pek myron

Για το βιβλίο «Θεωρητικές και θετικές επιστήμες – Οι δυο κουλτούρες και οι διατομές τους» του Γιώργου Λ. Ευαγγελόπουλου που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το 1959, ο φυσικός επιστήμονας και λογοτέχνης C. P. Snow έδωσε μια μνημειώδη διάλεξη στο Cambridge, που αργότερα εκδόθηκε σε βιβλίο με τον αρκούντως χαρακτηριστικό τίτλο Οι δύο κουλτούρες. Θέμα του ήταν οι διαφορές ανάμεσα στον χώρο των επιστημών (sciences) και στον χώρο των γραμμάτων και τεχνών. Αργότερα, στο επίμετρο, ο ίδιος πρόσθεσε έναν ακόμη χώρο ο οποίος δρα διαμεσολαβητικά μεταξύ αυτών των δύο: πρόκειται για τον χώρο των κοινωνικών επιστημών. Από αυτή την αφορμή ξεκινά το παρόν τομίδιο με τίτλο Θεωρητικές και θετικές επιστήμες (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του καθηγητή Πολιτικής Φιλοσοφίας Γιώργου Λ. Ευαγγελόπουλου, το οποίο προέκυψε από αναθεώρηση μιας λίγο παλιότερης ομιλίας του στο Λεόντειο Λύκειο Πατησίων, και επιχειρεί να φανερώσει τα σημεία επαφής μεταξύ των δύο «κουλτούρων», όπως υπαινίσσεται και ο υπότιτλος. 

Αρχικά, πρέπει να υπογραμμισθεί ότι ο συγγραφέας δεν επιχειρεί να διαλευκάνει το ζήτημα του τι αποτελεί «θεωρητική» και τι «θετική» επιστήμη, δηλώνοντας, μάλλον ρεαλιστικά, πως κάτι τέτοιο θα απαιτούσε αρκετές πολυσέλιδες πραγματείες. Ο Ευαγγελόπουλος, πάντως, αποδέχεται την κεντρική θέση του Snow, για τη δυσκολία συνεννόησης και εύρεσης κοινών σημείων μεταξύ θεωρητικών και θετικών επιστημών. Με τα λόγια του:

«[…] ακόμη και αν δεν υφίσταται χάσμα ανάμεσα στις δύο κουλτούρες (δηλαδή αν δεν είναι τόσο μεγάλη η απόσταση μεταξύ τους), σίγουρα υπάρχει κάποια «επιφύλαξη» των θετικών επιστημόνων απέναντι στους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών ασφαλώς, υφίσταται και η αντίστροφη «επιφύλαξη». Η αδυναμία επικοινωνίας και επαφής μεταξύ τους είναι προφανής όσον αφορά την πλειονότητα όσων καλλιεργούν τις δύο αυτές διαφορετικές κουλτούρες. Αυτός μάλλον πρέπει να θεωρηθεί ο κανόνας, ενώ οι υπόλοιπες περιπτώσεις συνιστούν κάποιες ευχάριστες εξαιρέσεις του (σελ. 43).

Επιπλέον, ο ίδιος επιχειρεί να συμπληρώσει την εν λόγω διάκριση, επισημαίνοντας και την ύπαρξη επιμέρους «κουλτούρων» μέσα στο εσωτερικό αμφοτέρων:

«[…] ενδεχομένως δεν υφίσταται μόνο χάσμα μεταξύ της κουλτούρας των θετικών επιστημών κι εκείνης των ανθρωπιστικών επιστημών, αλλά, επιπλέον, στο εσωτερικό της καθεμιάς από τις δύο αυτές κουλτούρες διαμορφώνονται και αναπτύσσονται «επιμέρους κουλτούρες». Παρατηρείται, μάλιστα, ασυμμετρία ως προς την έκταση της επιρροής της καθεμιάς «επιμέρους κουλτούρας» σε σχέση με την «αντίπαλή» της» (σελ. 50).

Έχοντας υπογραμμίσει τις διαφορές ανάμεσα σε θεωρητικές και θετικές επιστήμες, ο Ευαγγελόπουλος υποδεικνύει μερικά σημεία όπου αναδεικνύεται η «ενότητα» θεωρητικών και θετικών επιστημών: πρόκειται για τα έργα για τον συντηρητισμό, τον Διαφωτισμό και την αντιμεταφυσική σκέψη, από τον ιστορικό των ιδεών Παναγιώτη Κονδύλη, το βιβλίο Σκέψεις για την εξέλιξη των ιδεών στη φυσική, του φυσικού Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, καθώς και την επιρροή της μαθηματικής θεωρίας συνόλων, του Κάντορ, στους μαθηματικούς Εγκόροβ, Λούζιν και Φλορένσκι. Αυτά τα τρία σημεία αναδεικνύουν τη σχέση των φυσικοεπιστημονικών ανακαλύψεων με το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτές αναδύονται.

Ωστόσο, σπεύδει να συμπληρώσει ο Ευαγγελόπουλος, παραθέτοντας μάλιστα τον Στέφανο Τραχανά, δεν θα πρέπει να υπερβάλλει κανείς και να σκεφθεί πως οι ανακαλύψεις αυτές έχουν κάποια στενή «εξάρτηση» από ιστορικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Τουναντίον, το μεγάλο προτέρημα των θετικών επιστημών είναι η σημαντική «ανεξαρτησία» τους από τέτοιους παράγοντες, μια ανεξαρτησία που θεμελιώνει την αξίωσή τους για αντικειμενικότητα.

Με λίγα λόγια, ο Ευαγγελόπουλος υπενθυμίζει τη γνωστή επιστημολογική διάκριση ανάμεσα σε «πλαίσιο ανακάλυψης» και «πλαίσιο θεμελίωσης», την οποία ορισμένοι ριζοσπάστες φιλόσοφοι έχουν αμφισβητήσει, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την αντικειμενικότητα των επιστημών και τη θέση τους στον δυτικό πολιτισμό, γενικότερα.

PEK EVANGELLOPOULOS
Ο Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έλαβε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα στις Ευρωπαϊκές Σπουδές και το διδακτορικό του στις Διεθνείς Σχέσεις από το London School of Economics (LSE). Υπήρξε ο ιδρυτικός διευθυντής της ελληνικής έκδοσης του Quantum (περιοδικού για τις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά). Στο διάστημα 2007–2020 εργάστηκε ως επιστημονικός συνεργάτης των Προέδρων της Δημοκρατίας Καρόλου Παπούλια και Προκοπίου Παυλοπούλου. Το τελευταίο βιβλίο του έχει τον τίτλο Κρίσιμες οντολογικές έννοιες στο έργο του Καστοριάδη (Αθήνα: Ευρασία, 2022), ενώ προσφάτως επιμελήθηκε, από κοινού με τους Αντώνη Μελά και Πέτρο Μπρέγιαννη, την ελληνική έκδοση του τόμου KVANT SELECTA: Άλγεβρα και Ανάλυση, I (Αθήνα: Εφαλτήριο, 2022).
 

Μιά βαθύτερη αλληλεπίδραση ανάμεσα στους κλάδους

Όσον αφορά, μάλιστα, τη φυσική, ο Ευαγγελόπουλος διατείνεται πως πρόκειται για μια επιστήμη αυτόνομη, που η καταφυγή της σε φιλοσοφικές θεωρίες γινόταν μονάχα όταν υπήρχε μια σημαντική κρίση στο εσωτερικό της (π.χ. η χρήση του λογικού θετικισμού από τον Χάιζενμπεργκ, για την ανακάλυψη και αρχική διατύπωση της κβαντομηχανικής, στη γλώσσα των μητρών, έγινε ακριβώς μετά την αναγνώριση του αδιεξόδου των αρχών της κλασικής φυσικής πάνω στον μικρόκοσμο). Τελικοί και οριστικοί κριτές των επιστημονικών θέσεων είναι μονάχα η εμπειρία και το πείραμα, όχι η πιθανή εναρμόνιση ή αντίθεσή τους με (τις όποιες) φιλοσοφικές αρχές.

[...] το βιβλίο επισημαίνει τόσο τις «παραλληλίες» όσο και τις «τομές» ανάμεσα σε θεωρητικές και θετικές επιστήμες, συμπεραίνοντας ότι οι παραλληλίες είναι μάλλον λιγότερες από τις τομές, [...]

Πίσω από αυτές τις παρατηρήσεις του Ευαγγελόπουλου, μπορεί κανείς να ανιχνεύσει την ανησυχία πολλών σύγχρονων επιστημόνων σχετικά με την απειλή περιστολής των ερευνών τους εξαιτίας δογματικών αρχών: η σύγκρουση του πειραματικού ερευνητή Γαλιλαίο με τους δογματικούς και ευφυείς σχολαστικούς φιλοσόφους της εποχής του, με τον πρώτο να επικαλείται εμπειρικές παρατηρήσεις, ενώ τους δεύτερους να επικαλούνται αόριστες φιλοσοφικές έννοιες (π.χ. υποτιθέμενη σφαιρικότητα και «τελειότητα» ουράνιων σωμάτων), φαίνεται πως έχει σημαδέψει για τα καλά τις θετικές επιστήμες.

PEK THEORITIKES THETIKES EPISTHMESΥπάρχει όμως κάποιος «μίτος», που να μπορεί τελικά να συνδέσει ουσιαστικά τις επιμέρους επιστήμες μεταξύ τους; Έναν τέτοιο αποτελούν πιθανώς, σύμφωνα με τον συγγραφέα, τα μαθηματικά, που έχουν χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα τόσο στη Νομική, όσο και, με τη μορφή της κβαντικής θεωρίας, στις Διεθνείς Σχέσεις. Ωστόσο, η πρώτη προσέγγιση έχει τα όριά της, ενώ η δεύτερη (που επιχείρησε κάποτε ο Alexander Wendt) είναι τουλάχιστον παράτολμη και μη επαρκώς δικαιολογημένη, τονίζει ο ίδιος.

Πάντως, το βιβλίο επισημαίνει τόσο τις «παραλληλίες» όσο και τις «τομές» ανάμεσα σε θεωρητικές και θετικές επιστήμες, συμπεραίνοντας ότι οι παραλληλίες είναι μάλλον λιγότερες από τις τομές, με τη σύγχρονη διεπιστημονική έρευνα της μετάβασης από τις απλούστερες δομές στις πιο πολύπλοκες (σε φυσική, βιολογία, αλλά και κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα) να δείχνει πολλές δυνατότητες σύμπλευσης ανάμεσά τους. Χαρακτηριστική, σε αυτό το σημείο, είναι η πολυπρισματική έρευνα που γίνεται για την κατανόηση της ανθρώπινης συνείδησης. Μήπως λοιπόν αυτές οι εξελίξεις εγκαινιάζουν μια βαθύτερη αλληλεπίδραση ανάμεσα στους διαφορετικούς κλάδους, που πρόκειται να διαψεύσει τη θέση του Snow για τις δύο κουλτούρες; Αυτό θα εξαρτηθεί, απαντάει ο Ευαγγελόπουλος, σε μεγάλο βαθμό από το πόσο πρόθυμοι είμαστε να παραμερίσουμε όσα μας υπαγορεύει το στενό οικονομικό συμφέρον, και να σταματήσουμε την περαιτέρω υποβάθμιση των θεωρητικών επιστημών ως «λιγότερο χρήσιμων».


 Ο ΜΥΡΩΝ ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ είναι υποψήφιος διδάκτωρ Φιλοσοφίας.

politeia link more

 

 

 

  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Εμείς και η ψυχή μας» των Σάββα Σαββόπουλου και Κώστα Γιαννακίδη – «Όλα όσα θα θέλατε να ρωτήσετε έναν ψυχίατρο-ψυχαναλυτή»

«Εμείς και η ψυχή μας» των Σάββα Σαββόπουλου και Κώστα Γιαννακίδη – «Όλα όσα θα θέλατε να ρωτήσετε έναν ψυχίατρο-ψυχαναλυτή»

Για το βιβλίο του Σάββα Σαββόπουλου και του Κώστα Γιαννακίδη «Εμείς και η ψυχή μας» (εκδ. Παπαδόπουλος). Kεντρική εικόνα: «Η ψυχή ζωντανεύει ξανά με το φιλί του ερωτιδέα» [1787–1793], του Antonio Canova [Παρίσι, Λούβρο].

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

...
«Απόλαυση – Σεξουαλικότητα, οδύνη και ευχαρίστηση» του Ντάριαν Λίντερ (κριτική)

«Απόλαυση – Σεξουαλικότητα, οδύνη και ευχαρίστηση» του Ντάριαν Λίντερ (κριτική)

Για το βιβλίο του Ντάριαν Λίντερ [Darian Leader] «Απόλαυση – Σεξουαλικότητα, Οδύνη και Ευχαρίστηση» (μτφρ. Χρήστος Ν. Τσαμπρούνης, εκδ. Επέκεινα). Kεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία του Στάνλει Κιούμπρικ «Μάτια ερμητικά κλειστά». 

Γράφει ο Γιώργος Μπανι...

«Διαδικασίες ωρίμανσης και διευκολυντικό περιβάλλον» του Ντόναλντ Γουντς Γουίνικοτ (κριτική) – H σχέση του βρέφους με το «περιβάλλον» του

«Διαδικασίες ωρίμανσης και διευκολυντικό περιβάλλον» του Ντόναλντ Γουντς Γουίνικοτ (κριτική) – H σχέση του βρέφους με το «περιβάλλον» του

Για το βιβλίο του Ντόναλντ Γουντς Γουίνικοτ [D.W. Winnicott] «Διαδικασίες ωρίμανσης και διευκολυντικό περιβάλλον» (μτφρ. Θανάσης Χατζόπουλος, εκδ. Εκδόσεις του εικοστού πρώτου).

Γράφει ο Νίκος Σιδέρης

Τα κείμενα που πε...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ