breath2-390

Για το μυθιστόρημα Άχνα του Στρατή Χαβιαρά (εκδ. Κέδρος)

Του Γιώργου Βέη

Διακρίνω εδώ τρεις θεματικούς άξονες: την ανάκτηση του κρίσιμου εκείνου τμήματος του παρελθόντος, το οποίο κατεξοχήν γαλούχησε Εαυτόν, την απόλυτη διαστολή της στιγμής, προκειμένου να χωρέσει ει δυνατόν ολόκληρο το συγγραφικό σύμπαν και την πρόσληψη της εξ αντικειμένου πραγματικότητας χωρίς να εξανδραποδισθεί η εξ υποκειμένου σύστοιχή της. Δύο είναι οι κύριες προθέσεις του μυθιστορήματος, εν πολλοίς αιρετικού: να αναδειχθεί πάση θυσία η σημαίνουσα Διαφορά λόγου και να κρατήσει όσο γίνεται περισσότερο, υπακούοντας ταυτοχρόνως στους νόμους των ατομικών ποιοτήτων, η τελετή της γραφής.

Ο Στρατής Χαβιαράς σκοπίμως δεν αφήνει να πέσει τίποτα κάτω, στο έδαφος της λήθης. Ούτε αφήνει ν΄ αναληφθεί κάτι στον ουρανό των αοράτων, αν δεν το αποδελτιώσει πρώτα στο χαρτί της εμπειρικής, της μετά κόπου πολλού πραγματοποιήσιμης τέχνης του. Από το κρώξιμο, το ασφαλώς σιβυλλικό της αρχέγονης κουρούνας της Αργολίδας, από το σκίρτημα της νοήμονος σουσουράδας, ως τις εξομολογήσεις του Αντώνη του κουρέα, τα καθέκαστα περί τον αλλώνυμο Νίκο και τις περιπέτειες της απρόβλεπτης Αντριάνας διανύονται βεβαίως στάδια πολλά. Ο εποπτικός νους επιτηρεί άυπνος: η μουσική διατηρείται αλώβητη, οι συλλαβές παράγουν δράμα. Διακρίνω άλλωστε τη μητρική παρτιτούρα πίσω, μέσα και πάνω από τις αράδες του τυπωμένου τελικού προϊόντος. 

Όψεις της Κατοχής, του Εμφυλίου, της ανασυγκρότησης μιας ταλαιπωρημένης, άδικα και βάναυσα, πατρίδας, συνέχονται ή υπονοούνται στο σύνολο των έργων του Στρατή Χαβιαρά. 

Το φάντασμα του χρόνου

Το αφηγηματικό πλαίσιο διευρύνεται από σελίδα σε σελίδα, από παράγραφο σε παράγραφο. Τα 485 υποκειμενίδια, εκκλησιδάκια ευσεβούς γραφέως, τα οποία απαρτίζουν το όλο έργο, λειτουργούν ως σπόνδυλοι μιας εμφανώς καλώς συγκερασμένης καταγραφής ένδον τριβών, ρήξεων, συμφιλιώσεων, ανορθώσεων, ακυρώσεων του συμβατικού χρόνου, επιδιορθώσεων ενός συνήθως τραυματικού χθες, πόθων επαναφοράς στην κανονικότητα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, αποκήρυξής της εν συνεχεία, και άλλων παρεμφερών. Όψεις της Κατοχής, του Εμφυλίου, της ανασυγκρότησης μιας ταλαιπωρημένης, άδικα και βάναυσα, πατρίδας, συνέχονται ή υπονοούνται στο σύνολο των έργων του Στρατή Χαβιαρά. Τα συμφραζόμενά τους διαρθρώνουν έναν αυτοτελή οργανισμό, τον χωρόχρονο δηλαδή του διακεκριμένου αυτού δημιουργού λόγου. Το φάντασμα του χρόνου εννοείται ότι εξανθρωπίζεται επαρκώς. Πλην όμως εδώ έρχεται σήμερα η ελληνική λαλιά, πρώτη φορά στην πεζογραφική διαδρομή, να τα εξάρει όλα αυτά ως τα αυθεντικότερα των Παθών. Μετά από σαράντα χρόνια ασκήσεων και δοκιμών περίσκεψης, η γλώσσα ακούγεται πολλές φορές σαν καινούργια. Δομημένη από μια ελαφρώς τιθασευμένη έξαψη-έξαρση, ανακτά ορισμένα εδάφη προ πολλού χαμένα ή ξεχασμένα της πεζογραφικής μας έλξης. Φρονώ δε ότι το συχνά πυκνά επαναλαμβανόμενο ερωτηματικό «τι», πότε ως κατάλοιπο εφιάλτη, πότε ως απόδοση γνωσιολογικής λαχτάρας, αντηχεί με τον αρχαίο τρόπο των ημέτερων Πατέρων προσωκρατικών. Ναι, τώρα, που επιμελούμαι άλλη μια φορά αυτές τις γραμμές, το συλλαμβάνω και ως εμβατήριο τρόμου υποχθόνιου: ναι, το «τι» της Άχνας και με τον βηματισμό της οιδιπόδειας επαναφοράς του άγους καλώς συνάδει, ήτοι: «τυφλός τα τ' ώτα τον τε νουν τα τ' όμματ' ει».

stratis-haviaras-2
   Ο Στρατής Χαβιαράς
 

Συνοψίζοντας, θεωρώ ότι η Άχνα είναι πρωτίστως συναξάρι Κόσμου. Ενός Κόσμου μισο-ιδεατού, μισο-Αληθούς. Ως εγκόλπιο υφολογικών υβριδίων, το έργο αυτό διαβάζεται όντως με αμείωτο ενδιαφέρον. Ως νουνεχής κατάθεση τιμαλφών μιας διευρυμένης ηλικίας θαυμάτων και αποκαλύψεων, δικαιώνει εξ ολοκλήρου μάλιστα τις αφορμές, τα αίτια και τα αιτιατά της οικοδόμησής του. Το λαχάνιασμα του υποκειμένου δράσης, η πρόδηλη γραμματοσυντακτική αλκή, η προσήλωση στην αδιάπτωτη ροή του συνειδησιακού υγρού στοιχειοθετούν ταυτότητα αφηγηματικών παλμών. Οι ορισμοί επιμορφώνουν εν γένει την ανάγνωση. Ένα παράδειγμα: «Στην αφήγηση η μνήμη των πραγμάτων παλίνδρομη προβάλλει σαν αβέβαιη αίσθηση τόπου και χρόνου. [...] Αλήθεια είναι αυτό που ξεχνάς κι επινοείς εξαρχής αλήθεια θα πει φαντασία».

Η Άχνα εκλαμβάνεται και μεταφράζεται πολλαχώς. Θήλυ και μη θήλυ, τυφλή ή πολυόμματη, πολύφθογγη δύναμη Όντος, ορμή γονιμοποίησης, αρδεύει από μύχια τινά.

Συγκρατώ επίσης ότι το ειδικότερο αισθητικό μόρφωμα παραπέμπει σε μιαν ευρύτερη επικράτεια διαδοχικών αλλαγών γωνιών θέασης του γίγνεσθαι, ριζικών μεταμορφώσεων του διάκοσμου και παραγωγικών συνειρμών, οι οποίοι τρόπον τινά ξέρουν πώς να συνέχουν τη διαδικασία συναντίληψης των όντων. Έστω εξ όνυχος το εξής ενδεικτικό εισαγωγικό απόσπασμα: «Παλιά μισοξυπνούσαν τα παιδιά πειραγμένα απ' το θάνατο τα 'νιωθες να ζηλεύουν την τύχη σου μα όταν ξανάπεφταν στον ύπνο σε πειράζανε το τι σου σέρνανε σαν κάτω από τα πόδια τους γδέρνοντας τις πατούσες για την ώρα επιμένει αμετάφραστο. Τα θυμάσαι η αίσθηση καθόλου δυσάρεστη μήπως τα ανήλικα που τυραννιούνται νύχτα μέρα ξέρουν καλύτερα. Τι ανάποδη στροφή απειλούσαν τα πράγματα μια ώρα δρόμο από το Ανάπλι στον Ίναχο εσύ μαζεύοντας ζόρι να το αδειάσεις πού. Με το καλό στο βάλτο του Ερασίνου να γίνει ο βάλτος βατός Στην ερημιά της συνήθειας τα παιδιά ένα τσούρμο αγίων η δεύτερη επάνω δεξιά μια από τους δώδεκα ή δεκατρείς Μάγδα Ευρυδίκη Ελένη ποια απ' όλες τας θύρας τας θύρας υψώνει γυαλισμένο δισκοπότηρο λάβετε καταλάβετε κι έρχονται οι καλιακούδες οι κουρούνες οι κάργιες να πιουν το κρασί και εσύ κορακιάζεις».

Το ιαματικό Νυν της γραφής

Αν «το μυθιστόρημα είναι ένας θάνατος», όπως έχει ήδη διδαχθεί στο πολύτροπο κέντρο των Παρισίων, διηγητικές πράξεις σαν τη διηγητική πράξη της Άχνας συνιστούν εμμέσως πλην σαφώς επαναφορά βίου. Το εγώ μαθαίνεται μέσα από το Άλλο, μέσα από το φασματικό Αυτό, μέσα από το επινοημένο, ασφαλώς ιαματικό Νυν της γραφής. Η πραγματικότητα προσεγγίζεται συνεπώς άλλη μια φορά με τα σύνεργα της απόλαυσης, όπως θα μας υπογράμμιζε η λακανική φορά των πραγμάτων. Η Άχνα εκλαμβάνεται και μεταφράζεται πολλαχώς. Θήλυ και μη θήλυ, τυφλή ή πολυόμματη, πολύφθογγη δύναμη Όντος, ορμή γονιμοποίησης, αρδεύει από μύχια τινά. Σκοτεινή και φωτεινή μάζα έμπνευσης. Ισχυρίζομαι πάντως ότι ως κομβικό, ιερατικό τετραγράμματο, η Άχνα, σχηματίζεται από τα αρχικά των εξής λέξεων: Αποκαλυπτικά Χνάρια Νεωτερικής Αυτογνωσίας.

Το εγχείρημα σημαίνει εν ολίγοις φώτιση.

Οίκοθεν νοείται ότι η λέξη επείγεται στην προκειμένη περίπτωση να τεθεί στη υπηρεσία του αριστοτελικού μηχανισμού παραγωγής αγαθού. Συσχετίζω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής από τα Ηθικά Νικομάχεια Α΄: «Πᾶσα τέχνη καὶ πᾶσα μέθοδος, ὁμοίως δὲ πρᾶξίς τε καὶ προαίρεσις, ἀγαθοῦ τινὸς ἐφίεσθαι δοκεῖ· διὸ καλῶς ἀπεφήναντο τἀγαθόν, οὗ πάντ᾽ ἐφίεται. Διαφορὰ δέ τις φαίνεται τῶν τελῶν· τὰ μὲν γάρ εἰσιν ἐνέργειαι, τὰ δὲ παρ᾽ αὐτὰς ἔργα τινά.» Παρά την όποια διαφορά των «τελών» ή σκοπών καθ΄ ημάς, το μυθιστορηματικό εκτόπισμα της Άχνας διακρίνεται για την πληρότητα των τροπισμών του. Οι προσωπικές χαράξεις, οι οποίες το στελεχώνουν, ξεφεύγουν από τον φράκτη του Εγώ και ταξιδεύουν στη θάλασσα του Εσύ: το εγχείρημα σημαίνει εν ολίγοις φώτιση.

 * Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι ποιητής.

axnaΆχνα
Στρατής Χαβιαράς
Κέδρος 2014
Σελ. 240, τιμή € 12,50

politeia-link

 

 

 

 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΧΑΒΙΑΡΑ

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντάγκλας Στιούαρτ [Douglas Stuart] «Ο νεαρός Μάνγκο» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 28 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περίμενε ώσπου να α...

«Ασκατασούνα – Ξέφτια Ελευθερίας» του Μάνου Χατζηγιάννη (προδημοσίευση)

«Ασκατασούνα – Ξέφτια Ελευθερίας» του Μάνου Χατζηγιάννη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Μάνου Χατζηγιάννη «Ασκατασούνα – Ξέφτια Ελευθερίας», το οποίο κυκλοφορεί στις 20 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Και να ήθελε να κλείσει μάτι, δεν μπορούσε. Δεν ήταν από εκείν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ