείχνει έτοιμος να υπερβεί τα μεθοδολογικά εργαλεία του, τα ίδια τα όρια των «αξιωμάτων του», επιδεικνύοντας εντυπωσιακή ευαισθησία στην αποτύπωση του καινούργιου, αποσπασματικού κόσμου έτσι όπως αυτός αντανακλάται στα έργα των μεγάλων μοντερνιστών. Ο κατακερματισμός της αφήγησης, ο ακραίος υποκειμενισμός των προσώπων, η πλήρης εκκοσμίκευση της λογοτεχνικής συνείδησης, το τυχαίο και το αινιγματικό που εισβάλλουν σαρώνοντας τις βεβαιότητες ενός κόσμου που καταρρέει, σηματοδοτούν την έναρξη μιας νέας εποχής για τη λογοτεχνική αναπαράσταση του πραγματικού.

Το βιβλίο τελειώνει με την ευχή του Άουερμπαχ το έργο του να φτάσει στους αναγνώστες του, «τόσο στους παλαιότερους φίλους μου που επέζησαν [τα νέα από το ολοκαύτωμα έχουν προφανώς αρχίσει να φτάνουν και στην Κωνσταντινούπολη] όσο και σε όλους τους άλλους που [...] διατήρησαν ανέπαφη την αγάπη τους για τη δυτική ιστορία μας». Αυτή η πίστη του σε μια ενιαία και συνεκτική «δυτική ιστορία», πίστη δίχως την οποία δεν θα είχε ίσως βρει το κουράγιο να συνθέσει το μνημειώδες αυτό έργο, αυτή φαίνεται να είναι, κάτω από το φως (ή το σκότος) της μεταμοντέρνας μας συνείδησης, το όριο του φιλολογικού και θεωρητικού του εγχειρήματος. Ωστόσο, το ερώτημα του Τζορτζ Στάινερ, στην βιβλιοκρισία του που εντίθεται στο βιβλίο Αντί Προλόγου, για το αν «ύστερα από εξήντα χρόνια διαβάζεται ακόμη η Μίμησις», διατυπωμένο άλλωστε με αφορμή την επανέκδοσή της στα αγγλικά, ηχεί μάλλον «αριστοκρατικό» στη χώρα μας. Η μετάφρασή του στα ελληνικά, σε μια από κάθε άποψη αψεγάδιαστη έκδοση, κάλυψε ένα μεγάλο βιβλιογραφικό κενό στη λογοτεχνική κριτική και θεωρία.

mimhsisErich Auerbach
Μίμησις
Η εικόνα της πραγματικότητας στη δυτική λογοτεχνία
Μετάφραση Λευτέρης Αναγνώστου
Αντί προλόγου George Steiner
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2005
σελ. 750, τιμή 35 ευρώ

politeia link more 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

Για το βιβλίο του Άλμπερτ Γουίλ [Albert Weale] «Η βούληση του λαού: Ένας σύγχρονος μύθος» (μτφρ. Δημοσθένης Κούλουθρος, εκδ. Επίκεντρο). Κεντρική εικόνα: © Vlad Tchompalov (Unsplash).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

...
«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

Για το δοκίμιο της Μόνα Σολέ [Mona Chollet] «Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: © Nathan Walker (Unsplash).

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου ...

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Για το βιβλίο του Τέρι Ίγκλετον [Terry Eagleton] «Ιδεολογία» (μτφρ. Μελέτης Λάμπρου, εκδ. Πεδίο) και του Γιώργου Ν. Πολίτη «Εξουσιαστική Αριστερά» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

«Ο μαρξισμός ως ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ