Γήινα ερωτήματα, συμπαντικές απαντήσεις

Η ανά χείρας έκδοση στα καθ’ ημάς του πρωτοτύπου Brief Answers to the Big Questions (έκδοση 2018) αντιπροσωπεύει μια θερμή πρόσκληση του Στίβεν Χόκινγκ (Stephen Hawking, 1942-2018) προς την ευρύτερη, πέραν των ειδικών, κοινότητα των αναγνωστών για μια διπλή επίσκεψη στον θαυμαστό κόσμο της Φυσικής Επιστήμης και στις εξίσου θαυμαστές περιοχές του Σύμπαντος.

Παρακολουθούμε τον Χόκινγκ να αναπτύσσει με γοητευτική ρητορική την εντυπωσιακή επιχειρηματολογία για την έννοια της Θεότητας και την εμπλοκή της στη ζωή του ανθρώπου, επίσης για τη σχέση Θρησκείας και Επιστήμης, για την αρχή/δημιουργία του Σύμπαντος, για την έννοια του μέλλοντος, για τις μαύρες τρύπες, για το ταξίδι στον χρόνο.

Παράλληλα προς τις κατ’ επανάληψη προβεβλημένες πληροφορίες για βιογραφικά και ποικίλα άλλα πραγματικά δεδομένα που αφορούν τον Χόκινγκ, ο αποδέκτης του βιβλίου που δεν στηρίζεται κατ’ ανάγκην σε σχετικό επιστημονικό υλικό αλλά πάντως παρακολουθεί συστηματικά με διευρυμένο ενδιαφέρον όσα αναδεικνύει η ροή του γενικού πολιτισμικού (και όχι μόνον) χρόνου, ανεξάρτητα από τις προσωπικές γνωστικές αποσκευές του, θα αναγνωρίσει εδώ τη δυναμική εμπλοκή του Χόκινγκ στη διαρκή κινητικότητα ιδεών και επιχειρημάτων που αφορούν μεγάλα ζητήματα για τη θέση του ανθρώπου μέσα στο Σύμπαν.

Προς αυτή την κατεύθυνση είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο το εκτενές εισαγωγικό κείμενο του Αμερικανού θεωρητικού φυσικού Κιπ Στίβεν Θορν, καθηγητή στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας (Caltech), κατόχου Βραβείου Νόμπελ Φυσικής 2017 (μαζί με τον Ράινερ Βάις και τον Μπάρι Μπάρις) για τη συνεισφορά του στον ανιχνευτή LIGO και την παρατήρηση των βαρυτικών κυμάτων, και ισόβιου φίλου του Χόκινγκ από το 1965. Εδώ εντοπίζουμε ποικίλες λεπτομέρειες για βιογραφικά δεδομένα και κυρίως για την ακαδημαϊκή-επιστημονική-ερευνητική δραστηριότητα του Χόκινγκ.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, παρακολουθούμε τον Χόκινγκ να αναπτύσσει με γοητευτική ρητορική την εντυπωσιακή επιχειρηματολογία για την έννοια της Θεότητας και την εμπλοκή της στη ζωή του ανθρώπου (και με αυτή την ευκαιρία, ας θυμηθούμε τον Μπετόβεν να υποστηρίζει ότι μόνον η τέχνη και η επιστήμη ανάγουν τον άνθρωπο στη θεότητα), επίσης για τη σχέση Θρησκείας και Επιστήμης, για την αρχή/δημιουργία του Σύμπαντος, για την έννοια του μέλλοντος, για τις μαύρες τρύπες, για το ταξίδι στον χρόνο (ζητήματα που εντάσσονται στο αμιγές επιστημονικό πεδίο του Χόκινγκ), και περαιτέρω: για τη νοήμονα ζωή στο Σύμπαν, για την επιβίωση της ανθρωπότητας στη Γη, για την εποίκηση του Διαστήματος, για την ανθρώπινη και την τεχνητή νοημοσύνη (ζητήματα που καλύπτει η φιλοσοφική/στοχαστική και γενικότερα δημιουργική σκέψη του Χόκινγκ).

Στο πλαίσιο αυτό συγκρατούμε απόψεις του Χόκινγκ για τη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) σε σχέση με τους μύθους περί δημιουργίας του κόσμου αλλά και με ερωτήματα περί του τι υπήρχε πριν από την απαρχή του σύμπαντος, για τη διαστολή του σύμπαντος («μια από τις μεγάλες διανοητικές επαναστάσεις του 20ού αιώνα») και τις πολλαπλές δυνατές ιστορίες του, για τις «συνοριακές συνθήκες» ή για την ανυπαρξία συνόρων στο σύμπαν, για τη «Μεγάλη Σύνθλιψη» ως «το τέλος της ιστορίας του σύμπαντος στον πραγματικό χρόνο».

Περαιτέρω: Συγκρατούμε απόψεις του Χόκινγκ για την επιβίωση της ανθρωπότητας επί της Γης μέσω της επιστήμης, της τεχνολογίας, της κοινωνικής οργάνωσης, της συλλογικής συνείδησης και της πολιτικής βούλησης, για τα ταξίδια του ανθρώπου στο Διάστημα, για την ανθρώπινη αποικία στο ηλιακό σύστημα (στη Σελήνη και στον Άρη, αλλά όχι στον Ερμή ή στην Αφροδίτη: υπερβολικά θερμοί, ούτε στον Δία ή στον Κρόνο καθότι είναι γίγαντες αερίων, ίσως όμως σε κάποιους δορυφόρους αυτών) και ίσως πέρα από το ηλιακό σύστημα (π.χ. στον εξωπλανήτη Proxima b που «βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Εγγύτατο Κενταύρου, στο αστρικό σύστημα του Άλφα του Κενταύρου»), για μη επανδρωμένες-ερευνητικές διαστρικές αποστολές (όπου το κατά Χόκινγκ μακροπρόθεσμο ερευνητικό πρόγραμμα Breakthrough Starshot και η παραστατική όσο και εξαιρετικά γοητευτική ιδέα για τα νανοσκάφη που θα ταξιδεύουν στο Διάστημα καβάλα σε «μία και μοναδική, πανίσχυρη ακτίνα φωτός» από μια «συστοιχία λέιζερ κλίμακας χιλιομέτρου»).

«Ό,τι συνήθως αντιλαμβανόμαστε ως “ζωή” δομείται με βάση αλυσίδες ατόμων άνθρακα, μαζί με μερικά άλλα άτομα όπως άζωτο και φώσφορο». 
Στίβεν Χόκινγκ

Επίσης: Συγκρατούμε σχόλια του Χόκινγκ περί ζωής («Ό,τι συνήθως αντιλαμβανόμαστε ως “ζωή” δομείται με βάση αλυσίδες ατόμων άνθρακα, μαζί με μερικά άλλα άτομα όπως άζωτο και φώσφορο»), περί θανάτου (διασκορπισμός των χημικών στοιχείων στο σύμπαν και συμμετοχή τους σε νέες αλυσίδες) αλλά και περί αθανασίας του ανθρώπου («Θεωρώ πως όταν πεθαίνουμε ξαναγινόμαστε σκόνη. Υπό μία έννοια, όμως, συνεχίζουμε να υπάρχουμε μετά τον θάνατό μας χάρη στην επιρροή που ασκήσαμε εν ζωή και στα γονίδια που κληροδοτούμε στα παιδιά μας»), για την ύπαρξη ζωής σε άλλες περιοχές του σύμπαντος και για την εξέλιξη της ζωής στο μέλλον, για την ελευθερία της σκέψης, για τη σχέση ανάμεσα στην ανθρώπινη νοημοσύνη και στον πολιτισμό και για τη σχέση ανάμεσα στην επινοητικότητα του ανθρώπου και στην τεχνητή νοημοσύνη (όπου αναφορά και στο άβαταρ), ακόμα για τη γενική ισχύ των αρχών της επιστήμης ή για την πρόβλεψη του μέλλοντος και για την παρέμβαση του μεγέθους που είναι γνωστό ως χάος.

Κυρίως συγκρατούμε τα σχετικά με τις μαύρες τρύπες, εμβληματικό πεδίο των επιστημονικών αλλά και μεταφυσικών αναζητήσεων του Χόκινγκ: για τον όρο «μαύρη τρύπα» (εισηγητής του όρου ο Τζον Γουίλερ, 1967, που αντικατέστησε την προγενέστερη ονομασία του «παγωμένου αστέρα»), για τον ορίζοντα γεγονότων και για την εντροπία της μαύρης τρύπας, για την απώλεια ή μη της πληροφορίας μέσα στη μαύρη τρύπα, για τα μακρινά λαμπερά αστρικά αντικείμενα γνωστά ως κβάζαρ και για τη βαρυτική κατάρρευση των άστρων, για τα βαρυτικά κύματα που παράγονται από τη σύγκρουση και συγχώνευση δύο μαύρων τρυπών (14/9/2015: πρώτη καταγραφή βαρυτικών κυμάτων από τους ανιχνευτές LIGO, όθεν και το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής 2017 στους Θορν, Βάις και Μπάρις), περαιτέρω: για τη «θερμοκρασία Χόκινγκ» και για την «ακτινοβολία Χόκινγκ» (αναφορά στη σχέση ανάμεσα στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, στη Θερμοδυναμική και στη Κβαντική Φυσική) ή για το θαυμαστό ακαδημαϊκό έτος 1974-1975 για τον Θορν (αρχή αναζητήσεων για την κβαντική βαρύτητα) και για τον Χόκινγκ (αρχή προσπάθειας για την κατανόηση των νόμων της κβαντικής βαρύτητας), και ακόμα: για τη δομή του χωροχρόνου, για τη σχέση του χωροχρόνου με τη μαύρη τρύπα και για τις συμμετρίες του χωροχρόνου, για τη στρέβλωση και την αναδίπλωση του χωροχρόνου (όπου εντοπίζουμε και τη «σκουληκότρυπα»).

Αυτό που εντέλει κερδίζουμε είναι η επικοινωνία με μεγέθη της γνώσης σε απόλυτη έννοια, σημαντικά για τον άνθρωπο στη διάσταση της συμπαντικής οντότητας σύμφωνα με την ανθρωποκεντρική οπτική.

Η ρητορική του Χόκινγκ εξασφαλίζει την πρόσληψη ή τουλάχιστον την υποδοχή όλων αυτών των πληροφοριών (σε μια επιγραμματική διατύπωση, ως ευνόητο, μεταξύ πλείστων άλλων) ακόμα και από όσους δεν έχουμε άμεση γνωστική πρόσβαση στη βαθιά διαστρωμάτωση των αρχών της Φυσικής Επιστήμης. Αυτό που εντέλει κερδίζουμε είναι η επικοινωνία με μεγέθη της γνώσης σε απόλυτη έννοια, σημαντικά για τον άνθρωπο στη διάσταση της συμπαντικής οντότητας σύμφωνα με την ανθρωποκεντρική οπτική.

Στο πλαίσιο αυτό εντοπίζουμε πρωτίστως τον Άλμπερτ Αϊνστάιν με την Ειδική (1905) και τη Γενική (1915) Θεωρία της Σχετικότητας, σημεία διαρκούς και σταθερής αναφοράς για τον Χόκινγκ, ακόμα και σε ό,τι αφορά τα διαστρικά ταξίδια των νανοσκαφών του (άλλωστε ο Αϊνστάιν σε ηλικία δεκαέξι ετών «ονειρευόταν να καβαλικεύσει μια ακτίνα φωτός»), και περαιτέρω τη Κβαντική Μηχανική ως μία σημαντική εξέλιξη της Φυσικής Επιστήμης κατά τον 20ό αιώνα, σύμφωνα με μια υπόθεση που πρότεινε (1900) ο Μαξ Πλανκ («η ποσότητα της ακτινοβολίας […] εκπέμπεται σε πακέτα, ή κβάντα, συγκεκριμένου μεγέθους»), ή τη Θεωρία των χορδών («δύο κοσμικές χορδές περνούν η μία δίπλα από την άλλη, με ταχύτητα ελάχιστα μικρότερη από την ταχύτητα του φωτός. […] Οι κοσμικές χορδές μπορεί να ακούγονται τραβηγμένες και μάλλον αντικείμενα της επιστημονικής φαντασίας, όμως υπάρχουν σοβαροί επιστημονικοί λόγοι να πιστεύουμε πως ίσως σχηματίστηκαν στο πολύ πρώιμο σύμπαν, λίγο μετά τη Μεγάλη Έκρηξη»), ή ακόμα την περίφημη Θεωρία Μ [την αποκληθείσα «Μητέρα» των Θεωριών / M-Theory] («Σύμφωνα με μια εκδοχή της θεωρίας χορδών, γνωστή ως Θεωρία Μ, στην οποία έχουμε εναποθέσει τις ελπίδες μας για ενοποίηση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας με τη κβαντική θεωρία, ο χωροχρόνος θα πρέπει να έχει έντεκα διαστάσεις, όχι μόνον τις τέσσερις που βιώνουμε. Η ιδέα είναι πως επτά από αυτές τις έντεκα διαστάσεις είναι αναδιπλωμένες σε έναν χώρο τόσο μικρό, ώστε δεν τις αντιλαμβανόμαστε. Από την άλλη, οι τέσσερις [μήκος, πλάτος, ύψος, χρόνος] απομένουσες διαστάσεις είναι σχετικά επίπεδες και αποτελούν αυτό που αποκαλούμε χωροχρόνο»).

Ο Stephen Hawking στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον, τον Μάρτιο του 1979.

Τη Θεωρία Μ ο Χόκινγκ αποκαλεί εδώ Ιερό Δισκοπότηρο της Φυσικής: «[…] θα μπορέσουμε να ενοποιήσουμε την κβαντική θεωρία με τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν και να φτάσουμε σε μια ολοκληρωμένη θεωρία για τους θεμελιώδεις νόμους που διέπουν το σύμπαν. […] Άραγε το Ιερό Δισκοπότηρο της Φυσικής θα παραμείνει πάντα άπιαστο για μας; Δεν το νομίζω».

Στο περιβάλλον αυτό βλέπουμε ακόμα να διασταυρώνουν τις διαδρομές τους ο Αρίσταρχος και ο Αριστοτέλης, ο Γαλιλαίος και ο Ισαάκ Νεύτων, ο Ιμμάνουελ Καντ, ο Κουρτ Γκέντελ, «πιο γνωστός για την απόδειξή του ότι δεν μπορείς να αποδείξεις τα πάντα», και ο Ρότζερ Πένροουζ με τα θνήσκοντα αστέρια, ο Ρίτσαρντ Φάινμαν με τις πολλές δυνατές ιστορίες του σύμπαντος και ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ με την πυρηνική φυσική (και εδώ έχουμε μια καλή ευκαιρία να θυμηθούμε την όπερα Doctor Atomic του σπουδαίου σύγχρονου Αμερικανού συνθέτη Τζον Άνταμς, εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων της αμερικανικής, και όχι μόνον, πρωτοπορίας).

Στο ίδιο περιβάλλον, όπου επίσης εντοπίζουμε τον Μεγάλο Αδρονικό Επιταχυντή του CERN και το μποζόνιο Χικς, συναντούμε ακόμα τόσο τον Προμηθέα εντέλει Λυόμενο όσο και τον Άμλετ («Θα μπορούσα να είμαι κλεισμένος μέσα σ’ ένα καρυδότσουφλο, κι όμως να λογίζομαι βασιλέας ενός άπειρου χώρου»), οι οποίοι κωδικοποιούν κατά τις υποδείξεις του Χόκινγκ το μεγάλο ζήτημα της αξιοποίησης της έστω πεπερασμένης γνώσης για την κατανόηση του σύμπαντος.

Στο πλαίσιο αυτό ο Χόκινγκ προβαίνει και σε μια πνευματώδη επίδειξη αντίληψης διεπιστημονικής ή διαγνωσιακής (για να παραπέμψω και στον Γιάννη Ξενάκη), καθώς συγκρίνει τη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Πιερ Σιμόν Λαπλάς όταν διατυπώνει τις απόψεις του για τον επιστημονικό ντετερμινισμό, με τον μακροπερίοδο λόγο του Μαρσέλ Προυστ («Πολύ θα ήθελα να σας παραθέσω τα ακριβή λόγια του Λαπλάς, όμως ο Λαπλάς έμοιαζε αρκετά με τον Προυστ, υπό την έννοια πως έγραφε υπερβολικά μακροσκελείς και περίπλοκες προτάσεις. Ως εκ τούτου, αποφάσισα να τον παραφράσω»).

Με εξίσου πνευματώδη όσο και αυτο-/σαρκαστικό τρόπο ο Χόκινγκ εντάσσει και τα αυτοβιογραφικά του δεδομένα στη γοητευτική αυτή περιπλάνηση μέσα στον κόσμο της επιστήμης, όπου η έρευνα συνδυάστηκε με την πολυετή ακαδημαϊκή διδασκαλία στη Λουκασιανή Έδρα Μαθηματικών του Κέιμπριτζ (και όχι μόνον) και με την προετοιμασία μελλοντικών γενεών επιστημόνων.

Λόγος πυκνός, βιωματικός και επιστημονικός, παραστατικός και πνευματώδης, στοχαστικός και διδακτικός, σαρκαστικός και απομυθοποιητικός, αφοριστικός και απροσδόκητος, με τη δομή της άμεσης προφορικής επικοινωνίας.

Εδώ εντοπίζουμε πληροφορίες ενδεικτικές του πνεύματος του Χόκινγκ, όπως είναι η αναφορά στο βιβλίο του Χρονικό του Χρόνου (έκδοση πρωτοτύπου 1988, έκδοση στην ελληνική μετάφραση 1998), ή η αναφορά σε πρωτοσέλιδο στην εφημερίδα Times με τον τίτλο «Χόκινγκ: Ο Θεός δεν δημιούργησε το σύμπαν» και με εικονογράφηση-παραλλαγή της νωπογραφίας του Μικελάντζελο για τη δημιουργία του Αδάμ στην Καπέλα Σιστίνα («Το άρθρο ήταν εικονογραφημένο. Ο Θεός απεικονιζόταν από έναν πίνακα του Μικελάντζελο, με όψη θυελλώδη. Εμένα με είχαν σε μια φωτογραφία με αυτάρεσκο ύφος. Το παρουσίαζαν λες και επρόκειτο να μονομαχήσουμε»), ή ακόμα η αναφορά στη συμμετοχή του στο φινάλε του έκτου κύκλου του Star Trek: The Next Generation («Οι παραγωγοί του Σταρ Τρεκ έπεισαν μέχρι κι εμένα να παίξω σε ένα επεισόδιο – μεταξύ μας, δεν χρειάστηκε και πολλή πειθώ»), όπου ο Χόκινγκ παίζει πόκερ με τον Νεύτωνα, τον Αϊνστάιν και το ανδροειδές Ντέιτα.

Η μετάφραση του Ανδρέα Μιχαηλίδη θα ήταν δυνατόν να εκτιμηθεί ως δημιουργική και αποτελεί (ενισχυμένη με εκτενές ευρετήριο προσώπων και πραγμάτων) ασφαλές όχημα για τη μεταφορά στα καθ’ ημάς των δεδομένων της θεματικής και υφολογικής οργάνωσης του πρωτοτύπου.

Λόγος πυκνός, βιωματικός και επιστημονικός, παραστατικός και πνευματώδης, στοχαστικός και διδακτικός, σαρκαστικός και απομυθοποιητικός, αφοριστικός και απροσδόκητος, με τη δομή της άμεσης προφορικής επικοινωνίας, προβάλλει ιδιαιτέρως υψηλή πληροφορητικότητα, ενώ επιτρέπει ενίοτε να διαφανεί πληρότητα συναισθήματος.

Επιπλέον, λόγος εύληπτος αλλά χωρίς να διολισθαίνει προς υπεραπλουστεύσεις, το αντίθετο μάλιστα, πράγμα που δηλώνει και έναν φιλικό «εξαναγκασμό» προς τους λιγότερο ειδικούς αναγνώστες για την πρόσληψη των προσφερόμενων πληροφοριών με την προσήκουσα σοβαρότητα ως δίοδο για τον εμπλουτισμό του ατομικού γνωστικού φορτίου, δηλαδή στην ουσία για τη διευρυμένη κάλυψη γνωστικών αναγκών.

Στο πλαίσιο αυτό, εντοπίζουμε τις επιλογές του Χόκινγκ, υποστηριζόμενες ιδιαιτέρως από τη μετάφραση, κατά τη διατύπωση παρακαταθηκών προς τις νεώτερες/επόμενες γενεές:

Να θυμάστε, λοιπόν: να έχετε το βλέμμα σας στραμμένο στα αστέρια και όχι στα πόδια σας. Προσπαθήστε να κατανοήσετε όσα βλέπετε και αναρωτηθείτε τι είναι αυτό που καθιστά υπαρκτό το σύμπαν μας. Να είστε περίεργοι. Και όσο δύσκολη κι αν φαντάζει η ζωή, υπάρχει πάντα κάτι στο οποίο μπορείτε να επιτύχετε – αρκεί να μην το βάλετε κάτω. Αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη. Διαμορφώστε το μέλλον».

Ο Stephen Hawking και ο Διονύσης Π. Σιμόπουλος

Μια παραστατική αποτύπωση της εντυπωσιακής διαδρομής που ξεκινά από την οικογενειακή κοιτίδα και τις ποικίλες διαπροσωπικές σχέσεις μέσα σε αστικά και σε φυσικά τοπία, και διασχίζει τα πεδία της γνώσης όπως αυτή βρίσκει εφαρμογή στα μεγάλα ζητήματα που αφορούν την εξερεύνηση και κατάκτηση του Διαστήματος.

Με όλα αυτά, η αναφορά στον Διονύση Π. Σιμόπουλο έρχεται σχεδόν αυτόματα, μετά την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, ελεύθερη, παλινδρομική περιήγηση στις αχανείς περιοχές του σύμπαντος που μας εξασφάλισε το βιβλίο υπό τον τίτλο Είμαστε αστρόσκονη (εκδ. Μεταίχμιο), όπου παρακολουθήσαμε τη γέννηση, την εξέλιξη και την καταστροφή των άστρων, καθώς και κυρίως τα παρεπόμενα αυτών των διαδικασιών στο πλαίσιο της δημιουργίας του σύμπαντος, μεταξύ των οποίων (παρεπομένων) και τα χημικά υλικά στο ανθρώπινο σώμα ως τεκμήριο συμμετοχής του ανθρώπου στις συμπαντικές διεργασίες.

Τώρα ο Διονύσης Π. Σιμόπουλος με το νέο βιβλίο του υπό τον τίτλο Από τα Ψηλαλώνια στο Φεγγάρι μάς προσκαλεί και πάλι να τον ακολουθήσουμε σε μια παραστατική αποτύπωση της εντυπωσιακής διαδρομής που ξεκινά από την οικογενειακή κοιτίδα και τις ποικίλες διαπροσωπικές σχέσεις μέσα σε αστικά και σε φυσικά τοπία, και διασχίζει τα πεδία της γνώσης όπως αυτή βρίσκει εφαρμογή στα μεγάλα ζητήματα που αφορούν την εξερεύνηση και κατάκτηση του Διαστήματος, με εστίαση ενδιαφέροντος στην επιδίωξη του ανθρώπου να υπερβεί τα γήινα όριά του.

Παράλληλα, παρακολουθούμε συνεχείς συγκριτικές αναφορές του Διονύση Π. Σιμόπουλου στο ιστορικό, πολιτισμικό και επιστημονικό παρελθόν.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες βρίσκουμε τον Επίκουρο απέναντι στις κινεζικές παραδόσεις, τον Λουκιανό και τον Τζορντάνο Μπρούνο, τον Κοπέρνικο, τον Κέπλερ και τον Γαλιλαίο, τον Σιρανό ντε Μπερζεράκ, τον Βολταίρο και τον Έντγκαρ Άλαν Πόε, τους αδελφούς Μονγκολφιέ (ή Μονγκολφιέρους κατά την ελληνική απόδοση παλαιότερων εποχών) και τον Βέρνερ φον Μπράουν, τους πρώτους δορυφόρους και τον αμερικανοσοβιετικό ανταγωνισμό, όπου η πτήση του Γιούρι Γκαγκάριν, ο διαστημικός περίπατος του Αλεξέι Λεόνοφ και τα ποικίλα σοβιετικά επιτεύγματα, και από την άλλη πλευρά τα αμερικανικά προγράμματα Mercury και Gemini, οι αποστολές Apollo με τις επιτυχίες αλλά και με τις τραγικές απώλειες, τα διαστημικά λεωφορεία και οι διαστημικοί σταθμοί.

Ο Διονύσης Π. Σιμόπουλος διετέλεσε για μία 4ετία διευθυντής Πλανηταρίου στις Η.Π.Α. και 41 χρόνια στην αντίστοιχη θέση στην Ελλάδα.

Στο πλαίσιο αυτό εντοπίζουμε περαιτέρω μεγάλα σύγχρονα τηλεσκόπια και τροχιακά αστεροσκοπεία, τις μη επανδρωμένες αποστολές Ranger, Surveyor και Orbiter, επίσης τα περιοδικά «Μικρός Εξερευνητής» και «Collier’s», την επιστημονική φαντασία στις ραδιοφωνικές εκπομπές και στις κινηματογραφικές ταινίες, με κορύφωση την προοπτική για τις ανθρώπινες αποικίες στη Σελήνη και στον Άρη.

Εξάλλου, στο Παράρτημα της έκδοσης παρατίθενται με ιδιαιτέρως παραστατικό τρόπο οι εντυπωσιακές λεπτομέρειες για την πτήση του διαστημόπλοιου Apollo 11 προς τη Σελήνη, τον Ιούλιο 1969, με τους Αμερικανούς αστροναύτες Νιλ Άρμστρονγκ, Έντουιν «Μπαζ» Όλντριν και Μάικλ Κόλινς, σε όλα τα στάδια αυτής: προετοιμασία, εκτόξευση, «αποχαιρετισμός» στη Γη, ταξίδι στη Σελήνη, το διαστημόπλοιο Apollo 11 γίνεται δορυφόρος της Σελήνης, η κάθοδος στη Σελήνη, εξερευνητικές «βόλτες» του ανθρώπου στο Φεγγάρι, επιστροφή στη Γη.

Καθώς ακολουθούμε την ανάπτυξη του πλούσιου υλικού του βιβλίου, παρακολουθούμε και την προσωπική, βιωματική και επιστημονική εξ υποκειμένου και εξ αντικειμένου συμμετοχή του Διονύση Π. Σιμόπουλου στα κειμενικά (όσο και πραγματικά) γεγονότα, όπου ιδιαίτερη, αυτονόητη θέση κατέχει και το Ίδρυμα Ευγενίδου.

Τα κείμενα της έκδοσης, τακτοποιημένα σε τέσσερις ενότητες και σε δώδεκα συνεχούς αρίθμησης κεφάλαια, με πρόλογο και επίλογο (έστω και πάλι, όπως και στο βιβλίο Είμαστε αστρόσκονη, χωρίς ένα ευρετήριο προσώπων και πραγμάτων, που πάντως θα ήταν χρήσιμο), συμπληρώνει η ενδιαφέρουσα εικονογράφηση.

Ο γνωστός πυκνός, βιωματικός, παραστατικός λόγος του Διονύση Π. Σιμόπουλου, ενισχυμένος με τη ρητορική και τη μεταδοτικότητα της προφορικής επικοινωνίας διεκπεραιώνει (και πάλι) τα σημαινόμενα του βιβλίου, και περαιτέρω αποδεικνύει τη διαδικασία με την οποία η υποκειμενική πρόσληψη εξασφαλίζει την κάλυψη του γενικού ενδιαφέροντος.

Με τον τρόπο αυτόν η ευρεία κοινότητα των αναγνωστών προσεγγίζει με άνεση ποικίλα γνωστικά πεδία, ανεξάρτητα από την πληροφόρηση επί ειδικών επιστημονικών θεμάτων που είναι δυνατόν να έχει καθένας στη διάθεσή του.

* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.
Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Ο δημιουργικός λόγος του Γιώργου Χειμωνά» (εκδ. Παρατηρητής).

Αποσπάσματα από το βιβλίο Σύντομες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα:

«Όταν χρησιμοποιώ τον όρο “Θεός”, το κάνω υπό την απρόσωπη έννοια για τους νόμους της φύσης, όπως κι ο Αϊνστάιν. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς τη βούληση του Θεού μεταφράζεται στο να γνωρίζει τους νόμους της φύσης».

(για το ερώτημα: «Υπάρχει Θεός;»)

«Μερικοί άνθρωποι έχουν αμφισβητήσει κατά πόσο οι ιοί πρέπει να λογίζονται ως κάτι ζωντανό, διότι είναι παράσιτα και δεν μπορούν να επιβιώσουν ανεξάρτητα από τους ξενιστές τους. Από την άλλη, όμως, οι περισσότερες μορφές ζωής, ημών συμπεριλαμβανομένων, είναι παράσιτα – υπό την έννοια ότι τρέφονται και βασίζουν την επιβίωσή τους σε άλλες μορφές ζωής. Νομίζω πως ακόμη κι οι ιοί των υπολογιστών πρέπει να λογίζονται ως μορφές ζωής».

(για το ερώτημα: «Υπάρχει άλλη νοήμων ζωή στο σύμπαν;»)

«Με τη βοήθεια της επιστημονικής έρευνας και της τεχνολογικής καινοτομίας, πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα προς τα έξω, στο ευρύτερο σύμπαν, προσπαθώντας ταυτόχρονα να λύσουμε τα προβλήματα στη Γη. Είμαι αισιόδοξος πως, εν καιρώ, θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε βιώσιμους οικισμούς για το ανθρώπινο είδος σε άλλους πλανήτες. Θα υπερβούμε την ύπαρξή μας στη Γη και θα μάθουμε να ζούμε στο Διάστημα. Αυτό δεν είναι το τέλος της ιστορίας, παρά μόνο η αρχή αυτού που ελπίζω να περιλαμβάνει δισεκατομμύρια χρόνια μιας ακμάζουσας ύπαρξης μέσα στο σύμπαν».

(για το ερώτημα: «Πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε το μέλλον;»)

Απόσπασμα από το βιβλίο Από τα Ψηλαλώνια στο Φεγγάρι:

«Είναι όμως γεγονός ότι κάθε πρόσθετο κομμάτι γνώσης για το Σύμπαν, οσοδήποτε περίεργο, εξειδικευμένο, άσχετο, άχρηστο ή αφηρημένο κι αν φαίνεται στην αρχή, καταλήγει σε κάποια πρακτική εφαρμογή, άμεσα ή έμμεσα, αργά ή γρήγορα. Αν δεν συνεχίσουμε να αναπτύσσουμε την επιστήμη και να εμπλουτίζουμε τις γνώσεις μας, άσχετα με την άμεση χρησιμότητά τους, θα θαφτούμε γρήγορα κάτω από το βάρος των προβλημάτων της καθημερινότητας. Γιατί η σημερινή επιστήμη είναι η λύση του αύριο».

Σύντομες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα
Stephen Hawking
Μτφρ. Ανδρέας Μιχαηλίδης
Πατάκης 2019
Σελ. 312, τιμή εκδότη €15,50

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ STEPHEN HAWKING 

Από τα Ψηλαλώνια στο Φεγγάρι
Η περιπέτεια της κατάκτησης του διαστήματος
Διονύσης Π. Σιμόπουλος
Μεταίχμιο 2019
Σελ. 376, τιμή εκδότη €17,70

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΗ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ