paivanas360
Του Γ. Ν. Περαντωνάκη

Βία και αφήγηση. Ιστορία, ιδεολογία και εθνικός πολιτισμός στην πεζογραφία του Θανάση Βαλτινού

Μια μονογραφία για το έργο ενός καταξιωμένου ζώντος συγγραφέα σίγουρα συμβάλλει στην αποτύπωση των τρόπων με τους οποίους οι σύγχρονοι έλληνες λογοτέχνες συλλαμβάνουν τον εαυτό τους και την κοινωνία και καταγράφουν το στίγμα της σύγχρονης πεζογραφίας μας.

Κι είναι ανάγκη να εκπονούνται τέτοιες συνθετικές εργασίες, οι οποίες θα οδηγήσουν σε σύγκλιση τις διάσπαρτες κριτικές καταγραφές, θα αξιολογήσουν την ισχύ τους και θα τις εντάξουν στο ιστορικό πλαίσιο τής πρόσληψης του συνολικού έργου τού δημιουργού.

Ο Δημήτρης Παϊβανάς περιδιάβηκε την πλούσια κριτικογραφία και τη συναφή βιβλιογραφία γύρω από το έργο τού Θανάση Βαλτινού και οργάνωσε την περιγραφή και την ερμηνεία τής πεζογραφίας του με βάση τη βία στο ιστορικό της βάθος. Από την «Κάθοδο των εννιά» (1963 / 1978) έως την «Ορθοκωστά» (1994) κι από τα «Τρία ελληνικά μονόπρακτα» (1978) ως τα «Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60» (1989) και τα δύο «Συναξάρια του Ανδρέα Κορδοπάτη» (1963 / 1972 και 2000) η πεζογραφία τού αρκάδα συγγραφέα τέμνει τη μεταπολίτευση, τη διασταυρώνει με την ελληνική ιστορία τού 20ού αιώνα και ξαναθέτει στο τραπέζι τις συνθήκες με τις οποίες βιώθηκε αυτή η ιστορία από την πλευρά του απλού, ανώνυμου εν πολλοίς, ανθρώπου.

Οι όροι με τους οποίους γράφει ο Θ. Βαλτινός, ενώ εστιάζουν στο τοπικό στοιχείο και απάδουν κάθε έννοια παγκοσμιοποίησης, είναι κατά βάση μεταμοντέρνοι. Αναθεωρούν την ιστορία αλλά και την ιστοριογραφία χρησιμοποιώντας ως δούρειο ίππο τις “αυθεντικές” μαρτυρίες των αυτοπτών μαρτύρων, αυθεντικές όσο και μυθοπλαστικές μαζί, οι οποίες έρχονται να ωθήσουν ακόμα και την επιστήμη να ξεφύγει από τις πάγιες (αριστερές) της θέσεις και να ξαναδεί με περισσότερο απο-ιδεολογικοποιημένη ματιά τον Εμφύλιο. Η «Ορθοκωστά» τάραξε τα λιμνάζοντα νερά, αφού προκάλεσε τη μήνη των αριστερών κριτικών, επειδή έφερε στο προσκήνιο τους ταγματασφαλίτες και τους τρόπους με τους οποίους κινήθηκαν μέσα στην Κατοχή. Ο Δ. Παϊβανάς, βέβαια, θεωρεί ότι η οργή τους ήταν άδικη, αφού το έργο δεν είναι μονόπλευρο και προβάλλει τα αίσχη των Γερμανών αλλά και των Ελλήνων και των δύο πλευρών, του ΕΑΜ και των δεξιών ταγματασφαλιτών. Ίσως αυτό που περισσότερο ενόχλησε ήταν ότι τα όρια του Εμφυλίου μετατοπίζονται άτυπα πίσω από το 1946 και φαίνεται έτσι ότι η βία, παιδί των φανατισμένων ιδεολογιών αμφοτέρων πλευρών, λειτούργησε με θολά κριτήρια τόσο προς τον κατακτητή όσο και προς τον ετερόδοξο.

Ο Δ. Παϊβανάς πιστεύει ότι το ιστορικό μυθιστόρημα δεν χρειάζεται να απέχει χρονικά από την περίοδο ζωής του συγγραφέα. Έτσι, και τα «Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60» –με αυτό το σκεπτικό- είναι ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς αποδελτιώνει την εν λόγω δεκαετία, αλλά χωρίς σαφείς αναφορές στα βασικά ιστορικά γεγονότα της εποχής (δολοφονία Λαμπράκη, δικτατορία κ.λπ.). Γράφεται λοιπόν η ιστορία από τη σκοπιά των απλών ανθρώπων σε δύο κατά βάση επίπεδα, το προσωπικό-ερωτικό και το συλλογικό-μεταναστευτικό. Κι όλα αυτά με την τεχνική των τεκμηρίων, με διάσπαρτα χρηστικά κείμενα που συμπαρατίθενται για να αποδώσουν σαν παζλ τον ορίζοντα της εποχής. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιήθηκε και παλιότερα στα «Τρία ελληνικά μονόπρακτα», όπου οι εμφυλιακοί απόηχοι ακούγονται δυνατά μέχρι και τη χούντα.

Εντέλει, το έργο τού Θ. Βαλτινού αμφισβητεί ιδεολογικές και λογοτεχνικές συντεταγμένες και έτσι αναιρώντας τις μεγάλες αφηγήσεις της νεωτερικότητας ξαναγράφει την ιστορία και τη λογοτεχνία. Ο Δ. Παϊβανάς κάνει μια συστηματική δουλειά, αφού συν-εκτιμά τα κείμενα και την πρόσληψή τους, εξηγεί τα μεν με βάση την κριτικογραφία και την αποδοχή και αξιολόγησή τους με βάση την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, για να δείξει ότι συγγραφείς, όπως ο Θ. Βαλτινός, ανορθόδοξοι εν πολλοίς, προκαλούν αμηχανία, αφού κλονίζουν στερεότυπα και ξαναθέτουν ερωτήματα που δεν μπορεί να έχουν οριστική λύση.

gperand@yahoo.gr

paivanas

Βία και αφήγηση. Ιστορία, ιδεολογία και εθνικός πολιτισμός στην πεζογραφία του Θανάση Βαλτινού
Δημήτρης Παϊβανάς
Εκδόσεις της Εστίας, 2012
Τιμή: € 15,00, σελ. 309

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΛΤΙΝΟΥ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες – Μια ελληνική ανθολογία λαογραφικού τρόμου» (ανθολόγηση – εισαγωγή – επίμετρο: Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Νεράιδες, στοιχει...

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

Για τη συλλογή διηγημάτων της Δήμητρας Λουκά «Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» (εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Daniel Egnéus

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Πώς μπορεί ένας αρχετυπικός μύθος, διατηρημένος μέσα στους αιώνες στη βασική του δομή ...

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

Για το μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Ελσίνκι» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Ο πρωταγωνιστής της ιρακινής ταινίας «The Heart Sculpture».

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη ανήκει καταρχάς στη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες – Μια ελληνική ανθολογία λαογραφικού τρόμου» (ανθολόγηση – εισαγωγή – επίμετρο: Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Νεράιδες, στοιχει...

«Με μεγάλη θλίψη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του ιδρυτικού μέλους μας» – Ανακοίνωση της Εταιρείας Συγγραφέων για τον Θανάση Βαλτινό

«Με μεγάλη θλίψη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του ιδρυτικού μέλους μας» – Ανακοίνωση της Εταιρείας Συγγραφέων για τον Θανάση Βαλτινό

«Με μεγάλη θλίψη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του διακεκριμένου πεζογράφου Θανάση Βαλτινού (Καράτουλα Κυνουρίας 1932 - Αθήνα 2024), ιδρυτικού μέλους της Εταιρείας μας και Προέδρου της επί πέντε θητείες (1990-1994, 2005-2009).

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το ανέκδοτο θεατρικό έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», σε επιμέλεια & εισαγωγή της Κυριακής Πετράκου, το οποίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Νίκας το επόμενο διάστημα. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ