breath2-390

Για το μυθιστόρημα Άχνα του Στρατή Χαβιαρά (εκδ. Κέδρος)

Του Γιώργου Βέη

Διακρίνω εδώ τρεις θεματικούς άξονες: την ανάκτηση του κρίσιμου εκείνου τμήματος του παρελθόντος, το οποίο κατεξοχήν γαλούχησε Εαυτόν, την απόλυτη διαστολή της στιγμής, προκειμένου να χωρέσει ει δυνατόν ολόκληρο το συγγραφικό σύμπαν και την πρόσληψη της εξ αντικειμένου πραγματικότητας χωρίς να εξανδραποδισθεί η εξ υποκειμένου σύστοιχή της. Δύο είναι οι κύριες προθέσεις του μυθιστορήματος, εν πολλοίς αιρετικού: να αναδειχθεί πάση θυσία η σημαίνουσα Διαφορά λόγου και να κρατήσει όσο γίνεται περισσότερο, υπακούοντας ταυτοχρόνως στους νόμους των ατομικών ποιοτήτων, η τελετή της γραφής.

Ο Στρατής Χαβιαράς σκοπίμως δεν αφήνει να πέσει τίποτα κάτω, στο έδαφος της λήθης. Ούτε αφήνει ν΄ αναληφθεί κάτι στον ουρανό των αοράτων, αν δεν το αποδελτιώσει πρώτα στο χαρτί της εμπειρικής, της μετά κόπου πολλού πραγματοποιήσιμης τέχνης του. Από το κρώξιμο, το ασφαλώς σιβυλλικό της αρχέγονης κουρούνας της Αργολίδας, από το σκίρτημα της νοήμονος σουσουράδας, ως τις εξομολογήσεις του Αντώνη του κουρέα, τα καθέκαστα περί τον αλλώνυμο Νίκο και τις περιπέτειες της απρόβλεπτης Αντριάνας διανύονται βεβαίως στάδια πολλά. Ο εποπτικός νους επιτηρεί άυπνος: η μουσική διατηρείται αλώβητη, οι συλλαβές παράγουν δράμα. Διακρίνω άλλωστε τη μητρική παρτιτούρα πίσω, μέσα και πάνω από τις αράδες του τυπωμένου τελικού προϊόντος. 

Όψεις της Κατοχής, του Εμφυλίου, της ανασυγκρότησης μιας ταλαιπωρημένης, άδικα και βάναυσα, πατρίδας, συνέχονται ή υπονοούνται στο σύνολο των έργων του Στρατή Χαβιαρά. 

Το φάντασμα του χρόνου

Το αφηγηματικό πλαίσιο διευρύνεται από σελίδα σε σελίδα, από παράγραφο σε παράγραφο. Τα 485 υποκειμενίδια, εκκλησιδάκια ευσεβούς γραφέως, τα οποία απαρτίζουν το όλο έργο, λειτουργούν ως σπόνδυλοι μιας εμφανώς καλώς συγκερασμένης καταγραφής ένδον τριβών, ρήξεων, συμφιλιώσεων, ανορθώσεων, ακυρώσεων του συμβατικού χρόνου, επιδιορθώσεων ενός συνήθως τραυματικού χθες, πόθων επαναφοράς στην κανονικότητα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, αποκήρυξής της εν συνεχεία, και άλλων παρεμφερών. Όψεις της Κατοχής, του Εμφυλίου, της ανασυγκρότησης μιας ταλαιπωρημένης, άδικα και βάναυσα, πατρίδας, συνέχονται ή υπονοούνται στο σύνολο των έργων του Στρατή Χαβιαρά. Τα συμφραζόμενά τους διαρθρώνουν έναν αυτοτελή οργανισμό, τον χωρόχρονο δηλαδή του διακεκριμένου αυτού δημιουργού λόγου. Το φάντασμα του χρόνου εννοείται ότι εξανθρωπίζεται επαρκώς. Πλην όμως εδώ έρχεται σήμερα η ελληνική λαλιά, πρώτη φορά στην πεζογραφική διαδρομή, να τα εξάρει όλα αυτά ως τα αυθεντικότερα των Παθών. Μετά από σαράντα χρόνια ασκήσεων και δοκιμών περίσκεψης, η γλώσσα ακούγεται πολλές φορές σαν καινούργια. Δομημένη από μια ελαφρώς τιθασευμένη έξαψη-έξαρση, ανακτά ορισμένα εδάφη προ πολλού χαμένα ή ξεχασμένα της πεζογραφικής μας έλξης. Φρονώ δε ότι το συχνά πυκνά επαναλαμβανόμενο ερωτηματικό «τι», πότε ως κατάλοιπο εφιάλτη, πότε ως απόδοση γνωσιολογικής λαχτάρας, αντηχεί με τον αρχαίο τρόπο των ημέτερων Πατέρων προσωκρατικών. Ναι, τώρα, που επιμελούμαι άλλη μια φορά αυτές τις γραμμές, το συλλαμβάνω και ως εμβατήριο τρόμου υποχθόνιου: ναι, το «τι» της Άχνας και με τον βηματισμό της οιδιπόδειας επαναφοράς του άγους καλώς συνάδει, ήτοι: «τυφλός τα τ' ώτα τον τε νουν τα τ' όμματ' ει».

stratis-haviaras-2
   Ο Στρατής Χαβιαράς
 

Συνοψίζοντας, θεωρώ ότι η Άχνα είναι πρωτίστως συναξάρι Κόσμου. Ενός Κόσμου μισο-ιδεατού, μισο-Αληθούς. Ως εγκόλπιο υφολογικών υβριδίων, το έργο αυτό διαβάζεται όντως με αμείωτο ενδιαφέρον. Ως νουνεχής κατάθεση τιμαλφών μιας διευρυμένης ηλικίας θαυμάτων και αποκαλύψεων, δικαιώνει εξ ολοκλήρου μάλιστα τις αφορμές, τα αίτια και τα αιτιατά της οικοδόμησής του. Το λαχάνιασμα του υποκειμένου δράσης, η πρόδηλη γραμματοσυντακτική αλκή, η προσήλωση στην αδιάπτωτη ροή του συνειδησιακού υγρού στοιχειοθετούν ταυτότητα αφηγηματικών παλμών. Οι ορισμοί επιμορφώνουν εν γένει την ανάγνωση. Ένα παράδειγμα: «Στην αφήγηση η μνήμη των πραγμάτων παλίνδρομη προβάλλει σαν αβέβαιη αίσθηση τόπου και χρόνου. [...] Αλήθεια είναι αυτό που ξεχνάς κι επινοείς εξαρχής αλήθεια θα πει φαντασία».

Η Άχνα εκλαμβάνεται και μεταφράζεται πολλαχώς. Θήλυ και μη θήλυ, τυφλή ή πολυόμματη, πολύφθογγη δύναμη Όντος, ορμή γονιμοποίησης, αρδεύει από μύχια τινά.

Συγκρατώ επίσης ότι το ειδικότερο αισθητικό μόρφωμα παραπέμπει σε μιαν ευρύτερη επικράτεια διαδοχικών αλλαγών γωνιών θέασης του γίγνεσθαι, ριζικών μεταμορφώσεων του διάκοσμου και παραγωγικών συνειρμών, οι οποίοι τρόπον τινά ξέρουν πώς να συνέχουν τη διαδικασία συναντίληψης των όντων. Έστω εξ όνυχος το εξής ενδεικτικό εισαγωγικό απόσπασμα: «Παλιά μισοξυπνούσαν τα παιδιά πειραγμένα απ' το θάνατο τα 'νιωθες να ζηλεύουν την τύχη σου μα όταν ξανάπεφταν στον ύπνο σε πειράζανε το τι σου σέρνανε σαν κάτω από τα πόδια τους γδέρνοντας τις πατούσες για την ώρα επιμένει αμετάφραστο. Τα θυμάσαι η αίσθηση καθόλου δυσάρεστη μήπως τα ανήλικα που τυραννιούνται νύχτα μέρα ξέρουν καλύτερα. Τι ανάποδη στροφή απειλούσαν τα πράγματα μια ώρα δρόμο από το Ανάπλι στον Ίναχο εσύ μαζεύοντας ζόρι να το αδειάσεις πού. Με το καλό στο βάλτο του Ερασίνου να γίνει ο βάλτος βατός Στην ερημιά της συνήθειας τα παιδιά ένα τσούρμο αγίων η δεύτερη επάνω δεξιά μια από τους δώδεκα ή δεκατρείς Μάγδα Ευρυδίκη Ελένη ποια απ' όλες τας θύρας τας θύρας υψώνει γυαλισμένο δισκοπότηρο λάβετε καταλάβετε κι έρχονται οι καλιακούδες οι κουρούνες οι κάργιες να πιουν το κρασί και εσύ κορακιάζεις».

Το ιαματικό Νυν της γραφής

Αν «το μυθιστόρημα είναι ένας θάνατος», όπως έχει ήδη διδαχθεί στο πολύτροπο κέντρο των Παρισίων, διηγητικές πράξεις σαν τη διηγητική πράξη της Άχνας συνιστούν εμμέσως πλην σαφώς επαναφορά βίου. Το εγώ μαθαίνεται μέσα από το Άλλο, μέσα από το φασματικό Αυτό, μέσα από το επινοημένο, ασφαλώς ιαματικό Νυν της γραφής. Η πραγματικότητα προσεγγίζεται συνεπώς άλλη μια φορά με τα σύνεργα της απόλαυσης, όπως θα μας υπογράμμιζε η λακανική φορά των πραγμάτων. Η Άχνα εκλαμβάνεται και μεταφράζεται πολλαχώς. Θήλυ και μη θήλυ, τυφλή ή πολυόμματη, πολύφθογγη δύναμη Όντος, ορμή γονιμοποίησης, αρδεύει από μύχια τινά. Σκοτεινή και φωτεινή μάζα έμπνευσης. Ισχυρίζομαι πάντως ότι ως κομβικό, ιερατικό τετραγράμματο, η Άχνα, σχηματίζεται από τα αρχικά των εξής λέξεων: Αποκαλυπτικά Χνάρια Νεωτερικής Αυτογνωσίας.

Το εγχείρημα σημαίνει εν ολίγοις φώτιση.

Οίκοθεν νοείται ότι η λέξη επείγεται στην προκειμένη περίπτωση να τεθεί στη υπηρεσία του αριστοτελικού μηχανισμού παραγωγής αγαθού. Συσχετίζω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής από τα Ηθικά Νικομάχεια Α΄: «Πᾶσα τέχνη καὶ πᾶσα μέθοδος, ὁμοίως δὲ πρᾶξίς τε καὶ προαίρεσις, ἀγαθοῦ τινὸς ἐφίεσθαι δοκεῖ· διὸ καλῶς ἀπεφήναντο τἀγαθόν, οὗ πάντ᾽ ἐφίεται. Διαφορὰ δέ τις φαίνεται τῶν τελῶν· τὰ μὲν γάρ εἰσιν ἐνέργειαι, τὰ δὲ παρ᾽ αὐτὰς ἔργα τινά.» Παρά την όποια διαφορά των «τελών» ή σκοπών καθ΄ ημάς, το μυθιστορηματικό εκτόπισμα της Άχνας διακρίνεται για την πληρότητα των τροπισμών του. Οι προσωπικές χαράξεις, οι οποίες το στελεχώνουν, ξεφεύγουν από τον φράκτη του Εγώ και ταξιδεύουν στη θάλασσα του Εσύ: το εγχείρημα σημαίνει εν ολίγοις φώτιση.

 * Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι ποιητής.

axnaΆχνα
Στρατής Χαβιαράς
Κέδρος 2014
Σελ. 240, τιμή € 12,50

politeia-link

 

 

 

 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΧΑΒΙΑΡΑ

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Για τη συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Καλιόρη «Οι καλοί πεζοπόροι» (εκδ. Ιωλκός), το μυθιστόρημα του Ηλία Μπιστολά «Χώμα στα μάτια, στα αυτιά, στο στόμα» (εκδ. Τόπος) και τη συλλογή διηγημάτων της Χριστίνας Ιωάννου «Ταξίδι στο φούρνο» (εκδ. Ιωλκός).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ