alt

Για τη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του Λευτέρη Αλεξίου Αξέχαστοι καιροί (εκδ. Καστανιώτη).

Της Έλενας Μαρούτσου

Ηράκλειο του Μεσοπολέμου. Μια συντροφιά νέων, η Πούλια. Τα αστέρια που τη συνθέτουν λάμπουν στο λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό στερέωμα της εποχής: ο Νίκος Καζαντζάκης, η Γαλάτεια Καζαντζάκη, η Έλλη Αλεξίου, ο αδελφός των δύο προηγουμένων Λευτέρης Αλεξίου, ο ζωγράφος Τάκης Καλμούχος, ο συγγραφέας Βελισσάριος Φρέρης, ο συνθέτης Κώστας Σφακιανάκης, ονόματα λιγότερο ή περισσότερο αναγνωρίσιμα πια σήμερα που όμως όλοι τους άφησαν το ίχνος τους στην Ιστορία με άλφα κεφαλαίο αλλά και στην ιστορία με άλφα μικρό, αυτήν δηλαδή που μας αφηγείται σε αυτό το βιβλίο ένας εξ αυτών: ο Λευτέρης Αλεξίου.

Κρητικοί αστερισμοί

Αξέχαστοι καιροί, είναι ο τίτλος αυτής της μυθιστορηματικής αυτοβιογραφίας, στην οποία ο συγγραφέας έχει δώσει τον υπότιτλο Χρονικό της νιότης. Ομολογώ πως το βιβλίο δεν θα είχε κινήσει την προσοχή μου, αν δεν μου το είχε χαρίσει ο φίλος Νίκος Χρυσός, ο οποίος έχει επιμεληθεί την εισαγωγή και τα σχόλια. Λογοτέχνης κι ο ίδιος, γνωστός σε πολλούς κι απ’ το θρυλικό παλαιοβιβλιοπωλείο του στα Εξάρχεια, βιβλιοφάγος και βιβλιογνώστης απ’ τους λίγους, ικανός να μιλάει επί ώρες για ιστορίες γύρω από πρόσωπα και πράγματα εντός και πέριξ της λογοτεχνίας, ικανός –όπως φαίνεται από την παρούσα έκδοση– να γράφει εμπεριστατωμένα γι' αυτά.

Πίστεψα πως ο Λευτέρης Αλεξίου θα έπλαθε ένα πορτρέτο μιας συντροφιάς και μιας εποχής, ωραιοποιημένο από την απόσταση του χρόνου. Ευτυχώς, διαψεύσθηκα.

Όταν έφτασε στα χέρια μου το βιβλίο, ο τίτλος και ο υπότιτλος μου έδωσαν την εντύπωση πως επρόκειτο να διαβάσω κάποιο κείμενο που θα μιλούσε με νοσταλγία για τις χαρές της νιότης του συγγραφέα. Πίστεψα πως ο Λευτέρης Αλεξίου θα έπλαθε σε προχωρημένη πια ηλικία –το βιβλίο αυτό είναι το τελευταίο του– ένα πορτρέτο μιας συντροφιάς και μιας εποχής, ωραιοποιημένο από την απόσταση του χρόνου, με εκείνη τη θαμπάδα ενός παλιού καθρέφτη όπου στα είδωλα δεν διακρίνονται οι ατέλειες, και μοιάζει κάθε πρόσωπο βγαλμένο από θρύλο. Ευτυχώς, διαψεύσθηκα. Η διάψευση άλλωστε είναι βασικό συστατικό της γοητείας του βιβλίου.

Εκεί που δίνει ραντεβού το ατομικό με το συλλογικό

Περί τίνος όμως πρόκειται; Όπως ανέφερα ήδη, πρόκειται για ένα χρονικό δοσμένο με μυθιστορηματική μορφή. Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα επιλογή που καθιστά ένα βιβλίο γραμμένο το 1956 πολύ σύγχρονο. Πρόκειται για μια μορφή που επιλέγουν ολοένα και περισσότεροι συγγραφείς, όπως για παράδειγμα η Αγγέλα Καστρινάκη στο τελευταίο της βιβλίο Και όμως αλλάζει (εκδ. Κίχλη), όπου η συγγραφέας επιχειρεί να δώσει ένα χρονικό της μεταπολίτευσης έτσι όπως την έζησε στη διάρκεια των γυμνασιακών της χρόνων. Και στα δύο αυτά βιβλία, τα δύο νήματα, το ατομικό και το ιστορικό, αλληλοδιαπλέκονται, η προσωπική μνήμη μπολιάζεται συνεχώς με τη συλλογική, η οπτική γωνία του αφηγητή δεν στενεύει τον ορίζοντα αλλά αντίθετα πετυχαίνει να δώσει λίγη απ’ τη ζεστασιά και το αίμα της σε μια πιο ευρεία θεώρηση του περιβάλλοντος και των συνθηκών που περιγράφει.

Ένας ουρανός, πολλές καταιγίδες

Κι ενώ η Καστρινάκη βάζει στην αφήγησή της όλα τα γυμνασιακά της χρόνια, κόβοντας έτσι μια χορταστική φέτα χρόνου, ο Αλεξίου επιλέγει να αφηγηθεί μόνο ένα έτος και συγκεκριμένα το 1925, κόβοντας μια στενή φλοίδα χρόνου και προσφέροντάς τη στον αναγνώστη γνωρίζοντας πως ο ουρανός μπορεί να καθρεφτιστεί τόσο σε μια λίμνη όσο και σε μια σταγόνα νερό. Ο συγκεκριμένος μάλιστα ουρανός του 1925 έκρυβε αρκετές καταιγίδες.

Υπάρχουν κεντρικοί και δευτερεύοντες ήρωες, υπάρχουν εγκιβωτισμένες ιστορίες, παρεκβάσεις φιλοσοφικών στοχασμών σε εμφανή διάλογο με τους αντίστοιχους καζαντζακικούς, δραματική ένταση και κορύφωση.

Ο Λευτέρης Αλεξίου, ετών τριανταπέντε εκείνη τη χρονιά, ζει και εργάζεται ως καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, παντρεμένος χρόνια με την πολυαγαπημένη του Ψίψη. Σημειωτέον δε πως, παρότι πρόκειται για αυτοβιογραφία, στα πρόσωπα –ιδιαιτέρως αναγνωρίσιμα εκείνη την εποχή– έχουν δοθεί άλλα ονόματα, έτσι ώστε το κείμενο να μην γίνει «ηδονοβλεπτικό», βορά στην περιέργεια και τα κουτσομπολιά δημοσιογράφων (μια επιλογή που έκαμε κι η Καστρινάκη για να σταματήσω εδώ τον παραλληλισμό των δύο βιβλίων που αυτονόητο θεωρώ πως σε πλείστα άλλα σημεία διαφέρουν).

Παρακολουθεί λοιπόν ο αναγνώστης τα τεκταινόμενα την αφηγούμενη χρονιά (σχολικά επεισόδια, συναντήσεις φίλων, διενέξεις, περιπέτειες στην υγεία μαθητών που παλεύουν με τη φυματίωση, τις κρίσεις της καρδιοπαθούς Ψίψης μέχρι την ύστατη κι ανεπιστρεπτί επιδείνωσή της κατάστασής της) πλεγμένα όλα με διάθεση εξομολογητική και τεχνική μυθιστορηματική. Υπάρχουν κεντρικοί και δευτερεύοντες ήρωες, υπάρχουν εγκιβωτισμένες ιστορίες, παρεκβάσεις φιλοσοφικών στοχασμών σε εμφανή διάλογο με τους αντίστοιχους καζαντζακικούς, δραματική ένταση και κορύφωση, υπάρχει κι η ταυτόχρονη οδήγηση όλων των νημάτων προς κάποιου είδους «τέλος». Άλλωστε, έχοντας πλούσια μουσική παιδεία –ο Αλεξίου έπαιζε βιολί, βιολοντσέλο και πιάνο– είχα την αίσθηση διαβάζοντας πως παρακολουθώ ένα ορχηστρικό κομμάτι αρκετά σύνθετο και ποτισμένο με εκείνο το συναίσθημα της θλίψης και της απώλειας, ένα συναίσθημα που με αρκετή ακρίβεια ονομάζει ο Χρυσός στην εισαγωγή του «μελαγχολικό πεσιμισμό».

Οι πηγές κι οι εκβολές της μελαγχολίας

Mπορεί μεν οι πατημασιές του Αλεξίου να σβήστηκαν στο πέρασμα του χρόνου, όμως άφησε κι αυτός το ίχνος του μέσω της γλώσσας, μιας γλώσσας πλούσιας και πηγαία δημοτικής, που αναβλύζει σαν καθαρό νεράκι απ’ το κείμενο, ένα ξεδίψασμα χαράς.

Σε αντιδιαστολή με τον αρκετά πετυχημένο Καζαντζάκη, έναν άνθρωπο που ταξίδευε με το νου και το σώμα του σε όλη τη γη, και τα γραπτά του αντανακλούσαν ένα πανόραμα κοσμοθεωριών, ο Αλεξίου δεμένος με το μικρό κομμάτι τόπου και χρόνου που του έλαχαν μοιάζει συνειδητά σκυμμένος πάνω απ’ την καθημερινή βάσανο μιας φούχτας ανθρώπων που έφερε η μοίρα δίπλα του.

Δυο διαφορετικοί, άνθρωποι, δυο διαφορετικοί «δρόμοι», δυο διαφορετικοί εν τέλει συγγραφείς, που ο ένας όμως έχεις την αίσθηση πως αναμφίβολα έριχνε τη σκιά του πάνω στον άλλο σαν ένα υπερβολικά λαμπερό αστέρι –όλη η συντροφιά της Πούλιας μοιάζει να άγεται απ’ το άστρο του Καζαντζάκη– ώστε στο τέλος η ιστορία του λογοτεχνικού σύμπαντος να κρατήσει μόνο το φως και την ανάμνηση του ενός.

Χαίρομαι που δόθηκε η ευκαιρία να διαβάσω αυτό το βιβλίο, που δεν κρύβω πως με συγκίνησε, γιατί συν τοις άλλοις μου είναι αγαπητοί οι μελαγχολικοί και λίγο δύστροποι θιασώτες της διάψευσης, ιδίως όταν αυτή δεν είναι ιδεολογικό αποκούμπι ή λογοτεχνική πόζα αλλά γενναία αποδοχή του πόνου και της ματαιότητας που εμπεριέχει η ζωή. Με παρηγορεί δε το γεγονός πως μπορεί μεν οι πατημασιές του Αλεξίου να σβήστηκαν στο πέρασμα του χρόνου, όμως άφησε κι αυτός το ίχνος του μέσω της γλώσσας, μιας γλώσσας πλούσιας και πηγαία δημοτικής, που αναβλύζει σαν καθαρό νεράκι απ’ το κείμενο, ένα ξεδίψασμα χαράς. 

* Η ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.

altΑξέχαστοι καιροί
Χρονικό της νιότης
Λευτέρης Αλεξίου
Καστανιώτης 2014
Σελ. 304, τιμή € 17,04

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΛΕΥΤΕΡΗ ΑΛΕΞΙΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

Για το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα Κοντιάδη «Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, ο Νίκος Μπελογιάννης. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Τι άνθρωποι ήταν αυτοί που μετά την ήττα του ΚΚΕ κα...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

Για τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές» (εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο συγγραφέας ως αντηχείο ενός παλλόμενου κόσμου. Ο δημιουργός ως γόνιμος υποδοχέας γεγονότων, αδιαμόρφωτων κατά βάση, όπω...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ