Θεραπεία ή απάτη; Η εναλλακτική ιατρική υπό δοκιμή, των Σάιμον Σινγκ & Ερνστ Έντζαρντ

Όλες εκείνες τις μέρες της καραντίνας, με τους ανθρώπους διεθνώς να προσπαθούν να προστατευτούν από την εξάπλωση του ιού Covid-19, οι προβληματισμοί σχετικά με τον κοινωνικό ρόλο των γιατρών αλλά και της Ιατρικής γενικότερα, ήρθαν πάλι στο προσκήνιο. Από τη μια πλευρά η επιστήμη να εργάζεται πυρετωδώς στην αναζήτηση απαντήσεων, και από την άλλη διάφορες θεωρίες συνωμοσιολογικού τύπου να διαδίδονται εξίσου ταχύτατα. Μέσα σε αυτή τη συγκυρία, το παρόν βιβλίο των Simon Singh και Ernst Edzard δε θα μπορούσε να είναι περισσότερο επίκαιρο. Ποια είναι η διαφορά της επιστήμης από την ψευδοεπιστήμη; Μπορούν οι διάφορες εναλλακτικές θεραπείες να συναγωνιστούν τη συμβατική ιατρική στην καταπολέμηση των ασθενειών; Τι επιζητούν όσοι καταφεύγουν σε αυτές; Σε αυτά και σε άλλα παρόμοια ερωτήματα αναλαμβάνουν να δώσουν απάντηση οι δύο συγγραφείς.

Εναλλακτικές θεραπείες

Αρχικά, ορίζουν ως εναλλακτική θεραπεία ("complementary and alternative medicine", CAM), οποιαδήποτε θεραπεία δεν είναι αποδεκτή από την πλειονότητα των γιατρών του κυρίαρχου ρεύματος. Πιο απλά, οι εναλλακτικές θεραπείες είναι βιολογικά αβάσιμες. Ωστόσο, η στάση του κόσμου απέναντί τους είναι αρκετά θετική: αρκεί να σημειωθεί ότι σε πολλές χώρες, περισσότερο από το μισό του πληθυσμού καταφεύγει σε κάποια μορφή τέτοιας θεραπείας. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η συμβατική (ή αλλιώς, η τεκμηριωμένη) ιατρική διαθέτει όλα τα μεθοδολογικά εργαλεία για να ελέγξει τους ισχυρισμούς των πάσης φύσεων «θεραπευτών» και στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων η κρίση της είναι καταδικαστική. Σε ελάχιστες περιπτώσεις μπορεί ένα εναλλακτικό φάρμακο ή μια πρακτική να συνεισφέρει ουσιαστικά στην υγεία του ασθενούς, ενώ τις περισσότερες φορές το μόνο που συμβαίνει είναι ότι εκείνος πέφτει θύμα οικονομικής εκμετάλλευσης, βάζοντας κάποτε σε κίνδυνο μέχρι και τη ζωή του. Το κύριο μέσο με το οποίο η επιστήμη προβαίνει σε εκτιμήσεις σχετικά με την εναλλακτική ιατρική είναι το ίδιο το οποίο χρησιμοποιεί και για τις συμβατικές θεραπείες: πρόκειται για τις κλινικές δοκιμές, που καθιερώθηκαν μόλις εκατόν πενήντα χρόνια πριν. Στο βιβλίο εξετάζονται περίπου τριάντα τέτοιες θεραπείες, από το Reiki και τη ρεφλεξολογία ως το μασάζ shiatsu και την τεχνική Alexander, τις οποίες οι Singh και Edzard αναλύουν και προβαίνουν σε συμπεράσματα σχετικά με την αντικειμενική αξία τους, δίνεται όμως ιδιαίτερη έμφαση σε τέσσερεις: βελονισμός, ομοιοπαθητική, χειροπρακτική και βοτανοθεραπεία.

Σε ελάχιστες περιπτώσεις μπορεί ένα εναλλακτικό φάρμακο ή μια πρακτική να συνεισφέρει ουσιαστικά στην υγεία του ασθενούς, ενώ τις περισσότερες φορές το μόνο που συμβαίνει είναι ότι εκείνος πέφτει θύμα οικονομικής εκμετάλλευσης, βάζοντας κάποτε σε κίνδυνο μέχρι και τη ζωή του.

Όσον αφορά τον βελονισμό, αν και έχουμε βάσιμες ενδείξεις ότι οι απαρχές του εντοπίζονται στην καρδιά της Ευρώπης, αφού ο «Ötzi», ένας άνθρωπος που έζησε 5000 χρόνια πριν, ο οποίος είχε στο σώμα του σημάδια από βελόνες και μάλιστα σχεδόν (κατά 80%) στα ίδια σημεία του σώματος που κάνουν και οι σημερινοί βελονιστές, η παράδοση γενικά αποδίδει την πρακτική του στην Κίνα. Σύμφωνα με την κινέζικη παράδοση, ένας στρατιώτης στον πόλεμο της Μογγολίας, γύρω στο 2600 π.Χ., χτυπήθηκε από ένα βέλος, το οποίο όχι μόνο δεν τον σκότωσε, αλλά είχε και ως αποτέλεσμα να θεραπευτεί από τη μακροχρόνια ασθένεια από την οποία έπασχε. Στο κινέζικο εγχειρίδιο Huangdi Neijing, που χρονολογείται περίπου από τον 2ο αιώνα π.Χ., βρίσκουμε καταγεγραμμένες τις πρώτες οδηγίες για μια θεραπεία βελονισμού: όπως αναφέρει, το Qi, η ζωτική ενέργεια, ρέει μέσα στο σώμα μέσα από 12 (ή 14) οδούς που είναι γνωστοί ως «μεσημβρινοί». Κάθε ασθένεια οφείλεται σε κάποια παρεμπόδιση της ροής του Qi και η θεραπεία του βελονισμού περιλαμβάνει την εισαγωγή δώδεκα (ή δεκατεσσάρων) βελόνων μέσα στα συγκεκριμένα σημεία-μεσημβρινούς του ανθρώπινου σώματος, με σκοπό να άρει τους φραγμούς στη ροή του Qi αποκαθιστώντας την ισορροπία και την υγεία. Αυτή είναι συνοπτικά η φιλοσοφία στην οποία στηρίζεται ο βελονισμός, παρά τις διαφοροποιήσεις των επιμέρους σχολών.

Μια τυπική θεραπεία βελονισμού περιλαμβάνει πέντε στάδια: επιθεώρηση, στηθοσκόπηση, όσφρηση, ψηλάφηση και ερωτήσεις. O πρώτος Ευρωπαίος γιατρός που χρησιμοποίησε τέτοιες πρακτικές θεωρείται ο Willem ten Rhijne, ο οποίος έγραψε μια σχετική πραγματεία. Τελικά, στα μέσα του 19ου αιώνα ο βελονισμός άρχισε να παρακμάζει τόσο στην Ευρώπη όσο και στην ίδια την Κίνα, ενώ στις πρώτες δεκαετίες του 20ού φαινόταν ότι θα εξαφανιστεί. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, υπεύθυνος για την αναβίωση του βελονισμού ήταν ο πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, Μάο Τσετούνγκ, ο οποίος μετά την κομουνιστική επανάσταση του 1949 κατέφυγε στην παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, αν και δεν την πίστευε πραγματικά ο ίδιος, αφενός για να προσφέρει στον λαό του εθνική υπερηφάνεια και αφετέρου επειδή ήταν μια οικονομική λύση για τη διεύρυνση της υγειονομικής περίθαλψης που υποσχόταν (σύστημα των «ξυπόλητων γιατρών»). Η εκ νέου διάδοση του βελονισμού στη Δύση ήρθε μετά την επίσκεψη του προέδρου Νίξον στη χώρα, το 1971, όταν ένας αυτοδίδακτος Κινέζος βελονιστής ανακούφισε τον δημοσιογράφο Τζέιμε Ρέστον που υπέφερε από στομαχικούς πόνους. Αμερικανοί γιατροί άρχισαν να συρρέουν στην Κίνα για να παρακολουθήσουν αυτή την αντισυμβατική μέθοδο θεραπείας στην πράξη.

Η εκ νέου διάδοση του βελονισμού στη Δύση ήρθε μετά την επίσκεψη του προέδρου Nixon στη χώρα, το 1971, όταν ένας αυτοδίδακτος Κινέζος βελονιστής ανακούφισε τον δημοσιογράφο James Reston που υπέφερε από στομαχικούς πόνους. Αμερικανοί γιατροί άρχισαν να συρρέουν στην Κίνα για να παρακολουθήσουν αυτή την αντισυμβατική μέθοδο θεραπείας στην πράξη.

Να σημειωθεί ότι αντίθετα με τη Δύση όπου εφαρμόζονται αιώνες τώρα αυτοψίες, και ανατομίες μπροστά σε φοιτητές (χάρη στον πρωτοπόρο Andreas Vesalius) χάρη στις οποίες ανακάλυψε τη ροή του αίματος στις φλέβες ο William Harvey, ολόκληρη η κινεζική ιατρική στηρίζεται σε μια άρνηση ανατομικής «παραβίασης» του εσωτερικού του ανθρώπινου σώματος και της αντικατάστασής του από μια φανταστική απεικόνιση. Για παράδειγμα, θεωρεί ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από 365 συστατικά επειδή το έτος έχει 365 ημέρες. Ωστόσο, οι κλινικές δοκιμές που έγιναν ανέδειξαν τον βελονισμό σε μια πρώτης τάξεως θεραπεία, όπως επιβεβαίωσε τελικά και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας το 1979. Ωστόσο, η Σύμπραξη Κοχρέιν, ένα παγκόσμιο δίκτυο ειδικών με έδρα την Οξφόρδη, υπέβαλε σε αυστηρό έλεγχο τον βελονισμό με τη μέθοδο της συστηματικής ανασκόπησης (systematic review) αποδεικνύοντας την αδυναμία του βελονισμού να συμβάλλει πρακτικά στην ίαση ασθενειών (με πιθανή εξαίρεση τη ναυτία και ορισμένα είδη πόνου). Πώς εξηγείται τότε όμως η απήχησή του;

Φάρμακο ή placebo;

Οι συγγραφείς του βιβλίου ισχυρίζονται ότι οι όποιες θεραπευτικές επιτυχίες του βελονισμού μπορούν να εξηγηθούν με τη λειτουργία του ψυχολογικού φαινομένου placebo (<Λατιν: «θα ευχαριστήσω»), κατά το οποίο η ισχυρή πίστη των ανθρώπων για τη θεραπευτική ικανότητα ενός φαρμάκου ή μιας μεθόδου συντελεί αποφασιστικά μέσω αυθυποβολής στην πραγματική εμφάνιση κάποιας ορισμένης βελτίωσης κατά τη χρήση του. Άλλωστε, δεν πρόκειται για κάτι καινούργιο: το συγκεκριμένο φαινόμενο έχει παρατηρηθεί τουλάχιστον από το 1796, όταν ο εφευρέτης Elisha Perkins χρησιμοποιούσε ένα ζεύγος μεταλλικών ράβδων («ελκυστήρες») για να ανακουφίζει τον πόνο και έγινε ιδιαίτερα αισθητό το 1940, όταν ο Αμερικανός αναισθησιολόγος Henry Knowles Beecher έδωσε σε έναν τραυματία αλατόνερο αντί για μορφίνη ως παυσίπονο, ο ασθενής όμως δεν το γνώριζε και ένιωσε αληθινή ανακούφιση. Από διάφορες έρευνες που έχουν γίνει στο μεταξύ, σήμερα γνωρίζουμε ότι το φαινόμενο placebo μπορεί να μεταβάλλει μέχρι και τη φυσιολογία του σώματος. Γι’ αυτό, όταν η συμβατική επιστήμη θέλει να ελέγξει ένα νέο φάρμακο, διεξάγει διπλά τυφλές κλινικές δοκιμές, δηλαδή δοκιμές όπου ούτε οι συμμετέχοντες αλλά ούτε καν οι ίδιοι οι ερευνητές δε γνωρίζουν το περιεχόμενο των παρεμβάσεων, ώστε να μην επηρεάσουν οι προσδοκίες τους το αποτέλεσμα (μεροληψία δημοσίευσης), καθώς και μετα-αναλύσεις, δηλαδή στατιστικές αναλύσεις των πορισμάτων πολλών επιμέρους ερευνών.

Αν όμως αποκαλυφθεί ο ρόλος του φαινομένου placebo στις εναλλακτικές θεραπείες, πιθανότατα θα χαθεί και το όποιο όφελος στηρίζεται σε αυτό. Εδώ ανακύπτει ένα ηθικό δίλημμα: πρέπει οι γιατροί να μεταχειρίζονται εναλλακτικά φάρμακα και θεραπείες για να βοηθήσουν τους ασθενείς τους έστω και με εξαπάτηση ή μήπως οφείλουν να είναι σε κάθε περίπτωση ειλικρινείς; Για τους Singh και Edzard, η απάντηση είναι ξεκάθαρη: αν ο γιατρός επιθυμεί να τον εμπιστεύονται οι ασθενείς του, οφείλει να είναι ειλικρινής μαζί τους. Σύμφωνα με τους δύο συγγραφείς, το φαινόμενο placebo είναι ίσως η πειστικότερη εξήγηση για τη συντριπτική πλειονότητα των εναλλακτικών θεραπειών και φαρμάκων. Αυτό ισχύει προπάντων στην περίπτωση της ομοιοπαθητικής θεραπείας. Όπως εξηγείται, θεμελιωτής αυτής της εναλλακτικής θεραπείας υπήρξε ο Γερμανός γιατρός Samuel Hahnemann to 1790, όταν δοκιμάζοντας την ουσία κιχόνη απέκτησε ελονοσία. Τότε συνέλαβε την ιδέα ότι αφού μια ουσία μπορεί να προκαλέσει μια ασθένεια, θα πρέπει να μπορεί και να τη θεραπεύσει. Ο Hahnemann επινόησε εξήντα επτά τέτοιες θεραπείες, αργότερα ο συγγραφέας της ομοιοπαθητικής εγκυκλοπαίδειας Materia Medica τις έκανε εξακόσιες και σήμερα έχουν φτάσει να είναι περισσότερες από χίλιες. Η βασική ιδέα της ως σήμερα είναι ότι το όμοιο μπορεί να θεραπεύει το όμοιο. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η ομοιοπαθητική θεραπεία δεν έχει απολύτως κανένα βιολογικό έρεισμα, καθώς τα διαλύματα που δημιουργούν οι διάφοροι εκπρόσωποί της είναι εξαιρετικά αραιά. Για παράδειγμα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ένα διάλυμα 30C δεν περιέχει τελικά παρά μόνο νερό. Το περίεργο είναι πως οι υπερασπιστές της ομοιοπαθητικής θεωρούν πως όσο μεγαλύτερη αραίωση έχει ένα φάρμακο, τόσο μεγαλύτερη είναι η δραστικότητά του. Όσο παράλογο και αν μοιάζει αυτό, δεν εμποδίζει πολλούς ανθρώπους ανά τον κόσμο να αγοράζουν τέτοιου είδους φάρμακα. Το κλασικό πείραμα που έκανε το περιοδικό Nature το 1988 και στο οποίο συμμετείχε και ο γνωστός σκεπτικιστής James Randi (ο ίδιος άνθρωπος που αποκάλυψε τα τεχνάσματα του Uri Geller) απέδειξε την αδυναμία των ομοιοπαθητικών φαρμάκων να ωφελήσουν ουσιαστικά τους ασθενείς.

Η σύγχρονη ιατρική χρησιμοποιεί πολλές τιτλοδοτημένες ουσίες, που προέρχονται από φυτά, ως βάση συμβατικών τυποποιημένων ιδιοσκευασμάτων που έχουν αποδεδειγμένη θεραπευτική δράση. Παρόλο που η βοτανοθεραπεία εφαρμόζει σύγχρονα πρότυπα και ελέγχους στα βότανα που χρησιμοποιεί, και στα φάρμακα, που παράγονται από φυσικές πηγές, δεν υπάρχουν πολλές κλινικές δοκιμές υψηλής ποιότητας και πρότυπα για την καθαρότητά τους και τη δοσολογία τους.

Η τρίτη κατά σειρά θεραπεία είναι η χειροπρακτική, μια πρακτική που επινοήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Καναδό Daniel David Palmer και στηρίζεται στην ιδέα ότι οι ασθένειες βασίζονται στην κακή ευθυγράμμιση των σπονδύλων στα «υπεξαρθρήματα» (subluxations), τα οποία τάχα παρεμποδίζουν τη ροή της εγγενούς ευφυΐας στο σώμα. Για να πετύχουν την ευθυγράμμιση της σπονδυλικής στήλης, οι χειροπράκτες χρησιμοποιούν γενικά ένα σύνολο μεθόδων που είναι γνωστό ως σπονδυλικού χειρισμοί και την ανάταξη, μια επιθετική τεχνική που συνίσταται στην ώθηση της άρθρωσης πέρα από τα κανονικά όριά της. Όπως και οι παραπάνω μορφές εναλλακτικής ιατρικής, η χειροπρακτική ισχυρίζεται ότι μπορεί να θεραπεύσει περίπου το 95% των ασθενειών. Πάντως, οι κλινικές δοκιμές απέδειξαν ότι τα οφέλη της περιορίζονται στους πόνους στην πλάτη και ακόμη και τότε δεν είναι σημαντικότερα από τα οφέλη που προξενεί η απλή φυσική άσκηση. Επιπλέον, είναι αρκετές οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις ατόμων που όχι μόνο δεν επωφελήθηκαν αλλά κατέληξαν μέχρι και στον θάνατο από τους αδέξιους χειρισμούς των χειροπρακτών τους. Τέλος, η βοτανοθεραπεία είναι η εναλλακτική θεραπεία που αξιολογείται περισσότερο θετικά μέσα στο βιβλίο, καθώς ομολογείται ότι ορισμένα βότανα (πχ βαλσαμόχορτο) μπορούν να αποδειχτούν ωφέλιμα, τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις. Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι τα περισσότερα βότανα είναι μάλλον περισσότερο διαφημισμένα από όσο θα άξιζε, ενώ παράλληλα ο κίνδυνος από την αλόγιστη χρήση τους μπορεί να αποδειχτεί ακόμη μεγαλύτερος από το παραγόμενο όφελος.

Ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος με τις εναλλακτικές θεραπείες έγκειται στο γεγονός ότι προωθούν τις δικές τους τεχνικές και φάρμακα, προτρέποντας τους ασθενείς του στην απαξίωση της συμβατικής ιατρικής, ακόμη και του ίδιου του εμβολιασμού. Είναι αρκετά τα παραδείγματα εύπιστων ασθενών που αντί να απευθυνθούν σε κάποιον έγκυρο γιατρό, προτίμησαν έναν λιγότερο συμβατικό «θεραπευτή» και κατέληξαν σε πρόωρο θάνατο. Οι συγγραφείς επικαλούνται δύο ρήσεις του «πατέρα της Ιατρικής», Ιπποκράτη. Η πρώτη είναι η εξής: «Ασκέειν, περὶ τὰ νουσήματα, δύο, ὠφελέειν, ἢ μὴ βλάπτειν». Πρόκειται για τη βασική αρχή σύμφωνα με την οποία, προκειμένου να κριθεί αν ένα συμβατικό φάρμακο είναι κατάλληλο ή όχι, ελέγχεται αν το όφελος που προκαλεί στους ασθενείς είναι μικρότερο από τις αντίστοιχες παρενέργειες.

Προκειμένου να κριθεί αν ένα συμβατικό φάρμακο είναι κατάλληλο ή όχι, ελέγχεται αν το όφελος που προκαλεί στους ασθενείς είναι μικρότερο από τις αντίστοιχες παρενέργειες.

Γι’ αυτό οι δυο τους προτείνουν οι εναλλακτικές θεραπείες να υποβάλλονται σε λεπτομερή έλεγχο με προκλινική έρευνα, κλινικές έρευνες και αξιολόγηση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων, όπως ακριβώς γίνεται στη συμβατική ιατρική. Επιπλέον, προτείνουν την επικόλληση ετικετών στα διάφορα εναλλακτικά φάρμακα, ώστε να ενημερώνονται όσοι πρόκειται να τα καταναλώσουν για τις επιδράσεις και τις πιθανές παρενέργειές τους. Ουσιαστικά, οι συγγραφείς προτείνουν μέτρα που θα οδηγήσουν στην αφομοίωση της εναλλακτική ιατρικής από τη συμβατική. Όπως μας ξεκαθαρίζουν και οι ίδιοι: στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει «εναλλακτική ιατρική». Υπάρχει η ιατρική, που είναι επιστήμη, και από την άλλη μεριά η ψευδοεπιστήμη. Τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια η ιατρική κατόρθωσε να απομακρυνθεί από βλαβερές πρακτικές αιώνων, όπως η αφαίμαξη, και να φέρει σημαντική πρόοδο: μείωση παιδικής θνησιμότητας με την ανάπτυξη εμβολίων, θεραπεία των άλλοτε θανατηφόρων ασθενειών και αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσής μας. Εδώ ακριβώς ταιριάζει η δεύτερη ρήση του Ιπποκράτη, κατά την οποία: «υπάρχουν δύο πράγματα, η επιστήμη και η απλή γνώμη. Το πρώτο γεννά γνώση, το τελευταίο άγνοια». 

Simon Singh & Edzard Ernst Η συνεργασία δύο διεθνώς αναγνωρισμένων συγγραφέων-επιστημόνων εξασφαλίζει ισορροπία στο βιβλίο. Ο Ερνστ Έντζαρντ ασχολείται με την ιατρική –καθώς και με διάφορες εναλλακτικές θεραπείες– επί σειρά ετών. Είναι ο πρώτος καθηγητής εναλλακτικής ιατρικής στον κόσμο, και η ερευνητική ομάδα του προσπαθεί εδώ και δεκαπέντε χρόνια να ξεκαθαρίσει ποιες θεραπείες είναι αποτελεσματικές και ποιες όχι. Ο Σάιμον Σινγκ είναι φυσικός, δημοσιογράφος της επιστήμης και συγγραφέας διεθνώς ευπώλητων βιβλίων (Το τελευταίο θεώρημα του Φερμά, Big Bang, Κώδικες και μυστικά, Τα μυστικά μαθηματικά των Simpsons). Επί δύο περίπου δεκαετίες εργάζεται στον έντυπο Τύπο, στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο, πασχίζοντας πάντα να αναλύει πολύπλοκες ιδέες με τρόπο κατανοητό για το ευρύ κοινό. Οι δυο τους έρχονται πολύ πιο κοντά στην αλήθεια από οποιονδήποτε άλλον μέχρι σήμερα και –εξίσου σημαντικό– την εξηγούν ξεκάθαρα, απλά και παραστατικά.

Ένα ενδιαφέρον πράγμα που μαθαίνει κανείς από αυτό το βιβλίο είναι ότι δεν χρειάζεται να απευθυνθεί κανείς στους διάφορους εναλλακτικούς «μάγους», προκειμένου να βρει πρότυπα για έμπνευση. Και η επιστήμη διαθέτει τους «ήρωές της»: χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο James Lind, ένας ναυτικός χειρούργος από τη Σκωτία που μελετώντας τους ασθενείς ναύτες με σκορβούτο, διεξήγαγε την πρώτη κλινική δοκιμή στον κόσμο, ο Alexander Hamilton που διεξήγαγε την πρώτη τυχαιοποιημένη δοκιμή για τις επιδράσεις της αφαίμαξης, ο γιατρός Pierre Louis που κατέδειξε πειστικά τη βλαβερότητά της μέσα από κλινικές έρευνες μεγάλης κλίμακας, η «μητέρα της σύγχρονης νοσηλευτικής» Florence Nightingale, που οι φροντίδες υγιεινής της είναι υπεύθυνη για τη σημαντική βελτίωση του ποσοστού επιβίωσης των ασθενών και, φυσικά, οι Βρετανοί επιδημιολόγοι Sir Austin Bradford Hill και Sir Richard Doll που διεξήγαγαν την πρώτη προοπτική μελέτη κοόρτης (prospective cohort study), καταδεικνύοντας τη στενή σύνδεση καπνίσματος και καρκίνου του πνεύμονα, στη δεκαετία του ’50. Όπως παραδέχονται πρόθυμα οι συγγραφείς, και εκείνοι ήταν οι «εναλλακτικοί γιατροί» της εποχής τους, δεδομένου ότι οι μέθοδοί τους ήταν πρωτοπόρες και αμφισβητήθηκαν από το ιατρικό κατεστημένο. Κατόρθωσαν όμως να πείσουν τους δύσπιστους συναδέλφους τους, αποδεικνύοντας την ορθότητα των συμπερασμάτων τους μέσα από ενδελεχή έλεγχο και επαναλαμβανόμενες έρευνες. Κατά συνέπεια, αντίθετα με ό,τι νομίζεται, η κανονική επιστήμη δεν είναι απόλυτα αντίθετη σε κάθε μορφή θεραπείας που να μην ανήκει σε αυτή.

Αν μια εναλλακτική θεραπεία αποδειχτεί στην πράξη ωφέλιμη, τότε πρώτα θα γίνει αποδεκτή και οι επιστήμονες θα προσπαθήσουν στη συνέχεια να κατανοήσουν τους μηχανισμούς της. Άλλωστε η ιατρική εφαρμόζει θεραπευτικές μεθόδους ακόμη και όταν δεν κατανοεί πλήρως τους μηχανισμούς τους. Για παράδειγμα, αν και ήδη από τον 18ο αιώνα ο Lind είχε ανακαλύψει τη θεραπευτική ιδιότητα του λεμονιού για το σκορβούτο και η θεραπεία του διαδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, μόλις το 1930 κατορθώσαμε να απομονώσουμε τη βιταμίνη C και να κατανοήσουμε τον μηχανισμό αυτής της θεραπείας. Το ιχθυέλαιο και το βαλσαμόχορτο είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα εναλλακτικών φαρμάκων που έχουν γίνει αποδεκτά από τη συμβατική επιστήμη λόγω της ωφελιμότητάς τους. Ωστόσο, όσο και αν ακούγεται παράδοξο, οι γιατροί έχουν κάτι να μάθουν από τους εναλλακτικούς θεραπευτές: αυτό είναι η εξατομικευμένη φροντίδα. Πραγματικά, η εξατομικευμένη φροντίδα και προσοχή που προσφέρουν οι εναλλακτικοί θεραπευτές, είναι ένας από τους κύριους λόγους που ορισμένοι τους προτιμούν έναντι των συμβατικών γιατρών. Μια λύση που προτείνεται από τους Singh και Edzard είναι να χρηματοδοτούνται περισσότερο από το κράτος οι συμβατικοί γιατροί, έτσι ώστε να μπορεί να διαρκεί περισσότερο ο χρόνος που αφιερώνεται στον εκάστοτε ασθενή. Το συμπέρασμά τους είναι ότι αν αληθεύει το ρηθέν πως κάθε μεγάλη αλήθεια ξεκινά ως αιρετική άποψη, δεν αληθεύει ότι κάθε αιρετική άποψη αναδεικνύεται τελικά σε αλήθεια.

* Ο ΜΥΡΩΝ ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας. 

Θεραπεία ή απάτη;
Η εναλλακτική ιατρική υπό δοκιμή
Simon Singh & Ernst Edzard
Μτφρ. Νίκος Αποστολόπουλος
Τραυλός 2016
Σελ. 524, τιμή εκδότη €22,00