caiguo qiang headon 2006 700

Για τη νουβέλα του Νικήτα Μ. Παπακώστα «Καληνύχτα καλούδια μου» (εκδ. Δώμα) και το αφήγημα της Ελένης Γιαννάτου «Κύριος Πηνελόπη» (εκδ. Κίχλη).

Του Διονύση Μαρίνου

Ζήτημα που απαντάται συχνά: οι πολύτροπες σχέσεις που αποκτούν οι πρωτόβγαλτοι συγγραφείς με εκείνους που τους καθόρισαν και τους επηρέασαν. Ακόμη περισσότερο: που στάθηκαν στον ώμο τους, την ώρα που καταγίνονταν με το πρώτο τους «αίμα»· το βάπτισμα του πυρός στη λογοτεχνία.

Οι ήρωες του Παπακώστα είναι ωσαύτως χθόνιοι και υπερβατικοί. Ο τόπος που επιλέγει ο συγγραφέας ως σκηνικό δράσης είναι ένα βραχώδες χωριό, σχεδόν μονωμένο από τις εισβολές των ξένων. Είναι ένας περίκλειστος κόσμος παραδομένος στις προλήψεις, τους υπερβατισμούς και τις δεισιδαιμονίες.

Η απόσταση από τις αναφορές και τις λογοτεχνικές προσδέσεις αποκτάται με τον καιρό. Γίνεται μέρος της διαδικασίας απογαλακτισμού που υφίσταται ο συγγραφέας όταν, δόκιμος πια, αντιλαμβάνεται πως οφείλει να αναμετρηθεί μόνος με το υλικό του δίχως την υποστηρικτική σκιά κάποιου «μεγάλου». Οι υπόρρητες σχέσεις πάντα θα υπάρχουν, συχνά θα βγαίνουν στην επιφάνεια, θα υπονοούνται, αλλά θα είναι –πλέον– σταθμισμένης ισχύος. Συν τω χρόνω, ο δημιουργός μαθαίνει να χαλιναγωγεί την ανάγκη του να πιαστεί από μια οικεία αρχή, προς χάριν μιας ολότελα δικής του.

Η ολιγοσέλιδη νουβέλα του Νικήτα Μ. Παπακώστα Καληνύχτα καλούδια μου και το αφήγημα της Ελένης Γιαννάτου Κύριος Πηνελόπη ευθύς εξαρχής θέτουν το ζήτημα των δυναμικών σχέσεων που αναπτύσσει ο νέος δημιουργός με τους προπάτορές του. Αν και τα δύο βιβλία κινούνται σε διαφορετικό μοτίβο και ο κόσμος στον οποίο «πατούν» είναι εκ διαμέτρου αντίθετος, εντούτοις είναι ολοζώντανος ο σύνδεσμός τους με τα αναγνώσματα και τις επιρροές τους. Οι ήρωες του Παπακώστα είναι ωσαύτως χθόνιοι και υπερβατικοί. Ο τόπος που επιλέγει ο συγγραφέας ως σκηνικό δράσης είναι ένα βραχώδες χωριό, σχεδόν μονωμένο από τις εισβολές των ξένων. Είναι ένας περίκλειστος κόσμος παραδομένος στις προλήψεις, τους υπερβατισμούς και τις δεισιδαιμονίες. Η αιτιώδης σχέση λόγου και πράξης καταρρέει από το βάρος των εξωλογικών στοιχείων που ορίζουν τις ζωές των ανθρώπων του χωριού. Οτιδήποτε συμβαίνει, τα δράματα εν προκειμένω, είναι αποτέλεσμα της εμπλοκής του πάνω και του κάτω κόσμου. Η δαιμονική φύση των πνευμάτων σε συνδιαλλαγή με τους θρησκευτικούς συμβολισμούς διαμορφώνουν μια μυστικιστική «ψίχα» από την οποία φτιάχνονται τα προπλάσματα των ηρώων.

Η Μαρία εκπαιδεύεται στον θάνατο από μικρή. Σκοτώνει τα γατάκια που έχουν πλημμυρίσει το σπίτι της. Τα χέρια της βάφονται νωρίς από το ξένο αίμα. Είναι σχεδόν καταδικασμένη να ξαναχτυπήσει τη μαύρη χορδή της «κάθαρσης» αφαιρώντας αυτή τη φορά αίμα από το αίμα της. Θα παντρευτεί τον Φώτη, ένα παλικάρι που έχασε το δάχτυλό του σε μια αλωνιστική μηχανή, ο οποίος γίνεται παπάς του χωριού. Το ζευγάρι, προστατευμένο επιφανειακά από το άγιο φως της θρησκείας, θα χτυπηθεί αλύπητα από τους ανέμους των δαιμόνων που θάλλουν στο μέρος τους. Με εκτελεστικό όργανο τη Μαρία, τα κακά πνεύματα παίρνουν εκδίκηση, στέλνουν από το επέκεινα μήνυμα στους ανθρώπους. Μια, δύο, τρεις φορές η Μαρία θα αρνηθεί τη μητρότητα. Θα γίνει μια Μήδεια, μια Φραγκογιαννού. Βέβαια, τα δικά της ελατήρια είναι τελείως διαφορετικά. Δρασκελίζοντας τα όρια της λογικού κι αγγίζοντας εκείνα της παραφοράς, η Μαρία κυριεύεται από την ισχύ των δαιμονίων. Ακόμη κι έτσι, όμως, συμβολοποιείται στα μάτια των ταπεινών συγχωριανών της. Έως και η διαμελισμένη σάρκα της αποκτάει τον χαρακτήρα θεϊκού θαύματος – μιας αλληγορίας που έρχεται από ψηλά παίρνοντας, ωστόσο, ισχύ από τις δυνάμεις του κάτω κόσμου.

alt
Νικήτας Μ. Παπακώστας – Ελένη Γιαννάτου

Η Γιαννάτου χρησιμοποιεί ως όχημα το αφήγημά της για να αρθρώσει έναν λόγο γύρω από την ουσία της τέχνης: Πώς την κατανοούμε, ποιοι είναι οι κώδικές της, αλλά και ποιες είναι οι δομικές αδυναμίες της να περικλείσει το όλον του κόσμου, να μιλήσει γι’ αυτόν, να το κατανοήσει και, εντέλει, να το προσφέρει στους ανθρώπους μεταπλασμένο.

Αν η διακειμενικότητα στον Παπακώστα επικεντρώνεται στην Αρχαία Τραγωδία, τον Παπαδιαμάντη, τους λαϊκούς θρύλους και τη λογοτεχνία του φανταστικού, στην περίπτωση της Ελένης Γιαννάτου, η βεντάλια των αναφορών απλώνεται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της λογοτεχνίας (κι όχι μόνο). Θα έλεγε κανείς πως το αφήγημά της Κύριος Πηνελόπη είναι εν σπέρματι ένα διακειμενικό «παιχνίδι». Ένα παζλ από αναφορές σε βιβλία, μουσικές, ήχους, εικόνες και εικαστικές αναπαραστάσεις. Η Γιαννάτου χρησιμοποιεί ως όχημα το αφήγημά της για να αρθρώσει έναν λόγο γύρω από την ουσία της τέχνης: Πώς την κατανοούμε, ποιοι είναι οι κώδικές της, αλλά και ποιες είναι οι δομικές αδυναμίες της να περικλείσει το όλον του κόσμου, να μιλήσει γι’ αυτόν, να το κατανοήσει και, εντέλει, να το προσφέρει στους ανθρώπους μεταπλασμένο. Τόσο η πλοκή όσο και οι χαρακτήρες λειτουργούν υποβοηθητικά στα υπό εξέταση ζητήματα. Είναι εναύσματα κι όχι τα κεντρικά σημεία των επιμέρους ιστοριών. Έχουμε να κάνουμε με ένα γλωσσοκεντρικό βιβλίο με έντονο το στοιχεία της εγκεφαλικότητας. Ακόμη κι όταν μιλάει για έναν μη ευοδωμένο έρωτα, το κάνει με έναν εντελώς παράδοξο τρόπο – σίγουρα μη παραδοσιακό.

Οι ιστορίες της Γιαννάτου είναι ένας μαγνήτης σπασμένος σε κομμάτια. Κάθε ένα από αυτά συλλέγει εκ πρώτης όψεως ετερόκλητα κομμάτια από όλες τις μορφές της τέχνης (από την ποπ κουλτούρα και τη mainstream εκδοχή έως τις δημιουργίες υψηλής αισθητικής). Η συνομιλία και το διακειμενικό παιχνίδι είναι διαρκές και της περισσότερες φορές ευάγωγο. Η Γιαννάτου πλέκει και ξηλώνει αδιαλείπτως. Τοποθετεί στο κέντρο του αφηγηματικού της καμβά το μέγα ερώτημα: μπορεί η τέχνη να δώσει απαντήσεις στα ζητήματα της καθημερινής βιοτής; Είναι η απάντηση σε όλες τις οντολογικές διερωτήσεις και το παυσίλυπο σε όλα τα εν εξελίξει ανθρώπινα δράματα; Η απάντηση είναι –εν πολλοίς– προφανής: η τέχνη δεν δίνει καμία απάντηση. Αντιθέτως παρέχει περισσότερα ερωτήματα. Ως εκ τούτου, όσα παιχνιδίσματα κι αν κάνουμε, όσες αναγωγές και αν χρησιμοποιήσουμε κι όσες αποδελτιώσεις κάνουμε από τα έργα και τις ημέρες της Τέχνης, ελάχιστη χρεία θα έχουν τα ευρήματά μας στο διαρκές αίνιγμα του «κάθε μέρα». Στον Κύριο Πηνελόπη διακρίνει κανείς την αμηχανία, αλλά και την ανατροπή. Την ανάγκη της Γιαννάτου να πατήσει στη στέρεα βάση της κοινά αποδεκτής τέχνης, αλλά και τη διάθεσή της να ανακατέψει την τράπουλα φτιάχνοντας μια νέα συνθήκη. Είτε έτσι είτε αλλιώς: το παιχνίδι είναι ανοιχτό.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή διηγημάτων «Όπως και αν έρθει αυτό το βράδυ» (εκδ. Μελάνι).
 
altΚαληνύχτα καλούδια μου
Νικήτας Μ. Παπακώστας
Δώμα 2018
Σελ. 72, τιμή εκδότη €8,50
alt
 
 
 
 
 
  
altΚύριος Πηνελόπη
Ελένη Γιαννάτου
Κίχλη 2018
Σελ. 176, τιμή εκδότη €13,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

Για το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα Κοντιάδη «Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, ο Νίκος Μπελογιάννης. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Τι άνθρωποι ήταν αυτοί που μετά την ήττα του ΚΚΕ κα...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

Για τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές» (εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο συγγραφέας ως αντηχείο ενός παλλόμενου κόσμου. Ο δημιουργός ως γόνιμος υποδοχέας γεγονότων, αδιαμόρφωτων κατά βάση, όπω...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Με αφορμή τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, θα διεξαχθεί το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» στις 10 και 11 Ιουνίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ