
Για τον συλλογικό τόμο «Ευριπίδης: 35 Μελέτες» σε επιμέλεια των Laura Κ. McClure και Wiley Blackwell, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press. Τη μετάφραση έκανε ομάδα μεταφραστών υπό την επιμέλεια των καθηγητών του τμήματος φιλολογίας του Α.Π.Θ. Εβίνας Σιστάκου και Αντώνη Ρεγκάκου. Στην κεντρική εικόνα, άγαλμα του Ευριπίδη που βρίσκεται σήμερα στο Λούβρο, δεξιά κι αριστερά του οποίου αναγράφονται ορισμένα από τα έργα του.
Της Ιωάννας Καραμάνου
Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις University Studio Press η ελληνική μετάφραση του διεθνούς συλλογικού τόμου A Companion to Euripides (επιμ. Laura Κ. McClure, Wiley Blackwell: Oxford/Malden 2017) με τον εύληπτο τίτλο Ευριπίδης: 35 Μελέτες. Το έργο αυτό, το οποίο περιλαμβάνει 35 συμβολές κορυφαίων μελετητών του Ευριπίδη (ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται ο Donald Mastronarde, ο Christopher Collard, η Ruth Scodel, ο John Gibert και ο Francis Dunn), έχει αποσπάσει πολλές θετικές κρίσεις από τη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα. Την επιστημονική επιμέλεια της μετάφρασης οφείλουμε σε δύο διεθνώς αναγνωρισμένους καθηγητές του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τον ακαδημαϊκό Αντώνιο Ρεγκάκο και την καθηγήτρια Εβίνα Σιστάκου, που αφενός είχαν την οξυδέρκεια να εντοπίσουν την αναγκαιότητα της ελληνόγλωσσης μετάφρασης του σπουδαίου αυτού πονήματος και αφετέρου ανέλαβαν να επιμεληθούν αυτό το κολοσσιαίο έργο των 683 σελίδων.
Οι ρηξικέλευθες ερμηνευτικές προσεγγίσεις οι οποίες ακολουθούνται λαμβάνουν υπόψη και τη σημαντική παράμετρο της ανταπόκρισης του θεατή, που συνδέεται με τη συναισθηματική και διανοητική απήχηση της ευριπίδειας τραγωδίας στο κοινό της.
Ο τόμος διαρθρώνεται σε επτά ενότητες. Η πρώτη εισάγει τον αναγνώστη στα κύρια ερευνητικά ζητήματα που αφορούν τη μελέτη του ευριπίδειου corpus, όπως η παράδοση του κειμένου, η κριτική προσέγγιση της αρχαίας βιογραφικής παράδοσης για τον Ευριπίδη και η συμβολή του στην εξέλιξη της τραγικής τέχνης. Ακολουθούν δύο ενότητες οι οποίες εύστοχα διακρίνουν μεταξύ της πρώιμης και της όψιμης παραγωγής του Ευριπίδη, καθώς η τέχνη του εξελίσσεται από την Άλκηστη του 438 π.Χ. έως τις Βάκχες του 406 π.Χ. τόσο στο πεδίο της δραματουργίας όσο και της σκηνικής τεχνικής. Στις ενότητες αυτές, όπως και στην τέταρτη ενότητα του τόμου, αναλύονται οι δεκαεπτά ακέραιες, αλλά και οι σημαντικότερες από τις αποσπασματικά σωζόμενες τραγωδίες, ο Κύκλωπας (το μοναδικό σατυρικό δράμα που έχει περισωθεί από όλη την αρχαία δραματική παραγωγή), και η ψευδεπίγραφη τραγωδία Ρήσος. Παρέχεται σύνοψη της πλοκής κάθε έργου, κριτική προσέγγιση των κύριων ερμηνευτικών ζητήματων και μια επιλογή ενημερωμένης βιβλιογραφίας.
Στην πέμπτη ενότητα αναλύονται τα δομικά και αφηγηματικά σχήματα της ευριπίδειας τραγωδίας, ο ρόλος του Χορού, η εξέλιξη της μελοποιίας από τον τραγικό ποιητή κατά το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. και πτυχές της αρχαίας παράστασης, όπως η χρήση του σκηνικού χώρου. Η επόμενη ενότητα επικεντρώνεται σε ιδιαίτερα θεματικά και ιδεολογικά γνωρίσματα του θεάτρου του Ευριπίδη, που καθορίζουν το αξιακό φορτίο του έργου του. Ο πρωτοποριακός διάλογός του με τη σύγχρονή του διανόηση, ιδιαιτέρως με τη σοφιστική κίνηση, διαμορφώνει την καινοτόμο προσέγγισή του στη μυθική παράδοση και την αντισυμβατική του ιδεολογία απέναντι στην παραδεδομένη ανθρωπομορφική θρησκεία και τα παραδοσιακά μοντέλα φύλου. Οι ρηξικέλευθες ερμηνευτικές προσεγγίσεις οι οποίες ακολουθούνται λαμβάνουν υπόψη και τη σημαντική παράμετρο της ανταπόκρισης του θεατή, που συνδέεται με τη συναισθηματική και διανοητική απήχηση της ευριπίδειας τραγωδίας στο κοινό της. Ο τόμος κλείνει με την ενότητα για την πρόσληψη, δηλαδή την επανερμηνεία και τη λογοτεχνική ή καλλιτεχνική επαναπραγμάτευση του έργου του Ευριπίδη από την εποχή του ως τις μέρες μας. Από το ευρύτατο φάσμα της ευριπίδειας πρόσληψης έχουν επιλεχθεί ως μελέτες περίπτωσης η αριστοφανική ανταπόκριση στην τραγωδία του Ευριπίδη, κατόπιν, η πλούσια δραματουργική, παραστασιακή και εικονογραφική πρόσληψη των τραγωδιών του κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., ο δραματουργικός τους μετασχηματισμός στη Ρώμη από τον Σενέκα και, τέλος, η μεταφορά τους στη σύγχρονη σκηνή.
Πολύ εύστοχη είναι η επιλογή των επιμελητών της ελληνικής μετάφρασης να προσθέσουν στην αρχἠ του τόμου το πρωτότυπο κείμενο όλων των δραμάτων του.
Στον συλλογικό αυτό τόμο αξιοποιούνται και αναδεικνύονται οι σύγχρονες τἀσεις στην έρευνα του δράματος, που προϋποθέτουν διεπιστημονική προσέγγιση της τραγωδίας, όπως η πρόσληψη, η κριτική ανάλυση της παράστασης και οι σπουδές φύλου. Πρόκειται για ένα σύγχρονο, βιβλιογραφικά ενημερωμένο πόνημα, ένα έργο αναφοράς, που έρχεται να καλύψει ένα πολύ σημαντικό κενό στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία για τον Ευριπίδη. Πολύ εύστοχη είναι η επιλογή των επιμελητών της ελληνικής μετάφρασης να προσθέσουν στην αρχἠ του τόμου το πρωτότυπο κείμενο όλων των δραμάτων του. Έτσι ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να ανατρέξει στο ίδιο το κείμενο της τραγωδίας σε συνδυασμό με την αντίστοιχη μελέτη που την αναλύει. Η επιλογή αυτή συμβάλλει στην πληρότητα του τόμου, ο οποίος καθίσταται πολύτιμος για τον επιστήμονα, τον φοιτητή και το ευρύτερο καλλιεργημένο κοινό που ενδιαφέρεται για το αρχαίο δράμα, την ερμηνεία, την παράσταση και την πρόσληψή του.
* Η ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΜΑΝΟΥ είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Α.Π.Θ.