Για τη συλλογή διηγημάτων του Δημήτρη Χριστόπουλου «Σπουδή στο κίτρινο» (εκδ. Το Ροδακιό).
Του Κώστα Δρουγαλά
John Steinbeck
Με την παραπάνω προμετωπίδα αρχίζει η δεύτερη συλλογή διηγημάτων του φιλόλογου Δημήτρη Χριστόπουλου (Αθήνα, 1965) με τον χρωματικό τίτλο Σπουδή στο κίτρινο ύστερα από τις Δημόσιες ιστορίες του (2013). Η παρούσα συλλογή περιλαμβάνει 18 διηγήματα, άλλα μικρότερα κι άλλα μεγαλύτερα σε έκταση. Οι πρωταγωνιστές, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, βρίσκονται σε «κατάσταση πολιορκίας», με τον σαρωτικό τρόπο των οικονομικών ανταγωνισμών και συγκρούσεων.
Οι πρωταγωνιστές, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, βρίσκονται σε “κατάσταση πολιορκίας”, με τον σαρωτικό τρόπο των οικονομικών ανταγωνισμών και συγκρούσεων.
Στο διήγημα «Με το βλέμμα στη φυγή», η απελπισία και οι ενοχές κυριεύουν έναν μεσήλικα αστό που μοιάζει με σκυλί δεμένο στον πάσσαλο προσπαθώντας μάταια να βρει διέξοδο από την καθημερινότητά του. Η ιστορία αποτελεί μια μικρογραφία της πατρίδας ως τόπου εξορίας. Στην «Κρίση πανικού» έχουμε μια αλληγορία για το κίτρινο υποβρύχιο, μέσα στο οποίο ζούμε όλοι· το κίτρινο σε αυτή την περίπτωση υποδύεται τον ρόλο του εγκλεισμού. Η ιστορία «Τομπισκοτάκιμου» πραγματεύεται την παρουσία του ξένου και του ανοίκειου στην ελληνική οικογένεια· ένας πατέρας προσηλώνεται σε εξωγενείς παράγοντες, παραβλέποντας το διαφορετικό εντός της οικογένειάς του. Η πόλη από φόντο γίνεται κεντρικός χαρακτήρας που αλληλεπιδρά με τον πρωταγωνιστή στο διήγημα «Το βάθος τ’ ουρανού είναι κόκκινο», που στο τέλος αφήνει μια γεύση από μοναξιά κι αγάπη. Το «Never mind» αποτελεί μια ωδή στον Τσάρλυ: ο αφηγητής αναθυμάται τον παλιό του φίλο για να ξορκίσει το σκοτάδι που τον περιβάλλει. Στο εκτενέστερο διήγημα της συλλογής με τίτλο «Όλα καλά», δύο φίλοι, ο Άρης και ο Δήμος, συναντιούνται σε διαφορετικές φάσεις της ζωής τους· το κοινωνικό οξυγόνο στερεύει· η ελπίδα καταχωνιάζεται στα σκοτάδια σαν τον πατέρα του Δήμου, που έχασε τη ζωή του στις στοές του Βελγίου.
Στο «Δεν με λένε Αντώνη», ο ήρωας έχει απωλέσει το όνομά του και περιφέρεται στις γειτονιές της Αθήνας κάνοντας τον απολογισμό της ζωής του. Η νοσταλγία συνδέεται με τον αγώνα, ενώ το καντήλι της μνήμης παραμένει αναμμένο. Στο «Cum Juda», ο Χρήστος Αλεξίου βιώνει την ανεργία, τη φτώχεια και τη δυστυχία στα χρόνια της οικονομικής κρίσης: το τοπίο γύρω του παραλληλίζεται με τον Μεσαίωνα. Η κρίση περνάει στη σχέση του με τη γυναίκα του, μία Σταύρωση λαμβάνει χώρα, χωρίς όμως τον ερχομό της Ανάστασης. Στο διήγημα «The knocker-upper man» ο πρωταγωνιστής αναζητεί τον δίδυμο αδερφό του την ημέρα των γενεθλίων τους καταλήγοντας σε μια ανασκόπηση της οικογενειακής ζωής, του βίαιου πατέρα και του ατίθασου αδερφού.
Υπάρχει τόσο το κίτρινο που παραπέμπει στη ζέστη και τη φωτεινότητα όσο και στο κίτρινο της σήψης και του επιθανάτιου τρόμου.
Στο διήγημα «Σπουδή στο κίτρινο», που δίνει τον τίτλο στη συλλογή, ο Δρακούλης Μουρίκης, γενικός γραμματέας του υπουργείου, βρίσκεται δεμένος στην καρέκλα μιας κομμώτριας. Μια υπόθεση ρουτίνας αποβαίνει μοιραία για τον Μουρίκη, ο οποίος συνειδητοποιεί πως το τέλος είναι αυτό που μετράει, οπότε κι εξισώνεται ο ρόλος του θύτη με αυτόν του θύματος. Το διήγημα περιέχει αναφορές στον Βαν Γκογκ, κυρίως στην εμμονή του Ολλανδού ζωγράφου με το κίτρινο χρώμα: υπάρχει τόσο το κίτρινο που παραπέμπει στη ζέστη και τη φωτεινότητα όσο και στο κίτρινο της σήψης και του επιθανάτιου τρόμου. Στο διήγημα «Λερωθείτε, κάνει καλό», ο συγγραφέας πετυχαίνει μια αναλογία ανάμεσα στα ρούχα και στα όνειρα: η πεζή καθημερινότητα της πρωταγωνίστριας πλάι στον σύζυγο και στο παιδί της την κάνει να ξεχάσει τελικά τα όνειρα.
Στον «Ιππότη της ασφάλτου» η πρωταγωνίστρια, κάτοικος Προμαχώνα και εργαζόμενη στα διόδια στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, αναπολεί έναν Κρητικό, που την Πρωτοχρονιά της έψαλε τα κάλαντα μέσα στην παγωμένη νύχτα. Στο «West side story», ο αφηγητής διηγείται την ιστορία του Αθανάσιου Διάκου, αδερφικού φίλου του πρωταγωνιστή, που περνάει από διάφορες δουλειές, ώσπου να χάσει τα πόδια του: ο τρόπος του δυτικού πολιτισμού είναι «ο τρόπος για να εξοντώνεις νόμιμα τον διπλανό σου». Στο «Υπόγειο με τους αγίους», πρωταγωνιστής είναι ο Κώστας Μούρος, βιοπαλαιστής στην εποχή της κρίσης, που προσπαθεί να επιβιώσει μοιράζοντας διαφημιστικά φυλλάδια. Ο ίδιος είναι ακροατής παλιών λαϊκών τραγουδιών, μέχρι που γνωρίζει τη Σοφία, μια γυναίκα μεγαλύτερή του και ξετυλίγεται το παζλ της ζωής του. Στη σύντομη «Κίτρινη ζακέτα», ο Νικήτας προετοιμάζεται να συναντήσει την πεθαμένη γυναίκα του.
Η «Σπουδή στο κίτρινο» αποτελεί έναν ολοκληρωμένο μυθιστορηματικό κόσμο, αφού πολλοί χαρακτήρες «μετακινούνται» από το ένα διήγημα στο άλλο επηρεάζοντας –με σχεδόν υποσυνείδητο τρόπο– τη ροή της δράσης.
Στην ιστορία «Το μπερεκέτι μας» η Ελντοράντο μαζί με μερίδα ντόπιων πολιτικών κυνηγούν έναν φίλο του πρωταγωνιστή, σαμποτέρ, γνωστό ως «Μπιν Λάντεν των δασών». Στο «Γενεαλογικό μου δέντρο», με αφορμή μια αγριοκερασιά, παρουσιάζονται παιδικές μνήμες της πρωταγωνίστριας: η κυριολεκτική σκιά του δέντρου απλώνεται μεταφορικά στη ζωή της. Η τελευταία ιστορία με τίτλο «Συνηθισμένοι άνθρωποι» αποτελεί μια σύνοψη της συλλογής, αφού με αφορμή ένα αντρόγυνο που πουλάει τα υπάρχοντά του για να μπορέσει να φύγει, στο διάβα του συναντάει όλους τους πρωταγωνιστές των προηγούμενων διηγημάτων.
Η γλώσσα του βιβλίου φαίνεται πως είναι δουλεμένη απανωτές φορές στο συγγραφικό εργαστήρι, ενώ οι διάλογοι έχουν έντονη θεατρικότητα με αναφορές στο παράλογο και τον υπερρεαλισμό. Οι λέξεις που μεταχειρίζεται ο Χριστόπουλος είναι προσεκτικά επιλεγμένες, όπως και οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες του: είναι όλοι αντιήρωες ή άνθρωποι της διπλανής πόρτας· άντρες και γυναίκες, άνεργοι και μεροκαματιάρηδες, τίμιοι και άτιμοι, καταραμένοι, ρομαντικοί, απόκληροι και καταδικασμένοι, «βυθισμένοι στις έγνοιες και στο μαράζι τους», στην απεραντοσύνη των οικονομικών υφέσεων και της φτώχειας που τους καταπίνει.
Αν και συλλογή διηγημάτων, η Σπουδή στο κίτρινο αποτελεί έναν ολοκληρωμένο μυθιστορηματικό κόσμο, αφού πολλοί χαρακτήρες «μετακινούνται» από το ένα διήγημα στο άλλο επηρεάζοντας –με σχεδόν υποσυνείδητο τρόπο– τη ροή της δράσης. Παρά τη θεματική της συλλογής, η Σπουδή στο κίτρινο είναι ένα βιβλίο αισιόδοξο, με εκείνη τη βαθιά αισιοδοξία που αναβλύζει από τα βιβλία του Στάινμπεκ· η επιλογή άλλωστε της προμετωπίδας του σπουδαίου Αμερικανού πεζογράφου μόνο τυχαία δεν είναι.
* Στην κεντρική εικόνα ο πίνακας του Vincent Van Gogh, Ηλιοτρόπια 43 x 61 cm (Στη μόνιμη συλλογή του Metropolitan Museum of Art, New York N.Y.)
* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ είναι συγγραφέας.
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ