caiguo qiang headon 2006 700

Για τη νουβέλα του Νικήτα Μ. Παπακώστα «Καληνύχτα καλούδια μου» (εκδ. Δώμα) και το αφήγημα της Ελένης Γιαννάτου «Κύριος Πηνελόπη» (εκδ. Κίχλη).

Του Διονύση Μαρίνου

Ζήτημα που απαντάται συχνά: οι πολύτροπες σχέσεις που αποκτούν οι πρωτόβγαλτοι συγγραφείς με εκείνους που τους καθόρισαν και τους επηρέασαν. Ακόμη περισσότερο: που στάθηκαν στον ώμο τους, την ώρα που καταγίνονταν με το πρώτο τους «αίμα»· το βάπτισμα του πυρός στη λογοτεχνία.

Οι ήρωες του Παπακώστα είναι ωσαύτως χθόνιοι και υπερβατικοί. Ο τόπος που επιλέγει ο συγγραφέας ως σκηνικό δράσης είναι ένα βραχώδες χωριό, σχεδόν μονωμένο από τις εισβολές των ξένων. Είναι ένας περίκλειστος κόσμος παραδομένος στις προλήψεις, τους υπερβατισμούς και τις δεισιδαιμονίες.

Η απόσταση από τις αναφορές και τις λογοτεχνικές προσδέσεις αποκτάται με τον καιρό. Γίνεται μέρος της διαδικασίας απογαλακτισμού που υφίσταται ο συγγραφέας όταν, δόκιμος πια, αντιλαμβάνεται πως οφείλει να αναμετρηθεί μόνος με το υλικό του δίχως την υποστηρικτική σκιά κάποιου «μεγάλου». Οι υπόρρητες σχέσεις πάντα θα υπάρχουν, συχνά θα βγαίνουν στην επιφάνεια, θα υπονοούνται, αλλά θα είναι –πλέον– σταθμισμένης ισχύος. Συν τω χρόνω, ο δημιουργός μαθαίνει να χαλιναγωγεί την ανάγκη του να πιαστεί από μια οικεία αρχή, προς χάριν μιας ολότελα δικής του.

Η ολιγοσέλιδη νουβέλα του Νικήτα Μ. Παπακώστα Καληνύχτα καλούδια μου και το αφήγημα της Ελένης Γιαννάτου Κύριος Πηνελόπη ευθύς εξαρχής θέτουν το ζήτημα των δυναμικών σχέσεων που αναπτύσσει ο νέος δημιουργός με τους προπάτορές του. Αν και τα δύο βιβλία κινούνται σε διαφορετικό μοτίβο και ο κόσμος στον οποίο «πατούν» είναι εκ διαμέτρου αντίθετος, εντούτοις είναι ολοζώντανος ο σύνδεσμός τους με τα αναγνώσματα και τις επιρροές τους. Οι ήρωες του Παπακώστα είναι ωσαύτως χθόνιοι και υπερβατικοί. Ο τόπος που επιλέγει ο συγγραφέας ως σκηνικό δράσης είναι ένα βραχώδες χωριό, σχεδόν μονωμένο από τις εισβολές των ξένων. Είναι ένας περίκλειστος κόσμος παραδομένος στις προλήψεις, τους υπερβατισμούς και τις δεισιδαιμονίες. Η αιτιώδης σχέση λόγου και πράξης καταρρέει από το βάρος των εξωλογικών στοιχείων που ορίζουν τις ζωές των ανθρώπων του χωριού. Οτιδήποτε συμβαίνει, τα δράματα εν προκειμένω, είναι αποτέλεσμα της εμπλοκής του πάνω και του κάτω κόσμου. Η δαιμονική φύση των πνευμάτων σε συνδιαλλαγή με τους θρησκευτικούς συμβολισμούς διαμορφώνουν μια μυστικιστική «ψίχα» από την οποία φτιάχνονται τα προπλάσματα των ηρώων.

Η Μαρία εκπαιδεύεται στον θάνατο από μικρή. Σκοτώνει τα γατάκια που έχουν πλημμυρίσει το σπίτι της. Τα χέρια της βάφονται νωρίς από το ξένο αίμα. Είναι σχεδόν καταδικασμένη να ξαναχτυπήσει τη μαύρη χορδή της «κάθαρσης» αφαιρώντας αυτή τη φορά αίμα από το αίμα της. Θα παντρευτεί τον Φώτη, ένα παλικάρι που έχασε το δάχτυλό του σε μια αλωνιστική μηχανή, ο οποίος γίνεται παπάς του χωριού. Το ζευγάρι, προστατευμένο επιφανειακά από το άγιο φως της θρησκείας, θα χτυπηθεί αλύπητα από τους ανέμους των δαιμόνων που θάλλουν στο μέρος τους. Με εκτελεστικό όργανο τη Μαρία, τα κακά πνεύματα παίρνουν εκδίκηση, στέλνουν από το επέκεινα μήνυμα στους ανθρώπους. Μια, δύο, τρεις φορές η Μαρία θα αρνηθεί τη μητρότητα. Θα γίνει μια Μήδεια, μια Φραγκογιαννού. Βέβαια, τα δικά της ελατήρια είναι τελείως διαφορετικά. Δρασκελίζοντας τα όρια της λογικού κι αγγίζοντας εκείνα της παραφοράς, η Μαρία κυριεύεται από την ισχύ των δαιμονίων. Ακόμη κι έτσι, όμως, συμβολοποιείται στα μάτια των ταπεινών συγχωριανών της. Έως και η διαμελισμένη σάρκα της αποκτάει τον χαρακτήρα θεϊκού θαύματος – μιας αλληγορίας που έρχεται από ψηλά παίρνοντας, ωστόσο, ισχύ από τις δυνάμεις του κάτω κόσμου.

alt
Νικήτας Μ. Παπακώστας – Ελένη Γιαννάτου

Η Γιαννάτου χρησιμοποιεί ως όχημα το αφήγημά της για να αρθρώσει έναν λόγο γύρω από την ουσία της τέχνης: Πώς την κατανοούμε, ποιοι είναι οι κώδικές της, αλλά και ποιες είναι οι δομικές αδυναμίες της να περικλείσει το όλον του κόσμου, να μιλήσει γι’ αυτόν, να το κατανοήσει και, εντέλει, να το προσφέρει στους ανθρώπους μεταπλασμένο.

Αν η διακειμενικότητα στον Παπακώστα επικεντρώνεται στην Αρχαία Τραγωδία, τον Παπαδιαμάντη, τους λαϊκούς θρύλους και τη λογοτεχνία του φανταστικού, στην περίπτωση της Ελένης Γιαννάτου, η βεντάλια των αναφορών απλώνεται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της λογοτεχνίας (κι όχι μόνο). Θα έλεγε κανείς πως το αφήγημά της Κύριος Πηνελόπη είναι εν σπέρματι ένα διακειμενικό «παιχνίδι». Ένα παζλ από αναφορές σε βιβλία, μουσικές, ήχους, εικόνες και εικαστικές αναπαραστάσεις. Η Γιαννάτου χρησιμοποιεί ως όχημα το αφήγημά της για να αρθρώσει έναν λόγο γύρω από την ουσία της τέχνης: Πώς την κατανοούμε, ποιοι είναι οι κώδικές της, αλλά και ποιες είναι οι δομικές αδυναμίες της να περικλείσει το όλον του κόσμου, να μιλήσει γι’ αυτόν, να το κατανοήσει και, εντέλει, να το προσφέρει στους ανθρώπους μεταπλασμένο. Τόσο η πλοκή όσο και οι χαρακτήρες λειτουργούν υποβοηθητικά στα υπό εξέταση ζητήματα. Είναι εναύσματα κι όχι τα κεντρικά σημεία των επιμέρους ιστοριών. Έχουμε να κάνουμε με ένα γλωσσοκεντρικό βιβλίο με έντονο το στοιχεία της εγκεφαλικότητας. Ακόμη κι όταν μιλάει για έναν μη ευοδωμένο έρωτα, το κάνει με έναν εντελώς παράδοξο τρόπο – σίγουρα μη παραδοσιακό.

Οι ιστορίες της Γιαννάτου είναι ένας μαγνήτης σπασμένος σε κομμάτια. Κάθε ένα από αυτά συλλέγει εκ πρώτης όψεως ετερόκλητα κομμάτια από όλες τις μορφές της τέχνης (από την ποπ κουλτούρα και τη mainstream εκδοχή έως τις δημιουργίες υψηλής αισθητικής). Η συνομιλία και το διακειμενικό παιχνίδι είναι διαρκές και της περισσότερες φορές ευάγωγο. Η Γιαννάτου πλέκει και ξηλώνει αδιαλείπτως. Τοποθετεί στο κέντρο του αφηγηματικού της καμβά το μέγα ερώτημα: μπορεί η τέχνη να δώσει απαντήσεις στα ζητήματα της καθημερινής βιοτής; Είναι η απάντηση σε όλες τις οντολογικές διερωτήσεις και το παυσίλυπο σε όλα τα εν εξελίξει ανθρώπινα δράματα; Η απάντηση είναι –εν πολλοίς– προφανής: η τέχνη δεν δίνει καμία απάντηση. Αντιθέτως παρέχει περισσότερα ερωτήματα. Ως εκ τούτου, όσα παιχνιδίσματα κι αν κάνουμε, όσες αναγωγές και αν χρησιμοποιήσουμε κι όσες αποδελτιώσεις κάνουμε από τα έργα και τις ημέρες της Τέχνης, ελάχιστη χρεία θα έχουν τα ευρήματά μας στο διαρκές αίνιγμα του «κάθε μέρα». Στον Κύριο Πηνελόπη διακρίνει κανείς την αμηχανία, αλλά και την ανατροπή. Την ανάγκη της Γιαννάτου να πατήσει στη στέρεα βάση της κοινά αποδεκτής τέχνης, αλλά και τη διάθεσή της να ανακατέψει την τράπουλα φτιάχνοντας μια νέα συνθήκη. Είτε έτσι είτε αλλιώς: το παιχνίδι είναι ανοιχτό.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή διηγημάτων «Όπως και αν έρθει αυτό το βράδυ» (εκδ. Μελάνι).
 
altΚαληνύχτα καλούδια μου
Νικήτας Μ. Παπακώστας
Δώμα 2018
Σελ. 72, τιμή εκδότη €8,50
alt
 
 
 
 
 
  
altΚύριος Πηνελόπη
Ελένη Γιαννάτου
Κίχλη 2018
Σελ. 176, τιμή εκδότη €13,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ιερεμιάδα» της Χλόης Κουτσουμπέλη (κριτική) – Μια δυστοπία με πολιτικές διαστάσεις

«Ιερεμιάδα» της Χλόης Κουτσουμπέλη (κριτική) – Μια δυστοπία με πολιτικές διαστάσεις

Για το μυθιστόρημα της Χλόης Κουτσουμπέλη «Ιερεμιάδα» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Blindness» που στηρίζεται στο μυθιστόρημα του Ζοζέ Σαραμάγκου «Περί τυφλότητας». 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

...
«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης διοργανώνουν χριστουγεννιάτικη γιορτή βιβλίου το Σάββατο 9 & την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου από τις 11:00 μέχρι και τις 19:00 στην οδό Θουκυδίδου 4, στην Πλάκα και υπόσχονται δύο μέρες γεμάτες με μουσική, κεράσματα, προτάσεις για δώρα και μεγάλες προσφορές.

Επιμέλεια: ...

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Βιβλία για το σύγχρονο επιχειρείν: 5 επιλογές από πρόσφατες εκδόσεις

Βιβλία για το σύγχρονο επιχειρείν: 5 επιλογές από πρόσφατες εκδόσεις

Οι πρωτοπόροι των σημαντικών επιχειρήσεων του κόσμου, οι τρόποι να διαπραγματευόμαστε με αποτέλεσμα και πώς θα βρούμε αυτό που ψάχνουμε στον εργασιακό τομέα. Πέντε βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και μπορούν να μας κινητοποιήσουν. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ