
Για το μυθιστόρημα του Παναγιώτη Πετράκη «Να το πεις της νύχτας σου» (εκδ. Ροπή).
Του Διονύσιου Α. Αναπολιτάνου
Το μυθιστόρημα του Παναγιώτη Πετράκη Να το πεις της νύχτας σου είναι ένα κείμενο εντυπωσιακό και πολυδιάστατο. Τα ελληνικά του συγγραφέα εξαιρετικά, ιδιαίτερα στο επίπεδο των περιγραφών της όποιας καθημερινότητας, πίσω από την οποία φαίνεται να υποκρύπτονται κάποιες σταθερές δομές μάλλον ηθικής υφής. Όμως η μεγάλη επιτυχία του συγγραφέα έγκειται στο γεγονός της ανάδειξης σταθερών μοτίβων που σχετίζονται με την ανθρώπινη μοίρα, με τη μοίρα δηλαδή του πεπερασμένου έλλογου όντος, καθώς αυτό προσπαθεί να τιθασεύσει ό,τι το ξεπερνά.
Τέσσερα μοτίβα, μεταξύ άλλων, είναι δυνατόν να διακρίνει κανείς στο έργο του Πετράκη. Το πρώτο είναι αυτό που σχετίζεται με την τυχαιότητα. Η τυχαιότητα ως συστατικό στοιχείο του έργου αιωρείται μεταξύ της απρόσμενης ρωγμής στην αιτιοκρατική τάξη και ενός γνωσιολογικά απρόσιτου σε εμάς προκαθορισμού.
Η τυχαιότητα ως συστατικό στοιχείο του έργου αιωρείται μεταξύ της απρόσμενης ρωγμής στην αιτιοκρατική τάξη και ενός γνωσιολογικά απρόσιτου σε εμάς προκαθορισμού.
Το δεύτερο μοτίβο που μπορεί επίσης να διακρίνει κανείς είναι αυτό ενός προκαθορισμού, που ξεφεύγει από τις νοητικές δυνατότητές μας να τον γνωρίσουμε και να τον υποτάξουμε. Είναι ακριβώς το χαρακτηριστικό εκείνο που μας φέρνει στον νου τη συγγένειά του κατά τον Πετράκη προκαθορισμού με το αρχαιοελληνικό τραγικό εννοιολογικό δίπολο «ύβρις-κάθαρσις». Συγκυρίες παράξενες και φαινομενικά ίσως απρόβλεπτες υφαίνουν τον ιστό του κόσμου τούτου. Συγκυρίες δηλαδή που χωρίς αυτές θα ήταν αδύνατο να συγκροτηθεί μία αστυνομική αφήγηση με αρχή μέση και τέλος. Στο πλαίσιο αυτών των συγκυριών κυριολεκτικά συγκροτείται η απόδοση δικαιοσύνης, έτσι δηλαδή και μόνον έτσι επιτυγχάνεται η άρση της ύβρεως και επομένως η κάθαρσις.
Το τρίτο βασικό χαρακτηριστικό της κατά Πετράκη αστυνομικής ιστορίας είναι αυτό των παράλληλων κόσμων. Στη μεγαλύτερη διάρκεια του μυθιστορήματος φαίνεται να υπάρχουν και να λειτουργούν ανεξάρτητες και μη αλληλοεπικαλυπτόμενες ιστορίες, συγκλίνουσες ίσως αλλά πάντως διατηρούσες την ανεξαρτησία τους. Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο, μέχρι του σημείου μίας ίσως τελικής σύγκλισής τους, παράλληλα σύμπαντα γεγονότων.
Το τέταρτο βασικό μοτίβο ή χαρακτηριστικό του μυθιστορήματος είναι αυτό της βίαιης ή απότομης σύγκλισης και ανάμειξης των εσωτερικών στοιχείων δύο ή περισσότερων παράλληλων συμπάντων γεγονότων και η βαθύτερη ή οι βαθύτερες πιθανές αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτήν. Στην προκειμένη περίπτωση ο βαθύτερος καταλυτικός παράγων που τελικά οδηγεί στην κάθαρση, ανεξάρτητα από την συγκεκριμένα άσχετη καθημερινότητα, είναι αυτός της εμμονής του αστυνόμου Βελλή, που δεν λέει να ησυχάσει εγκαταλείποντας ένα πρόβλημα άλυτο για πολλά χρόνια. Είναι η εμμονή, η ενασχόληση σχεδόν αποκλειστικά με ένα πρόβλημα που για τους άλλους είναι είτε ανύπαρκτο είτε αδύνατο να λυθεί, που αποτελεί το θεμελιώδες υπόβαθρο για την τελική του επίλυση. Άλλωστε και ως έναν βαθμό δεν είναι αληθές ότι ταλέντο (δηλαδή ύπαρξη βασικών δεξιοτήτων) και εμμονή κρύβονται πίσω από την επίλυση προβλημάτων που τίθενται κατά την πορεία του ελλόγου όντος για την κατάκτηση, έστω και μερική, του κόσμου;
* Ο ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Α. ΑΝΑΠΟΛΙΤΑΝΟΣ είναι ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφίας των Μαθηματικών και Λογικής.