paivanas360
Του Γ. Ν. Περαντωνάκη

Βία και αφήγηση. Ιστορία, ιδεολογία και εθνικός πολιτισμός στην πεζογραφία του Θανάση Βαλτινού

Μια μονογραφία για το έργο ενός καταξιωμένου ζώντος συγγραφέα σίγουρα συμβάλλει στην αποτύπωση των τρόπων με τους οποίους οι σύγχρονοι έλληνες λογοτέχνες συλλαμβάνουν τον εαυτό τους και την κοινωνία και καταγράφουν το στίγμα της σύγχρονης πεζογραφίας μας.

Κι είναι ανάγκη να εκπονούνται τέτοιες συνθετικές εργασίες, οι οποίες θα οδηγήσουν σε σύγκλιση τις διάσπαρτες κριτικές καταγραφές, θα αξιολογήσουν την ισχύ τους και θα τις εντάξουν στο ιστορικό πλαίσιο τής πρόσληψης του συνολικού έργου τού δημιουργού.

Ο Δημήτρης Παϊβανάς περιδιάβηκε την πλούσια κριτικογραφία και τη συναφή βιβλιογραφία γύρω από το έργο τού Θανάση Βαλτινού και οργάνωσε την περιγραφή και την ερμηνεία τής πεζογραφίας του με βάση τη βία στο ιστορικό της βάθος. Από την «Κάθοδο των εννιά» (1963 / 1978) έως την «Ορθοκωστά» (1994) κι από τα «Τρία ελληνικά μονόπρακτα» (1978) ως τα «Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60» (1989) και τα δύο «Συναξάρια του Ανδρέα Κορδοπάτη» (1963 / 1972 και 2000) η πεζογραφία τού αρκάδα συγγραφέα τέμνει τη μεταπολίτευση, τη διασταυρώνει με την ελληνική ιστορία τού 20ού αιώνα και ξαναθέτει στο τραπέζι τις συνθήκες με τις οποίες βιώθηκε αυτή η ιστορία από την πλευρά του απλού, ανώνυμου εν πολλοίς, ανθρώπου.

Οι όροι με τους οποίους γράφει ο Θ. Βαλτινός, ενώ εστιάζουν στο τοπικό στοιχείο και απάδουν κάθε έννοια παγκοσμιοποίησης, είναι κατά βάση μεταμοντέρνοι. Αναθεωρούν την ιστορία αλλά και την ιστοριογραφία χρησιμοποιώντας ως δούρειο ίππο τις “αυθεντικές” μαρτυρίες των αυτοπτών μαρτύρων, αυθεντικές όσο και μυθοπλαστικές μαζί, οι οποίες έρχονται να ωθήσουν ακόμα και την επιστήμη να ξεφύγει από τις πάγιες (αριστερές) της θέσεις και να ξαναδεί με περισσότερο απο-ιδεολογικοποιημένη ματιά τον Εμφύλιο. Η «Ορθοκωστά» τάραξε τα λιμνάζοντα νερά, αφού προκάλεσε τη μήνη των αριστερών κριτικών, επειδή έφερε στο προσκήνιο τους ταγματασφαλίτες και τους τρόπους με τους οποίους κινήθηκαν μέσα στην Κατοχή. Ο Δ. Παϊβανάς, βέβαια, θεωρεί ότι η οργή τους ήταν άδικη, αφού το έργο δεν είναι μονόπλευρο και προβάλλει τα αίσχη των Γερμανών αλλά και των Ελλήνων και των δύο πλευρών, του ΕΑΜ και των δεξιών ταγματασφαλιτών. Ίσως αυτό που περισσότερο ενόχλησε ήταν ότι τα όρια του Εμφυλίου μετατοπίζονται άτυπα πίσω από το 1946 και φαίνεται έτσι ότι η βία, παιδί των φανατισμένων ιδεολογιών αμφοτέρων πλευρών, λειτούργησε με θολά κριτήρια τόσο προς τον κατακτητή όσο και προς τον ετερόδοξο.

Ο Δ. Παϊβανάς πιστεύει ότι το ιστορικό μυθιστόρημα δεν χρειάζεται να απέχει χρονικά από την περίοδο ζωής του συγγραφέα. Έτσι, και τα «Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60» –με αυτό το σκεπτικό- είναι ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς αποδελτιώνει την εν λόγω δεκαετία, αλλά χωρίς σαφείς αναφορές στα βασικά ιστορικά γεγονότα της εποχής (δολοφονία Λαμπράκη, δικτατορία κ.λπ.). Γράφεται λοιπόν η ιστορία από τη σκοπιά των απλών ανθρώπων σε δύο κατά βάση επίπεδα, το προσωπικό-ερωτικό και το συλλογικό-μεταναστευτικό. Κι όλα αυτά με την τεχνική των τεκμηρίων, με διάσπαρτα χρηστικά κείμενα που συμπαρατίθενται για να αποδώσουν σαν παζλ τον ορίζοντα της εποχής. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιήθηκε και παλιότερα στα «Τρία ελληνικά μονόπρακτα», όπου οι εμφυλιακοί απόηχοι ακούγονται δυνατά μέχρι και τη χούντα.

Εντέλει, το έργο τού Θ. Βαλτινού αμφισβητεί ιδεολογικές και λογοτεχνικές συντεταγμένες και έτσι αναιρώντας τις μεγάλες αφηγήσεις της νεωτερικότητας ξαναγράφει την ιστορία και τη λογοτεχνία. Ο Δ. Παϊβανάς κάνει μια συστηματική δουλειά, αφού συν-εκτιμά τα κείμενα και την πρόσληψή τους, εξηγεί τα μεν με βάση την κριτικογραφία και την αποδοχή και αξιολόγησή τους με βάση την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, για να δείξει ότι συγγραφείς, όπως ο Θ. Βαλτινός, ανορθόδοξοι εν πολλοίς, προκαλούν αμηχανία, αφού κλονίζουν στερεότυπα και ξαναθέτουν ερωτήματα που δεν μπορεί να έχουν οριστική λύση.

gperand@yahoo.gr

paivanas

Βία και αφήγηση. Ιστορία, ιδεολογία και εθνικός πολιτισμός στην πεζογραφία του Θανάση Βαλτινού
Δημήτρης Παϊβανάς
Εκδόσεις της Εστίας, 2012
Τιμή: € 15,00, σελ. 309

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΛΤΙΝΟΥ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

Το μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά «Λοιμός» και ο αναγνώστης του 21ου αιώνα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε ξανά πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ποταμός.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι πυροτέχνημα. Όταν ένα βιβλίο...

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

Για το μυθιστόρημα της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου «Συνθετική ορμόνη» (εκδ. Καστανιώτη).

Γράφει η Νατάσσα Ρεμούνδου-Χάουλι

Η ...

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Για τη νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου «Coffee time» και τη συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χορτοφάγος» της Χαν Γκανγκ, σε σκηνοθεσία της Ντάρια Ντεφλοριάν (κριτική) – Ξεριζώνοντας πατριαρχικές αντιλήψεις επί σκηνής

«Η χορτοφάγος» της Χαν Γκανγκ, σε σκηνοθεσία της Ντάρια Ντεφλοριάν (κριτική) – Ξεριζώνοντας πατριαρχικές αντιλήψεις επί σκηνής

Για την παράσταση «Η χορτοφάγος», βασισμένη στο μυθιστόρημα της Χαν Γκανγκ (Han Kang), σε σκηνοθεσία Ντάρια Ντεφλοριάν (Daria Deflorian), στην Πειραιώς 260. © εικόνας: Andrea Pizzalis 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Σ...

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρόσφατης ταινίας «Superman» (2025) και τον ισχυρισμό ορισμένων πως η νέα εκδοχή «παραείναι woke», διατρέχουμε την έντυπη ιστορία του ήρωα, ο οποίος ανέκαθεν πρέσβευε τις αξίες της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς τους καταπιεσμένους. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός ...

«Ο τάφος της Αντιγόνης» της Μαρία Θαμπράνο (κριτική) – Πεδίο όπου συγκλίνουν προβληματισμοί για τη δικαιοσύνη, το φύλο, την ταυτότητα

«Ο τάφος της Αντιγόνης» της Μαρία Θαμπράνο (κριτική) – Πεδίο όπου συγκλίνουν προβληματισμοί για τη δικαιοσύνη, το φύλο, την ταυτότητα

Για το θεατρικό κείμενο της Μαρία Θαμπράνο (María Zambrano) «Ο τάφος της Αντιγόνης» (μτφρ. Μαίρη Ι. Γιόση, Χρήστος Σιορίκης, εκδ. Loggia). Κεντρική εικόνα: Η συγγραφέας.

Γράφει η Ιωάννα Φωτοπούλου 

Οι μύ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ